میراث ۷ هزار ساله قم در انزوا
باستان‌شناسان معتقدند با توجه به آثار به‌دست آمده، تپه تاریخی قلی‌درویش را می‌توان از نخستین جلوه‌های شهرنشینی در ایران دانست.کمتر کسی است که وقتی بخواهد شهرهای تاریخی کشورمان را نام ببرد، یادی هم از قم کند؛ با این حال واقعیت این است که بررسی‌های انجام شده درمحوطه‌های تاریخی استان درسال‌های اخیر ازسوی باستان‌شناسان نشان می‌دهد قم شهری است با ۷هزارسال قدمت که اگر بسیاری از بی‌توجهی‌ها و تخریب‌ها صورت نگرفته بود، الآن جزو تاریخی‌ترین شهرها در اذهان مردم ماندگار می‌شد. یکی از نشانه‌های این قدمت تاریخی وجود «تپه قلی‌درویش» است.
تپه قلی‌درویش در مسیر جاده قم به جمکران در سمت راست زیرگذر جاده و کنار مرقد امام‌زاده جعفرغریب قرار دارد که در عملیات خاک‌برداری این زیرگذر قسمتی از آن تخریب شد. آن‌طور که در تاریخ آمده، سلطان «برکیارق» سلجوقی پس از محاصره و تسخیر کرمان، یکی از رجال شهر را که «قلی درویش» نام داشت به این ناحیه که روستای کوچکی و جدا از شهر بود، تبعید کرد و این چنین این محدوده به تپه قلی درویش معروف شد.
به عقیده باستان‌شناسان و با توجه به آثار به‌دست آمده، تپه تاریخی قلی درویش قم را می‌توان از مبانی شهرنشینی و قطب عصرآهن ایران نامید. این تپه که شناسنامه تاریخی قدمت قم محسوب می‌شود، آثار به‌جا مانده از هزار تا هزارو ۴۰۰سال پیش از میلاد مسیح است.
تاکنون ۷فصل کاوش در محوطه قلی درویش صورت گرفته و دراین کاوش‌ها از متخصصان علوم مختلف، چون استخوان‌شناس، گیاه شناس، زمین شناس و نقشه بردار استفاده شده است.
تپه‌ای بی‌نظیر
معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قم دراین زمینه به خبرنگارهمشهری می‌گوید: تپه باستانی قلی‌درویش قم ازنظر تاریخی در خاورمیانه بی‌نظیر است.
«عمار کاووسی» می‌افزاید: در عصرآهن و نوسنگی شهرنشینی و سایت استقراری مشخص وجود ندارد، اما در تپه قلی‌درویش قم، یک شهر با همه ویژگی‌ها و روابط اجتماعی و اقتصادی موجود است، به‌همین دلیل این تپه اطلاعات ارزشمندی از ایران باستان در اختیار ما قرار می‌دهد.
او این نتیجه را از مطالعه سفال‌های خاکستری صیقلی، زیورآلات مفرغی و ابزارآلات آهنی دریافته است؛ نشانه‌هایی که با وجود تخریب گسترده دراین منطقه کشف شده است. این باستان‌شناس اظهار می‌کند: حاکمیت، مالکیت، تجارت و خرید و فروش، نگارش و برنامه‌ها و آیین‌های بومی و مذهبی از ویژگی‌های یک شهر است که در کاوش‌های این تپه یافته شده‌است.
کاووسی می‌افزاید: تپه باستانی قلی‌درویش برسر راه شاهراه قم – جمکران است که یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های باستانی در بخش مرکزی فلات ایران و مربوط به دوران آهن به‌شمار می‌رود.
ایجاد سایت‌موزه
آثار کشف شده از محوطه باستانی قلی‌درویش در مخزن نگهداری می‌شود و از چشمان گردشگران علاقه‌مند به آثار باستانی دور مانده‌است. سال‌هاست که مسئولان میراث‌فرهنگی از ایجاد سایت موزه قلی‌درویش دراین محدوده خبر می‌دهند که آثار تاریخی در معرض دید عموم قرار گیرد، اما این طرح تاکنون عملیاتی نشده‌است.
به‌تازگی معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قم از اجرای فاز نخست این سایت موزه با اعتباری حدود ۲۷۰میلیون تومان خبر می‌دهد. کاووسی هدف از ایجاد سایت موزه را نمایش اشیای قدیمی و کشف شده از محوطه باستانی قلی‌درویش و ایجاد فضای مناسب برای گردشگران می‌داند و می‌گوید: دراین طرح، راه دسترسی و مسیر بازدیدکنندگان به شبکه ساخته و نرده‌های فلزی (گریتینگ) نصب می‌شود.
تپه تاریخی قلی‌درویش به‌عنوان یک موجود زنده، حریمی برای ضمانت از موجودیت و بقای خود نداشت که خوشبختانه عملیات گمانه‌زنی این تپه توسط استاد سرلک، رئیس پایگاه ملی تپه قلی‌درویش به‌منظور تعیین حریم ضلع جنوبی این محوطه با مجوز کتبی پژوهشکده باستان‌شناسی انجام شد.
تخریب ۷۰درصد محوطه باستانی
وسعت محوطه قلی‌درویش بیش از ۱۰۰ هکتار بوده که امروزه حدود ۳۰هکتار آن، به شکل مسطح برجا مانده است. در گذشته این منطقه به‌طورکامل ویژگی‌های یک تپه باستانی را داشته است. ارتفاع محوطه در ابتدا حدود ۲۰متر در ضلع جنوبی و ۱۰متر درضلع شمالی بوده که اکنون فقط ۵متر از ضخامت لایه‌های استقراری محوطه بالاتر از سطح زمین‌های اطراف برجا مانده‌است. بزرگراه قم – جمکران از عرصه مرکزی این محوطه عبور کرده و آن را به دو بخش غربی، شرقی تقسیم کرده‌است.
کاوش‌های باستان‌شناختی در محوطه قلی درویش جمکران از سال۱۳۸۱ آغاز و تاکنون ادامه داشته و تا پیش از انجام کاوش‌های علمی باستان‌شناختی در محدوده شهر قم، همه مدارک و منابع موجود پیرامون پیشینه تاریخی شهر قم بنیان این شهر را نهایتاً به دوره ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی منسوب می‌کرد، گرچه مدارک عینی و مشهودی دراین رابطه در دست نبوده و صرفاً محدود به منابع تاریخی سده سوم هجری به بعد می‌شد.
با اتکا به نتایج کاوش‌های انجام شده در محوطه تاریخی قلی‌درویش، شاید بتوان گفت قم از ادوار پیش از تاریخ تاکنون، سرزمینی موردتوجه و همواره یکی از کانون‌ها و مراکز اصلی مذهبی – فرهنگی فلات ایران به‌شمار می‌آمده‌است.
کشف بقایای یک نیایشگاه که از عصر برنز جدید تا پایان عصرآهن درحدود ۳هزار تا ۳هزارو ۸۰۰سال پیش بدون‌تغییر در پلان اصلی بنا و کاربرد آیینی ـ مذهبی به حیات خود ادامه داده‌است، به روشنی مبین این نظر است.
کشف گور خمره‌ای
کشف یک گور خمره‌ای در این مکان و در کف یک اطاقک ازجمله شواهدی است که آثار تدفین در محل سکونت را در طول عصر برنز قدیم این محوطه اثبات می‌کند. این تدفین که در یک گور خمره سفالین صورت گرفته، از شواهد مستند تدفین‌های خمره‌ای در حاشیه فلات مرکزی محسوب می‌شود.
از آنجا که به‌گفته کارشناسان باستان‌شناسی، میزان تخریب این تپه‌ها ۹۰درصد است، پیداشدن همین اندازه شواهد تاریخی که نشان از وجود تمدنی دیرینه اطراف شهر قم دارد، بسیار با ارزش است؛ شواهدی که نشان می‌دهد قم نه تنها یک شهر تاریخی است، بلکه می‌تواند یکی از پایگاه‌های اثبات گذشته با ارزش ایرانیان محسوب شود.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.