مساجد تاریخی یزد شهره در معماری و تزئینات

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – سمیه گلابگیریان*: ساختن مسجد یکی از سنت‌های دیرینه واقفان بزرگ یزدی است و این سنت سبب شده در هر کوی و بزرن مساجد زیادی از واقفان مختلف با نام‌های متفاوت با نام واقف یا محله باقی بماند. نشانی قدیمی از این سنت دیرینه، مسجد جامع فهرج تنها مسجد به جا مانده از قرن اول هجری در ایران است. با توجه به شواهد تاریخی این مسجد پس از فتح یزد به دست سپاهیان اسلام بنا شد اما هیچ سندی معتبری مبنی بر این حرف در دسترس نیست.

مسجد جامع فهرج به دست سپاهیان اسلام پس از فتح این شهر ساخته شده است. این مسجد یکی از عمارت‌های مقدس و ارزشمند ایران است و برخی از باستان شناسان، قدمت آن را ۱۴۰۰ سال پیش می‌دانند، یکی از بناهای تاریخی ایران و در واقع قدیمی ترین مسجد ایران است که هنوز هم حیات در آن جریان دارد.

جالب است بدانید که فهرج تنها مسجد در جهان است که تاکنون هیچ تغییری در آن داده نشده البته حال و روز چندان خوبی ندارد و نیاز به رسیدگی و اعتبارات بیشتری دارد اما با حمایت اهالی و هیأت امنا هنوز سرپا نگه داشته شده است.

اما از اولین‌ها که بگذریم، شکوه مساجد قدیمی و کاشی کاری‌های سنتی آنها و ایجاد شاخصه‌هایی چون بلندترین مناره‌های جهان در بین مساجد یزد به چشم می‌آید. مسجد جامع یزد؛ با این شاخصه‌ها معروف‌ترین مسجد یزد واقع در بافت تاریخی و در خیابانی به همین نام است. این بنا با ارزش‌ترین میراث تاریخی، هنری و گنجینه‌ای از معماری اسلامی در این خطه است. بانی ساختمان اصلی مسجد را گرشاسب آل بویه در قرن ششم می‌دانند، ولی مسجد کنونی مربوط به آل مظفر و تیموریان قرن هشتم و نهم است.

این بنا مجموعه‌ای از درخشندگی کاشی‌ها و بلندی مناره‌ها به ارتفاع ‎ ۴۸ متر، زیبایی گچبری، خوابیدگی گنبد و شبستان زمستانی وسیع که هر یک عنصر و عاملی از بزرگی، زیبایی و هنرمندی این اثر را به نمایش می‌گذارد.

همه مساجد مهم یزد در بافت تاریخی واقع شده اما در شهرهای دیگر استان هم مساجد نامی وجود دارد. یکی دیگر از مساجد بافت تاریخی یزد مسجد امیر چقماق است، مسجدی که در عین بی آلایشی از کاشی کاری در گنبد، زیبایی خاصی به مجموعه امیرچقماق و این حسینیه بخشیده و همواره محل مورد توجه یزدی‌ها برای برگزاری مراسم نماز جماعت است.

این مسجد در سال ‎ ۸۴۱ ساخته شده است. مسجد یاد شده به دست امیر جلال الدین چقماق از سرداران شاهرخ تیموری، حاکم یزد با همکاری همسرش فاطمه خاتون ساخته شده است.

این مسجد از نظر مرتبه و زیبایی بعد از مسجد جامع کبیر یزد قرار دارد و آن را به نام مسجد جامع نو نیز خوانده‌اند.

مسجد ملأ اسماعیل یکی از مساجد مهم شهر یزد و یکی از پایگاه‌های سیاسی استان به شمار می‌رود که محل بمب گذاری و شهادت شهید آیت الله محمدصدوقی است که سردمدار حرکت‌های سیاسی استان در دوران انقلاب و مشارکت یزدی‌ها در دوران دفاع مقدس بودند.

این مسجد در خیابانی به همین نام در انشعابی از خیابان قیام یزد واقع شده و دارای معماری خاص اسلامی است، مسجد ملأ اسماعیل محل برپایی نماز جمعه شهر یزد است. این بنای مذهبی دیدنی توسط آخوند ملأ اسماعیل عقدایی از علمای مشهور قرن ‎ ۱۳ هجری ساخته شده است.

همه ساله آئین‌های عزاداری سیدالشهدا (ع) با شکوه خاصی در این مکان برپا می‌شود که چند سالی است به دلیل شیوع کرونا، شاهد برگزاری این مراسم باشکوه از تجمع هیأت‌های مذهبی در این مکان مقدس نیستیم.

مساجد جامع همه شهرهای استان از جمله اردکان، میبد، بفروئیه و … از شاخص‌های معماری و مساجد مهم استان به شمار می‌روند و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند اما یکی از مساجد جالب برای بسیاری از گردشگران که همواره با ورود به یزد از آن سراغ می‌گیرند، مسجد ریگ در شهرستان اشکذر است که سالهای نه چندان دور از دل خاک بیرون آمده است.

این مسجد یکی از آثار قرن هشتم هجری است و در چندین سال قبل بر اثر اتفاقات ایجاد شده از زیر ریگزارهای موجود در شهر رضوانشهر یا مجومرد است از زیر خاک بیرون کشیده شده ولی همچنان در اطراف آن ریگزارهای فراوانی است.

در این راستا آنچه مورخان و تاریخ نگاران را به خود جذب می‌کند، وجود علائم شیعی در بخش‌های مختلف این بنا است که پیش از حکومت شیعی وجود داشته و قدمت زیادی دارد.

مسجدسازی همچنان یکی از سنت‌های دیرینه در یزد است که در بسیاری از محله‌های شهر رواج دارد و پایگاه‌های فرهنگی و اجتماعی مهمی در دل محلات به شمار می‌رود.

منبع:خبرگزاری مهر