ارگ دولت‌آباد در غرب روستای دولت‌آباد و در فاصله حدود ۱۴ کیلومتری جنوب شرق شهرستان اسفراین قرار گرفته است، این اثر در ارتفاعات جنوب غربی شاه جهان در میان دشت به ارتفاع حدود ۱۲۵۰ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است.

با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده، این بنای باارزش مربوط به دوره قاجار بوده که در کنار مسیر اصلی جاده ارتباطی سبزوار و اسفراین واقع شده است، این اثر دارای یک ارگ حکومتی و یک بخش مسکونی است که اهالی روستا در آن زندگی می‌کردند، همچنین ارگ دولت آباد دارای برج و باروهای رفیع و گچ‌بری‌های نفیسی است.

این مجموعه از دو بخش تشکیل شده، ارگ که در جنوب واقع شده و با پلان تقریباً مربع شکل به ابعاد ۶۲*۶۳ متر و شارستان که در شمال ارگ واقع است به‌صورت مستطیل شکل به ابعاد ۲۳۱*۲۵۴ متر است.

ارگ حکومتی زمان‌آبادی داری چهار برج دفاعی و باروهای طویلی بوده که اطراف آن را محصور کرده و دارای یک دروازه در جبهه شمالی که به داخل شارستان باز می‌شده و  تزیینات گچی است، خوشبختانه هنوز شواهدی از این تزیینات باقی مانده است. قطر دیوارها تقریباً ۱۷۰ سانتیمتر و ارتفاع آن‌ها از کف موجود ارگ تقریباً ۶ متر است. بر روی باروهای ارگ داغه‌های مردگرد نظامی مشهود است که با مطالعات میدانی انجام شده نیز همخوانی دارد و در بالاترین قسمت جرزها، کنگره و مزغل‌ها باقی مانده است.

بخش اعظم و مهم که مردم در آن سکونت داشته‌اند در شمال ارگ واقع شده که در زمان‌ آبادی، مردم کل روستا و بناهای خدماتی و… را در خود جای داده بود.

این بخش با ۹ برج دفاعی، سه دروازه و باروهای طویل و قطور محصور شده است، دروازه‌های این بخش در جبهه‌های شمال، جنوب و شرق بوده که در حال حاضر، دروازه غربی این مجموعه خوشبختانه زیاد دچار آسیب نشده و از همه دروازه‌های ارگ و مجموعه سالم‌تر است. در کنار هر یک از دروازه‌های شارستان دو برج دیده‌بانی ساخته شده تا ورود و خروج را تحت کنترل داشته باشند که تقریباً سالم‌ترین نوع این استراتژی، در دروازه غربی کاملاً مشهود است.

بیشترین فضاهای مسکونی باقی مانده در آخرین دوره سکونت در بخش شارستان در جنوب شرقی آن بوده که تمام فضاها از خشت خام و با سقف منحنی پوشش داده شده‌ است که تنوع در نوع سقف‌ها و پوشش‌ها حائز اهمیت است چراکه استفاده از چوب کمتر به چشم می‌خورد.

طبق مطالعات میدانی و توضیحات اهالی روستا در داخل شارستان حمام و آب‌انبار و در خارج از باروی شارستان و در جبهه شمالی نیز یک آب‌انبار دیگر نیز وجود داشته که بر اثر سیل آبی که در سه دهه گذشته وارد بخش شارستان شد، این بناها و بسیاری از فضاهای مسکونی تخریب شده و مردم روستا به‌مرور زمان داخل شارستان را رها و به خارج از شارستان کوچ کرده‌اند و از آن پس روند تخریب و آسیب‌ها افزایش یافته است.

ویژگی‌های خاص اثر 

الگو برداری کامل از شهر تاریخی بلقیس اسفراین (قرار گیری ارگ در جنوب و خارج از برج و باروی شارستان) و ویژگی‌های باارزش دیگر آن، گچ‌بری و برج و باروهای سالم و اتاق‌هایی با انواع طاق‌های مختلف که با استفاده از خشت کار شده‌اند، است.

از دیگر ویژگی بارز این مجموعه خشتی طاق پوش، قوس‌ها و طاق گنبدی آن است.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز آن می‌توان به کنگره و مزغل‌های سالم و همچنین طرح‌هایی که با استفاده از خشت در نمای برج و باروها اجرا شده که به آن روح بخشیده و از سادگی و بی‌پیرایگی خارج کرده است.

از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به گچ‌بری‌ها و شمسه‌کاری‌ها که در متون به آن‌ها اشاره شده است، اشاره کرد، از همه مهم‌تر استفاده از طاق‌هایی به اشکال مختلف که همه با خشت اجرا شده و یک مجموعه‌ای با سقف‌های گنبدی و هلالی بوده که تمام اجرای طاق‌های خشتی در این مجموعه رعایت شده است.

ارگ دولت‌آباد اسفراین با شماره ۳۱۵۲۴ در سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

شهرستان اسفراین در دامنۀ جنوبی کوه‌های آلاداغ و جنوب و غرب شاه جهان قرار گرفته و در جنوب آن نیز رشته‌کوه‌های کم ارتفاع‌تر از جمله کوه‌های جغتای وجود دارد. عمده‌ترین مراکز سکونتی، دشت اسفراین و صفی‌آباد هستند.

آثار به‌جای مانده از استقرارهای پیش‌ از تاریخی از جمله جیران تپه در شهرستان اسفراین نشان‌دهندۀ سابقه تاریخی کهن این منطقه است. اسفراین در دوره‌های اشکانی و ساسانی نیز همواره جزو ولایات مهم به شمار می‌رفته و بارها در متون تاریخی و جغرافیایی از آن نام برده شده است. در دوره اسلامی نیز اسفراین به دلیل قرار داشتن بر سر راه کاروانروی نیشابور به جرجان (گرگان) رونق خاصی یافت و بیش‌ از پیش شکوفا شد.

ارگ بلقیس در نزدیکی شهر اسفراین از جمله مهم‌ترین بقایای شهرهای دوره اسلامی است. در بیشتر منابع تاریخی متعلق به دوره اسلامی، به اتفاقات و تحولات این شهرستان تاریخی اشاره شده است.

منبع:میراث آریا

وجود پوشش گیاهی، درختان بلوط، بادام و گونه‌های علفی در طبیعت سرسبز بهاری کهگیلویه و بویراحمد سبب شده تا خوراکی‌های بهاری به بازار آمده و خانه‌های مردم میزبان غذاهای بهاری باشند.

با سفر به استان کهکیلویه و بویراحمد در فصل بهار می‌توان آمیختگی زندگی، فرهنگ و سنت را با طبیعت مشاهده کرد.

سفره‌هایی که با غذاهایی محلی، سنتی و ساده تزئین شده‌اند و از سالم‌ترین فرآورده‌های تولیدی تهیه می‌شوند.

این غذاهای سنتی نقش طبیعت را در زندگی مردم استان به‌وضوح قابل‌درک می‌سازند و با سفری در زمان، شمارا با مزاج گذشتگان عشایری این استان آشنا می‌کنند.

همان‌طور که گفتیم غذاهای محلی کهکیلویه و بویراحمد در زندگی عشایری گذشتگان این استان ریشه دارد، غذاهای محلی فصل بهار در این منطقه بیشتر به همراه نان محلی سرو می‌شود.

آش کنگری

این غذا یکی از غذاهای محلی در استان است که برای تهیه آن کنگر که یک گیاه کوهی است را پاک‌کرده، شسته و آن را داخل دیگ پر از آب جوش می‌ریزند تا چند دقیقه بپزد، بعد برنج محلی را در آن ریخته و پس‌ از این که برنج کمی نرم شد آبکش می‌کنند و به مدت یک ساعت دم داده می‌شود، این غذا بیشتر با ماست سیر زده مصرف می‌شود.

کلک بلوط

کل بلوط یکی از خوراکی‌های مهم محلی در استان است که برای تهیه آن بلوط‌ها را پوست گرفته، خشک و آسیاب کرده و آن را با آب جوشیده خیس می‌کنند، به ‌اندازه‌ای که  خمیر به هم نچسبد و بعد آن را ریز ریز می‌کنند و در یک سبد که زیر آن از برگ درخت بلوط باشد می‌ریزند و روی آن را هم با برگ بلوط می‌پوشانند.

سپس سبد را در مکانی گرم قرار می‌دهند و روی آن را با پارچه‌ای چندلایه می‌پوشانند تا خوب گرم شود، بعد از سه شب این مواد با آب شسته می‌شود تا شیرین شود، این ماده به‌صورت نان با غذاهای محلی مصرف می‌شود.

دوا زردکی و پیاز داغ

دوا زردکی و پیازداغی یکی دیگر از غذاهای محلی در این استان است، برای تهیه این خوراک، ابتدا دوغ را با برنج محلی مخلوط کرده و روی اجاق می‌گذارند و با کفگیر خوب هم می‍زنند، بعد از این که جوش آمد کفگیر را برداشته و پیاز داغ با نعناع، گیاه کوهی چویل و نمک و زردچوبه اضافه می‌شود.

لبنی

لبنی از ماست و برنج تهیه می‌شود و با روغن حیوانی و آویشن کوهی تزیین می‌شود، این غذای خوشمزه در کهگیلویه و بویراحمد به شله دویی یا شله سفید شهرت دارد.

آجیل محلی

آجیل از گندم برشته‌شده، کنجد بوداده، مغز گردو، کلخنگ، مویز، انجیر و خرمای خشک درست می‌شود، این آجیل در بین مردم به گندم برشته مشهور است به دلیل اینکه میزان گندم این آجیل بیشتر از سایر اقلام است، به این نام‌ شهرت دارد.

چنگال

چنگال از دیگر غذاهای محلی مردم کهگیلویه بویراحمد است که برای درست کردن آن آرد را خمیر کرده و سپس خمیر را به شکل چانه درست می‌کنند و با چوبی بلند و صاف آن را پهن می‌کنند، سپس بر روی تابه پهن می‌کنند تا خوب بپزد، بعد از پخت آن را ریز کرده و شکر، آویشن کوهی و روغن محلی روی آن می‌ریزند و مصرف می‌کنند.

منبع:میراث آریا