منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات، ریشه در کوه و اندیشه بر فراز آسمان
«منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات» به دلیل ویژگی‌ها و شاخص‌های منحصربه‌فرد و برجسته در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو با رأی اکثریت اعضای کمیته روز گذشته (سه‌شنبه پنجم مرداد ۱۴۰۰) به ثبت رسید.
ثبت این منظر از سوی یونسکو با معیارهایی همچون گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده و نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط‌زیست یا نماینده یک فرهنگ، بیانگر سنت فرهنگی و تمدنی ارزشمند و تعامل مردمان دو استان کردستان و کرمانشاه با محیط‌زیست است که منجر به فرهنگی غنی و پایدار در این منطقه شده است.
منطقه هورامان دارای قدمت تاریخی با پیشینه کهن فرهنگی، آداب‌ورسوم و نمادهای فرهنگی ویژه‌ای است که گوشه‌هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار این منطقه را نمایان می‌کند. پیشینه سکونت در این منطقه به‌پیش از تاریخ برمی‌گردد که کشف قباله‌های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کرده است.
هورامان/ اورامانات منطقه‌ای فرهنگی جغرافیایی در غرب ایران و در میان دو استان کردستان (جنوب غرب استان) و کرمانشاه (شمال غرب) با مردمانی است که هزاران سال در تعامل با طبیعت در آن سکونت دارند. اینجا سرزمینی است که همه عناصر اصلی آن اعم از موسیقی، ادبیات، معماری، باورها، آیین‌ها، هنر و زبانش با بوی کوه، رنگ آسمان و سرشت آب و فرهنگی انسانی و باستانی آمیخته در اسطوره‌ها را در دامان طبیعت خلق کرده است.
منظر فرهنگی یاد شده نشان از تعامل میان انسان و طبیعت و شامل مجموعه‌های انسان‌ساخت هماهنگ با شیب صخره‌ها و بستر طبیعی، گویای سیر تکامل جامعه انسانی و سکونتگاه‌های بومی در سازگاری با محیط طبیعی است. درواقع یکی از علت‌های تداوم سکونت در این منطقه توسعه زیستگاه‌های آن است که سبب پایداری آن شده است. معماری روستاهای موجود در این منطقه با انطباق بر شیب‌ها به شکل پلکانی شکل گرفته است که نشان از هم‌نشینی مسالمت‌آمیز عوامل طبیعی و انسان‌ساخت دارد به‌طوری‌که وجود یکی مکمل دیگری شده است.
این منظر دربردارنده ارزش‌های منحصربه‌فرد طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ملموس و ناملموس بسیاری است. تمامی ابعاد مادی و معنوی زندگی انسان‌ها در منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات برگرفته از سنت‌ها و تجربه‌های گوناگونی است که در طول تاریخ از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است.
سرمنشأ ارزش‌های شکل یافته در این منطقه و سرسختی و خلاقیت ساکنان پرتلاش آن را می‌توان در جغرافیا و ویژگی‌های طبیعی آن همچون کوه‌های مرتفع و طبیعت سرسخت، دره‌های عمیق، زمستان‌های خشن، تابستان‌های گرم و خشک، رودهای پرخروش و منشأهای تاریخی و اعتقادی بسیاری جستجو کرد.
اصطلاح «منظر فرهنگی» شامل تمام ویژگی‌های میراث ملموس، ناملموس و تنوع‌های زیست‌محیطی و فرهنگی با وابستگی به دگرگونی مداوم و پویایی زمان و مکان است که تمامی عامل‌ها و پدیده‌های مربوطه را شامل می‌شود. بنابراین منظر فرهنگی سازوکاری برای شناخت یکپارچگی یک منطقه تاریخی و پیوند آن با محیط است.
این منظر ازنظر جغرافیایی بسیار خشن و دارای موانع طبیعی متعدد است که زندگی ساکنان این منطقه را در تمامی زمینه‌ها تحت تأثیر قرار داده است. وجود کوه‌های بلند و صخره‌ای، دره‌های عمیق ورودهای خروشان و چشمه‌های آب فراوان، منجر شده تا مردم هورامان در طول تاریخ در یک سیر تکاملی و با خلاقیت و روش‌های مبتکرانه با محیط خود انطباق پیداکرده و با آن سازگار شوند و منظر خاصی از تاریخ و فرهنگ زندگی کوهستانی از دوره‌های باستان تاکنون را خلق کند. می‌توان گفت فرهنگ هورامان ریشه در کوه و اندیشه بر فراز آسمان دارد.
هورامان / اورامانات پهنه وسیع از سکونت‌گاه‌هایی است که بیان‌کننده سبکی از زندگی بشر بر روی این کره خاکی را نشان می‌دهد. الگوی استقراری، نوع سکونت و الگوی معیشتی کوچ رو، نیمه کوچ رو و یکجانشین در جهت شناخت روند تطوری الگوی استقراری و سکونت جوامع در دوره آغاز یکجانشینی تا حدودی در کاوش‌های باستان‌شناسی در ارتفاعات زاگرس و تاروس در دهه ۶۰ میلادی اطلاعات خوبی در این زمینه ارائه داده است.
مطالعه الگوهای کوچ به همراه معماری و الگوی معیشت در این مناطق نشان می‌دهد که این سبک از زندگی شباهت بسیاری با خانه‌های دوره نوسنگی دارد که در معرفی و شناخت تاریخ شیوه‌های زندگی بشر بسیار حائز اهمیت است.
معماری در هورامان دارای حداقل دخالت بر روی سطح زمین و حداکثر بهره‌وری است. بهره‌وری مطلوب از نور و انرژی با استفاده از روش‌های خلاقانه یک اصل مهم در معماری هورامان است. اساس و بنیان تفکر ساخت‌وساز در هورامان کمترین آسیب به طبیعت است.
در هدایت نور خورشید در بناها هم الگوهای جذب انرژی دیده می‌شود هم الگوهای برگرفته از آیین و مذهب کهن. چیدمان سنگ‌ها بر روی‌هم دارای تفکر و بنیان کهنی است که مهم‌ترین ویژگی آن بر پایه پایداری و حفظ محیط زندگی ساکنان است.
به عبارتی ساکنان آن توانسته‌اند باتجربه‌ای که در مواجهه اقلیم و محیط‌زیست به دانش‌های بومی متفاوتی دست پیدا کنند که در کنار رفع تهدیدها و سازگاری با محدودیت‌های محیطی از قبیل نبود زمین هموار برای کشاورزی و ساخت مجموعه‌های مسکونی، زمین‌های باغی جهت انجام امور باغداری، نبود مراتع کافی و به نسبت مناسب جهت دامداری، از تمامی ظرفیت‌های آن در جهت یافتن پایدارترین شیوه‌های معیشت استفاده کنند.
خودکفایی مردمان این منطقه در جهت پاسخ به نیازهای مادی خود یکی از مهم‌ترین عوامل تداوم سکونت و تکامل جامعه انسانی در این منطقه از گذشته تا به امروز بوده است.
با تبریک مجدد این رویداد فرهنگی به ملت شریف ایران، جامعه میراث‌فرهنگی، مردم پرتلاش و جوامع محلی استان‌های کردستان و کرمانشاه و دست‌اندرکاران تهیه این پرونده بااهمیت، امیدوارم که مدیران و مسئولان استانی و شهری با در نظر گرفتن ارزش‌های منحصربه‌فرد و معیارهای پذیرفته شده و پلان مدیریت منطبق بر پرونده برنامه‌های آینده خود را هم‌راستا با ویژگی‌های ملی وجهانی این پدیده کم‌نظیر در ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم و برنامه‌های بلندمدت ارائه‌شده در پرونده، مدون کنند.
همچنین با آرزوی گسترش همه‌جانبه صلح، دوستی و همبستگی بیش‌ازپیش دو کشور همسایه ایران و عراق امیدوارم هورامان عراق نیز در آینده‌ای نزدیک به این پرونده ملحق شود و همچون گذشته پرافتخار، همه مردم هورامان/اورامانات از فرهنگ، تمدن این منطقه کم‌نظیر حفاظت کنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.