طول جزيره کيش ۱۵ کيلومتر در محور شرقی‌ـ‌غربی و پهنای آن هفت کيلومتر در محور شمالی‌جنوبی و تقريبا بيضی شکل است.
فاصله کيش از راه دريا تا جزيره هندورابی ۲۸ کيلومتر، تا جزيره فارور ۵۵ کيلومتر، تا جزيره سيری ۸۷ کيلومتر، تا جزيره ابوموسی ۱۷۷ کيلومتر، تا قشم ۲۲۵ کيلومتر، تا بندر عباس ۳۰۰ کيلومتر، تا چابهار ۶۷۵، تا بوشهر۷۴۰ کيلومتر و تا دبی ۲۰۰ کيلومتر است. فاصله کيش تا تهران از راه هوایی ۱۰۵۲ کيلومتر و از راه زمينی ۱۶۰۰ کيلومتر است.
کيش از طبيعتی زيبا و منحصر به‌فرد بر خوردار است. سواحل آرام با ماسه‌های مرجانی، آب زلال دريا که شفافيت کم‌نظير آن امکان مشاهده انواع آبزيان را در عمق چند متری مقدور می سازد. پوشش گياهی مناسب و سرسبزی و طراوت آن به‌ويژه در هفت‌ماه از سال چشم‌اندازی زيبا و تماشایی به آن بخشيده است که سالانه حدود يک ميليون نفر از دوستداران طبيعت و دريا را به سوی خود جلب می کند.
از نظر پستی و بلندی جزيره کيش تقريبا مسطح است. ارتفاع نسبی جزيره از سطح دريا حدود ۳۲ متر است و مرتفع‌ترين نقطه آن که در شرق جزيره واقع است حدود ۴۵ متر از سطح دريا ارتفاع دارد. از اين رو جهت کرانه‌ها با شيب نسبتا ملايمی به دريا منتهی می‌شود.
جزيره کيش دارای ساختار مرجانی است. جزاير مرجانی معمولا بر اثر گسترش انواع مرجان‌ها و مواد آلی ديگر بر روی طاقديس‌ها، گنبدهای نمکی و مواد آتشفشانی تشکيل می‌شوند.
در جزیره کیش بيشتر ماه‌های سال، دارای آب و هوای معتدل است. دی و بهمن خنک ترين و تير و مرداد گرمترين ماه‌های سال هستند. آمار ثبت‌شده در طی يک دوره ۱۷ ساله نشان می دهد که پايين‌ترين دما ۸ درجه و بالاترين دمای کيش ۴۵ درجه سانتيگراد است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت جزیره کیش برابر با ۳۹ هزار ۸۵۳ نفر بوده است که عمدتاً در شهر کیش ساکن هستند. به شهروندان جزیره کیش، کیشوند می‌گویند.
همزمان با توسعه توريستی و تجاری جزيره، تعدادی از مردم محلی به كارهای خدماتی رو آورده‌اند و بقيه از طرق سنتی به امرار معاش می پردازند. ماهيگيری و دامپروری در میان مردم محلی معمول است. تجار محلی و بومی در بازار سفين به كار مشغول هستند، فضا و معماری سنتی اين بازار يادآور بازارهای سنتی و قديمی سرزمين اصلی ايران است.
در جزيره كيش، مسلمانان اعم از شيعه و سنی در كمال صلح و آرامش با هم زندگی می‌كنند. این منطقه دارای مساجد باشكوهی است كه برخی از آنها در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه
از تاريخ كيش در زمان پيش از اسلام، اطلاعات دقيقی در دست نيست. تنها منبع قابل اعتنا در اين زمينه نوشته‌های «نيارخوس» درياسالار يونانی است كه در سال ۳۲۵ قبل از ميلاد به فرمان اسكندر مأمور شد سفری اكتشافی را در سواحل دريای عمان و خليج فارس انجام دهد.
نوشته‌های نيارخوس دلالت برآن است كه او، جزيره كيش يا «اراراكتا» را در قرن چهارم پيش ازميلاد مورد بازديد قرار داده است.
مشخصاتی كه او ارائه می‌دهد با مشخصات جزيره كيش انطباق دارد. به طوری كه نيارخوس می نويسد: « در اين جزيره بوستان‌ها و نخلستان‌های فراوانی وجود داشته است.»
در دوره هخامنشيان، كيش مركز عمده صيد مرواريد بين‌النهرين و هندوستان بود و بازرگانان بزرگ دنيا به اين جزيره رفت و آمد داشتند.
دوران عظمت و شكوفايی تاريخ كيش از قرن چهارم هجری، پس از وقوع زلزله در سيراف آغاز شد. پس از آن كه بندر سيراف از رونق افتاد توران‌شاه به كمك حكام محلی بنی قيصر در اين جزيره، بندرگاهی ايجاد كرد و به عمران و آبادانی آن همت گماشت و كيش را به مركز عمده بازرگانی خليج فارس تبديل کرد.
در دوره اتابكان فارس، اهميت كيش به حدی بود كه والی خليج فارس در اين جزيره سكونت داشت و برتمام جزاير خليج فارس و دريای عمان حكومت می‌كرد.
طبق نوشته‌های سياحان و تاريخ‌نويسان، در اين دوره درآمد كيش بابت عشريه كشتی‌های تجاری مبالغ بسيار قابل توجهی بوده است. از شواهد و قراين چنين پيداست كه در عصر غزنويان، سلجوقيان، خوارزم‌شاهيان و مغول، جزيره كيش در اوج شكوفايی و رونق و مركز بازرگانی خليج فارس بوده است. مورخينی نظير قزوينی، فضل‌الله‌بن عبدالله شيرازی، ابن بطوطه و حمدالله مستوفی كه در اين دوره از كيش ديدن كرده اند همگی از عظمت، آبادانی و زيبايی كيش سخن گفته‌اند.
بنابر نوشته‌های مورخان، نام كيش در دوره ايخانيان مغول پيوسته با اسامی ولايات معتبری چون بغداد، شيراز، بحرين و هندوستان آورده می‌شده و پيوسته پيشوند «دولت خانه» قبل از عنوان كيش ذكر می‌شده است. علاوه بر اين، ويرانه‌های به‌جا مانده از شهر حريره در قسمت شمال جزيره نيز از عظمت جزيره كيش در آن دوران حكايت می‌كند.
اهميت استراتژيك كشور ما به‌عنوان شاه‌راه ارتباطی شرق و غرب و نيز موقعيت ويژه كيش در خليج فارس همواره مورد توجه كشورهای ديگر بوده است. تحولات اقتصادی اروپا در سده های پانزدهم و شانزدهم ميلادی، اروپايی‌ها و از جمله پرتغالی‌ها را متوجه بازارهای مشرق‌زمين کرد. در اوايل قرن شانزدهم ميلادی پرتغالی‌ها به‌منظور تسلط بر بازارهای تجاری هندوستان، عربستان و ايران و با هدف گسترش قلمرو مستعمراتی خويش، كشتی های جنگی و بازرگانی خود را به اقيانوس هند گسيل داشتند.
در سال ۹۱۲ هجري برابر با ۱۵۰۶ ميلادی آلفونس آلبوكرك درياسالار مستعمره‌جوی پرتغالی با ناوگانی شامل چهارده ناو جنگی دريای عمان و خليج فارس را درنورديد و پس از آن كه مسقط و چند بندر ديگر را به آتش كشيد، در برابر شهر هرمز لنگر انداخت و از امير هرمز و كيش خواست كه خود را تسليم و از شاه پرتغال اطاعت کند. اين درخواست پذيرفته نشد و پرتغالی‌ها، هرمز و گمبرون را تصرف كردند، سرنوشت كيش دگرگون و عصر انزوا و سكون آغاز شد.
علت اين امر اين بود كه اهميت استراتژيك جزيره هرمز به واسطه قرار داشتن بر دهانه خليج فارس از نظر پرتغالی‌ها به‌مراتب بيشتر از جزاير داخل خليج فارس و از جمله جزيره كيش بود و هرمز می‌توانست وظيفه دفاع در مقابل يورش و مهاجمان ديگر را به شايستگی انجام دهد.
پرتغالی‌ها تا دوره صفويه در كيش حضور داشتند و متأسفانه جز غارت و ويرانی اثر ديگری از خود بر جای نگذاشتند، تا اين كه بالاخره شاه عباس صفوی پس از فارغ‌شدن از جنگ عثمانی‌ها به آزادساختن بحرين، هرمز و كيش از تسلط بيگانگان همت گماشت. با اين همه هنگامی كه در دهه سوم قرن هفدهم ميلادی جزيره هرمز و ديگر جزاير و بنادر ايرانی خليج فارس به ايران بازگشت، نه تنها از اهميت كيش بلكه از اهميت جزيره هرمز نيز كاسته شد و جای آن را موقعيت جغرافيايی و اقتصادی قابل توجه بندر جديد التأسيس عباس گرفت.
در اين دوران كيش جزيره‌ای نيمه متروك و منزوی بود و حتی در دوره هايی به جايگاه دزدان دريايی خليج فارس بدل شد. كيش در دوران ناصرالدين شاه به‌عنوان تيول به قوام الملك شيرازی ،يكي از ايل‌سالاران متنفذ فارس واگذار شد و او نيز آن را با مبلغ ۲۵ هزار تومان به محمدرضاخان سطوت الممالك بستكی حاكم لنگه فروخت.
جزيره كيش تا دوره پهلوی چندين بار خريد و فروش شد تا اين كه در سال ۱۳۴۰ خورشيدی دكتر منوچهر اقبال، اين جزيره را به مبلغ نه ميليون ريال از ورثه محمدرضا خان سطوت الممالك بستكی خريداری كرد.
در سال ۱۳۴۹ جزيره كيش مورد بازديد هيئت‌های كارشناسی ايران و آمريكا قرار گرفت و با توجه به موقعيت جغرافيايی و استراتژيكی مناسب، به‌عنوان يك مركز بين المللی توريستی‌تجاری مورد توجه قرار گرفت.
به‌منظور جلب جهان‌گردان به اين جزيره و تأمين آسايش و رفاه آنان، در مهر ۱۳۵۱ سازمان عمران كيش به ثبت رسيد. سازمان عمران كيش طرح منطقه توريستی جزيره كيش را با الگو قراردادن جزاير هاوايی و كرانه‌های جنوبی دريای مديترانه، با هزينه زيادی آغاز كرد و تا پيش از انقلاب فاز اول آن را به همراه بخشی از فاز دوم به اجرا درآورد. با پيروزی انقلاب اسلامی روند فعاليت‌های سازمان عمران متوقف شد.
در اسفندماه ۱۳۵۸ شورای انقلاب از حقوق و عوارض گمرگی در جزيره كيش عملا سرفصل جديدی را برای شروع فعاليت‌های تجاری و رونق منطقه محروم جنوب كشور گشود. اما مشكلات سالهای پس از انقلاب موجب شد كه اين لايحه قانونی تا سال‌ها به اجرا در نيايد. تا اين كه در تير ۱۳۶۸ هيئت وزيران در خصوص ورود و خروج كالا و نيز صادرات مجدد و توليد برای صادرات، جزيره كيش را به‌عنوان منطقه كاملا آزاد تجاری‌صنعتی ثبت و اعلام كرد. از اين تاريخ به بعد فعاليت‌های اقتصادی مجددا در جزيره كيش شروع شد.
بالاخره در سال ۱۳۷۱ با تأسيس سازمان منطقه آزاد كيش اين جزيره جانی تازه گرفت و دوران توسعه سريع كيش آغاز شد. برای آن‌هایی كه در جست وجوی بقايايی از تاريخ كهنسال كشور ما هستند، برای دوستداران دريا، خشكی، طلوع و غروب، كيش حرفی برای گفتن دارد.
كيش در قرن‌های پنجم تا هفتم هجری در اوج آبادانی و رونق بوده است. علاوه بر شهادت مورخان و سياحان ايرانی و عرب، وجود بقايای شهر تاريخی حريره گواه بر اين است كه كيش در دوره‌های ايلخانيان، تيموريان و اتابكان پارس، جزيره‌ای آباد، شهری زيبا و يكی از مراكز عمده تجاری منطقه بوده است.
جاذبه‌های تاریخی و گردشگری جزیره کیش
جزیره کيش به دلیل ماهیت گردشگری خود، طی سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته‌است. علاوه بر آثار تاریخی که مورد توجه گردشگران است، پارک‌های ساحلی و تفریحی مانند تم پارک آبی اوشن، پارک هنر، ساحل مرجانی، باغ وحش، آکواریوم، باغ پرندگان، دلفیناریوم، شهر زیرزمینی کاریز، کلبه هور، کشتی‌های تفریحی و همچنین کشتی به‌گل نشسته یونانی از دیگر دیدنی‌های کیش است.
از جاذبه‌های تاریخی کیش می‌توان به شهر حریره پایاب و کاریز اشاره کرد.
حریره نام شهر ویرانه‌ای است خالی از سکنه و مربوط به دوران قیاصره که نام آن از نام بانویی که ملکه شهر بوده، گرفته شده است. هم‌اکنون بخشی از شهر که عمارت کاخ بانوی حریره بوده مرمت شده است.
مهمترین ابنیه کشفشده در این مجموعه عمارت اعیانی، حمام، آب‌انبار، قنات و بقایای مسجد جامع حریره است. یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی کیش درختان لور (انجیر معابد) است که کهن‌سال‌ترین آنها نزدیک به ۶۰۰ سال سن دارد.
جزیره کیش دارای بیش از ۸۲۰۰ تخت اقامتی است که بیشترین تراکم امکانات اقامتی در ایران را داراست و سالانه پذیرای بیش از یک‌میلیون نفر گردشگر داخلی و خارجی است.
نیاز نداشتن به دریافت ویزای ورود برای تمامی اتباع خارجی، یکی از زمینه‌های ورود گردشگران خارجی است. همچنین موقعیت منطقه آزاد اقتصادی این جزیره باعث شده تا مراکز خرید کیش به یکی از جاذبه‌های گردشگری جزیره تبدیل شود.
منابع:
ـ افشار سیستانی، ایرج. کیش، تهران، انتشارات هیرمند، ۱۳۷۷.
منبع:میراث آریا
