شکل، اندازه و گستردگی کج‌روی‌ها و آسیب‌های اجتماعی به ‌اندازه‌ای است که در جوامع مختلف و در بین اقشار و طبقات مختلف نگاهی یکسان به آن‌ها میسر نیست. با این ‌وجود هیچ گروه و جامعه‌ای از پرداختن به این مشکلات اجتماعی غفلت نورزیده و همواره اندیشه‌ورزان از جمله روان‌شناسان اجتماعی، جامعه‌شناسان و حقوقدانان و گردانندگان جامعه در این موضوع بحث و بررسی و اظهارنظر کرده‌اند.

یکی از انواع آسیب‌های اجتماعی وندالیسم یا جنون تخریب اموال عمومی است که کارشناسان و آسیب شناسان جوامع جدید آن را عکس‌العملی خصمانه و واکنشی کینه‌توزانه نسبت به برخی از فشارها، ناملایمات، اجحاف‌ و شکست‌ها تحلیل می‌کنند.

وندالیسم، تخریب کنترل‌نشده اشیا و اموال عمومی است که از عجیب‌ترین ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی به‌حساب می‌آید و دلایل مختلفی برای آن عنوان می‌شود.

اندیشمندان، ناسازگاری‌های حاکم بر روابط فرد و جامعه، تضعیف و فروپاشی اقتدار اخلاقی در تنظیم روابط بین افراد، تزلزل نهادهای خانواده و جامعه در انتقال ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی را از مهم‌ترین دلایل این پدیده می‌دانند.

 علل ظهور پدیده وندالیسم

بررسی‌های روان‌شناسی و تربیتی نشان می‌دهد وندالیسم غالباً اکتسابی است و از شرایط محیطی ناشی می‌شود.

نوجوانان و جوانان متهمان اصلی این نوع رفتارهای خرابكارانه هستند و وضعیت اجتماعی جوامع نظیر سطح درآمد، امکانات رفاهی و معیشتی، تفاوت‌های طبقاتی، مهاجرت و… وقوع آن را تشدید می‌کند.

علل وقوع وندالیسم مجموعه‌ای پیچیده از عوامل فرهنگی و اجتماعی است كه در جامعه معضل بیكاری، پر نشدن اوقات فراغت و تخلیه نشدن هیجانات روحی نوجوانان، مهم‌ترین آن‌هاست. نقش رسانه‌ها و مراكز فرهنگی و آموزشی نظیر دانشگاه‌ها، مدارس در جامعه‌پذیری جوانان و جلوگیری از بروز مشکلاتی نظیر وندالیسم بسیار مؤثر است. شرایط فرهنگی جامعه نشان می‌دهد هر جا كه رسانه‌ها دست‌به‌کار شده‌اند و برای فرهنگ‌سازی به‌صورت جدی برنامه‌ریزی و عمل کرده‌اند، نتایج مطلوبی حاصل‌شده است. اطلاع‌رسانی درباره علل، نتایج و تبعات فردی و اجتماعی وندالیسم یك ضرورت جدی محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت افزایش آگاهی‌ها به كاهش مخاطرات و آسیب‌ها در این حوزه بینجامد.

دسته‌بندی وندالیسم

وندالیسم به دو دسته فردی و گروهی تقسیم می‌شود، وندالیسم گروهی با برنامه و هدفی مشخص اجرا می‌شود، مانند آنچه گروه تروریستی داعش با آثار تاریخی و فرهنگی سوریه کرد، اما وندالیسم فردی اغلب برنامه و هدف مشخصی ندارد، اگرچه وندالیسم گروهی بیشتر، آشکارتر یا پررنگ‌تر جلوه می‌کند، اما در عمل، آسیب‌های پنهان اجتماعی و اقتصادی وندالیسم شخصی بسیار گسترده‌تر و عمیق تراست.

وندال‌ها آسیب و تخریب اموال عمومی را راهی برای بیان اعتراضات و کمبودهای روحی خود می‌دانند، مسیری که گستره شمول آن بسیار وسیع است و تخریب نقاشی‌ها و مجسمه‌های گالری‌های هنری، آثار باستانی در موزه‌ها، بناهای تاریخی، اماکن مذهبی، مجسمه‌ها، نیمکت و صندلی‌های عمومی، فضاهای سبز، سطل‌های زباله در جنگل‌ها، پارک‌ها و میدان‌ها، چراغ‌ها و باجه‌های تلفن‌های خیابانی، اموال رستوران‌ها و هتل‌ها، صندلی‌های سینما، مترو، قطار، اتوبوس، هواپیما و ورزشگاه‌ها، ریل‌های قطار، آسانسورها، کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی، درودیوارهای شهر، اموال مدرسه، تابلوهای راهنمایی و رانندگی، انبارها و استخرهای عمومی، دستشویی‌های عمومی، عابر بانک‌ها، آتش‌افروزی در جنگل‌ها و انبارهای عمومی، شکستن لامپ‌ها در گذرگاه‌های عمومی و پارک‌ها، شکستن شیشه‌های خانه‌های متروکه، بمب‌گذاری با هدف تخریب اموال عمومی و نه آسیب‌های انسانی و بسیاری موارد دیگر را در برمی‌گیرد.

وندالیسم فرهنگی

تخریب کنترل نشده و آسیب زدن به اشیاء و آثار فرهنگی با ارزش که یک ناهنجاری اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌آید را وندالیسم فرهنگی و فردی که این کار را انجام می‌دهد در اصطلاح جامعه شناسان وندال فرهنگی یا تخریب‌گر آثار فرهنگی می‌نامند که متأسفانه تخریب آثار تاریخی و فرهنگی از سوی آن‌ها دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی بسیار است.

در وندالیسم فرهنگی تخریب آثار تاریخی و به‌ویژه دیوار نویسی که بیشتر تحت عنوان یادگاری از سایر موارد بیشتر به بسیار دیده می‌شود، افراد بدون توجه به ارزش فرهنگی و قدمت آثار تاریخی و فرهنگی اقدام به تخریب خواسته یا ناخواسته می‌کنند. یادگاری نویسی از مصادیق وندالیسم فردی است که اغلب بدون برنامه و هدف انجام می‌شود.

به گفته اغلب کارشناسان حوزه میراث‌فرهنگی نوشتن بر روی آثار و بناهای فرهنگی از جدی‌ترین عوامل تخریب و نابودی آثار تاریخی است که می‌تواند زودتر از هر تهدیدی سرمایه‌های فرهنگی هر ملتی را نابود کند.

سرمایه‌هایی که دیگر به‌راحتی قابل بازگشت نیست و شاید هم هرگز بازگشتی برای آن‌ها متصور نباشد. نوشتن يادگاری یا هر چیز دیگر بر روي آثار تاريخی و فرهنگی، معمولاً از سوی افرادی انجام می‌شود که اطلاع کافی از اهميت آثار تاریخی و نقش آن‌ها در بنیان فرهنگی جامعه خود ندارند و چیز زیادی از لزوم حفظ این آثار نمی‌دانند.

برخی بدون شناخت زیان‌های مادی و معنوی رفتار خود، اقدام به آسیب و تخريب آثار تاريخی و فرهنگی می‌کنند؛ اما گروهی باوجود اطلاع از ارزشمندی آثار تاریخی، با رفتاری مغرضانه، درصدد آسیب‌رسانی به اين گنجینه‌های ذوق و فرهنگ بشری هستند، بنابراين حتماً اقدام گروه دوم از ناهنجاری‌های شخصیتی و رفتاری سرچشمه می‌گیرد. برخی اندیشمندان وندالیسم را از مهم‌ترین بیماری‌های اجتماعی بشر امروزی می‌دانند.

سیستم‌های مدیریت اجتماعی به دنبال درمان و جرم انگاری این رفتار پرخطر و تهدیدکننده اساس فرهنگ جامعه خود هستند. در ایران نیز بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی تخریب اموال تاریخی فرهنگی، جرم محسوب شده و برای آن متناسب با نوع آسیب و تخریب اثر مجازات در نظر گرفته‌شده است. بر این اساس هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی- تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزیینات، ملحقات، تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، آسیبی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.

راهکارهای مبارزه با وندالیسم

ممکن است آسيب وارد شده به يک اثر تاريخی غیرقابل‌جبران باشد، پس نگاه پیشگیرانه، فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی برای جلوگیری از بروز رفتارهای مخرب این‌چنینی باید در اولویت اقدامات است.

تخریب این آثار به بهانه یادگاری نوشتن، درواقع زنده کردن خاطرات یک سفر یا بازدید نیست بلکه ردپای شومی است که نه‌تنها نسل کنونی بلکه نسل‌های بعدی نیز از آن به نیکی یاد نخواهند کرد.

افرادی که از آثار تاریخی و فرهنگی دیدن می‌کنند درواقع متفاوتند، یک دسته کسانی که با شناخت کافی از آثار بازدید می‌کنند و در طول بازدید ضمن احترام به اثر تاریخی تمام تلاش خود را برای خودداری از هرگونه آسیب به آن به کار می‌گیرند و دسته دیگر را افرادی تشکیل می‌دهند که به‌صورت بی‌هدف، گذری و بدون آگاهی از ارزش‌های فرهنگی اثر از آن بازدید می‌کنند و در اغلب موارد چنین افرادی هستند که اگر پیش آید از تخریب گری و واردکردن آسیب به مکان فرهنگی دریغ نمی‌کنند.

در سال‌های اخیر آسیب‌های عمدی به آثار تاریخی در قالب کاوش‌های غیرمجاز در سودای کشف اشیای تاریخی و تب گنج یابی نتایج مخربی را به همراه داشته و در برخی موارد یک اثر تاریخی را به‌ کلی نابود کرده است، اینجاست که لزوم معرفی آثار تاریخی و فرهنگی به روش‌های گوناگون و آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی می‌تواند نجات‌بخش باشد.

نقش آموزش در جامعه به روش‌های مختلف بسیار مهم است و البته آموزش از طریق مراجع آموزشی مانند مدرسه کافی نیست و معمولاً فرهنگ‌سازی و آموزش اجتماعی و همگانی است که مؤثر و درمانگر است. البته نقش کوچک‌ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده و آموزش از سوی پدر و مادر را نباید فراموش کرد. در واقع در بیشتر موارد عدم آگاهی افراد حاصل عدم وجود آگاهی‌رسانی و آموزش فرهنگی کافی است.

معلمان، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان رشته‌های فرهنگی، گروه‌های مردم‌نهاد می‌توانند بهترین آموزگاران و سفیران برای انتقال اهمیت آثار تاریخی و مضرات وندالیسم برای عموم جامعه باشند تا علاوه به انجام رسالت خود به‌عنوان یک کارشناس فرهنگی در جامعه به حفاظت از میراث‌فرهنگی بشری که متعلق به همه مردم است، بپردازند.

نقش رسانه‌ها نیز در این راه بسیار حساس و البته سازنده است چراکه در دنیای کنونی هیچ ابزاری بیشتر و بهتر از رسانه نمی‌تواند بر اطلاع‌رسانی، آموزش و ساخت چارچوب ذهنی و رفتاری مخاطبان مؤثر باشد.

یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در حفظ و صیانت از آثار تاریخی افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش‌های معنوی و نقش آن‌ها در شکل‌گیری شخصیت فرهنگی یک ملت است، لیکن برای نیل به این منظور تنها شناخت علمی از اثر کافی نیست و نوعی از شناخت تقویت‌کننده علاقه و دوستی با آثار تاریخی و فرهنگی نیاز است که این شناخت را رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی به‌عنوان یک عزم ملی از طریق جامعه‌پذیری و درونی کردن آیین‌ها، آداب‌ورسوم، تشریفات، عادت‌ها و سنت‌های اجتماعی و به‌طورکلی میراث‌فرهنگی ملموس و ناملموس می‌توانند به عموم جامعه منتقل کنند.

متولیان فرهنگ، رسانه‌ها و گروه‌های فرهنگی و دوستدار آثار تاریخی به‌خصوص نهادهای محلی می‌توانند با به تصویر کشیدن چهره ناخوشایند آثاری که مورد هجمه وندال‌ها قرار گرفته‌اند و نتایج منفی آن بر جامعه ضمن تأثیر گزاری بر مرتکبان، در افراد بومی منطقه ایجاد حساسیت کرده و آن‌ها را ترغیب به همکاری در حفاظت بیشتر از این اماکن و آثار کنند.

کلام آخر اينكه، در روزگاری که کمتر شاهد ساخت بناهایی با معماری منحصربه‌فرد و ارزشمند و خلق آثار فاخر فرهنگی در کشور هستيم، به نظر می‌رسد توجه به صیانت و حفاظت از آثار تاريخی و فرهنگی موجود، حداقل وظیفه‌ای است که در قبال نسل‌های آينده، بر دوش داريم و کمترین کارکرد ما رساندن این امانت‌های ارزشمند پیشینان به آیندگان است.

منبع:میراث آریا

نام بنا به حمام خانی معروف است و به دستور صولت الملک، خان وقت بستک ساخته ‌شده است، در ابتدا این حمام مورد استفاده اختصاصی خان بستک قرار داشته که بعدها مورد استفاده عموم مردم قرار گرفته است.

حمام خان بستک متعلق به دوره قاجار است و قدمتی حدود ۱۵۰ سال دارد.

مشخصات بنا

بنای مورد نظر دارای همان سیر کولاسیون همیشگی حمام‌ها است که این مورد در تمام حمام‌های کویر مرکزی دیده می‌شود.

بینه، میاندر، گرمخانه، استخر (خزینه) که فضای گرم‌کننده آن تون است و در عمق زمین قرار گرفته که این قرارگیری به علت نگهداری گرما در این عمق است و مصالح ساختمانی تشکیل‌دهنده این بنا سنگ و ساروج محلی و گچ نیم پخت و اندود درونی آن ساروج تیشه‌ای است.

حمام خان دارای ۱۳ گنبد کوچک و بزرگ است که از دور نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. به‌وسیله پلکانی از سمت جنوب به داخل سالن اصلی مشرف می‌شود و چهار طرف سالن اصلی سکوهایی برای نشستن موجود است. در وسط سالن حوض هشت‌ضلعی زیبا قرار دارد که در وسط آن‌ یک فواره سنگی بوده است.

از سالن اصلی به‌وسیله یک راهرو به سالن دوم می‌رسیم و قبل از رسیدن به سالن دوم در سمت چپ راهرویی وجود دارد که به چند اتاق کوچک جدا از هم مشرف می‌شود که ظاهرِاً رختکن یا پاشوره بوده است.

سالن دوم دارای دو سکو برای نشستن و سه اتاق که یکی از آن‌ها به اتاقک‌های کوچکی تقسیم‌شده و محل نظافت شخصی بوده است، وجود دارد، روبروی راهروی ورودی سالن آب‌انبار قرار دارد که به سه قسمت تقسیم‌شده است. در کف قسمت میانی سوراخی موجود است که به شکل کوره بوده و برای گرم کردن آب ساخته شده است.

آب‌انبار اصلی در انتهای ضلع شمالی حمام قرار دارد که به‌وسیله حائلی از آب‌انبار مشرف می‌شود. دو طرف حمام از داخل به ارتفاع ۱/۵ متر از کف دارای کانال آب است.

نوع بهره‌برداری و تزئینات حمام

حمام خان بستک در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۱۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و هم‌اکنون به‌عنوان موزه مردم‌شناسی بستک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فضاهای حمام به علت نوع استفاده و کاربری آنها از یک نوع مدل تبعیت می‌کند که در این فضاها تزئینات نقش پایانی و بسیار ناچیز را ایفا می‌کنند پس در این مورد تنها تزئینات قابل‌ذکر، رسمی‌بندی سقف است که به چشم می‌خورد. در بدنه این بنا کانال‌هایی برای انتقال آب گرم به تمام فضاها تعبیه ‌شده است.

توضیح ضروری و اختصاصی بنا

علاوه بر خصوصیات عمومی حمام‌ها که در این بنا مشاهده می‌شود، معماری داخلی آن نیز باعث شده تا این بنا را به‌عنوان بهترین نمونه حمام‌های این ناحیه در نظر بگیریم. با توجه به خصوصیات فرهنگی و مذهبی ساکنان جنوبی که نسبت به نظافت حساسیت خاصی داشتند، نگهداری عناصری که بیان‌کننده این خصوصیت زیبا باشد نه‌تنها باعث نشر این فرهنگ سنتی می‌شود بلکه باعث قدرت روزافزون این طرز فکر در مردم است. فضاهای مشاهده ‌شده در این بنا همانند حمام‌های عمومی دیگر است به شکلی که می‌توان این توالی فضایی را بر پلان حس کرد.

از نظر معماری داخلی فضاها به گونه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند که گرمای درون فضا به شکل نامناسب از بین نرود.

گنبدهای درون فضا به‌وسیله سنگ‌های اسفنجی و ملات ساروج کار شده است و قسمت داخلی آن به‌وسیله ساروج اندود شده و در نهایت تیشه‌خور شده است و مصالح کف آن آجرفرش است.

از نظر جزئیات معماری باید گفت که جزئیات خاصی در بدنه کانالی تعبیه‌ شده که همان گربه‌رو در معماری حمام‌های کویر مرکزی یافت می‌شود و عمل می‌کند، این کانال از گرم‌خانه، بینه و میاندر نیز دیده می‌شود که به شکل یک گرم‌کننده در کل محوطه حمام تقسیم‌شده است.

منبع:میراث آریا

پیشینه­‌ استفاده از ورق‌­های ورشویی در ایران به دوره صفویه می‌رسد اما دوران شکوفایی این هنر را به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره­‌ی پهلوی نسبت می‌دهند. ورق فلز ورشو که با نام ژرمن سیلور هم شناخته می‌شود، از کشورهایی چون آلمان و به ویژه از لهستان وارد ‌شده‌ است و به همین دلیل، هنرمندان ایرانی، نام ورشو را به این فلز دادند و این حرفه، ورشوسازی نام گرفت.

اعزام هنرمندانی از شهرهای  بروجرد و دزفول در اواخر دوره قاجار به کشور روسیه برای  فراگیری فنون و رموز ساخت این وسایل، باعث رشد و شکوفایی این رشته در این دو شهر شد، دواتگران شهر بروجرد که پیشینه­‌ای ۷ هزار ساله از هنر فلزکاری را در سابقه تاریخی خود داشتند با تغییر رویکرد به سمت ساخت وسایل ورشویی و اقبال عمومی در کشور برای نوشیدن چای باعث گسترش هر چه بیشتر این هنر در کشور عزیزمان شدند.

استان لرستان با قدمتی چند هزار ساله مرکز عمده‌­ا­ی در زمینه­‌ صنایع‌دستی بوده است و به دلیل موقعیت خاص فرهنگی و داشتن مردمانی سخت­‌کوش و متعلق به فرهنگی کهن، همواره از بعد صنایع‌دستی غنی و منحصر به فرد است.

صنعت فلزکاری با قدمتی بیش از ۷ هزار سال از زمره صنایع‌دستی کهن ایران است که نام این صنعت با نام استان لرستان آغشته شده است. در میان صنایع‌دستی ورشو آلیاژی از ۲۰%  نیکل، ۳۵% روی و ۴۵% مس به خوبی ذوب و به آسانی قالب­‌گیری می­‌شود. تاریخچه ورشوسازی در استان لرستان به قرن نوزدهم برمی‌گردد که وسایل پذیرایی چای از روسیه به ایران آمد.

آن زمان چلنگران و دواتگران بروجردی که با ابزارآلات فلزی مانند خیش، داس و … سروکار داشتند به هنر ورشوسازی روی آوردند و به مرور استادان بنامی در بروجرد مطرح شدند، شهر بروجرد، به عنوان مرکز اصلی ورشوسازی و قلمزنی ورشو در ایران شناخته می‌شود و تنها شهری است که هنوز تعدادی کارگاه، موزه و هنرمندان فعال در این زمینه دارد. هنرمندان بروجردی با استفاده از فن چکش­‌کاری و خم­‌کاری که با دستگاه‌های ساده و نیروی بازوی هنرمند میسر بود، آثاری فلزی از ورق‌های ورشو خلق می‌کردند و ظروف بسیاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، می‌ساختند.

احداث موزه ورشو در بروجرد

تولید سماورهای زیبای ورشویی در بروجرد ادامه یافت و به نوعی سماورهای ورشویی بروجرد نماد این صنعت به شمار می‌­روند.  در حال حاضر سماورهای ورشویی در همه نقاط ایران مختص استادان ورشو­سازی بروجرد است. خانه تاریخی بیرجندی بروجرد به منظور احداث نخستین موزه ورشو اختصاص یافته ‌است. در تاریخ  ورشوسازی بروجرد استادانی از جمله مرحوم میناگر، مرحوم رئوفیان، مرحوم گلدوز و مرحوم شاد دل و مرحوم استاد محمد بادآور سازنده آخرین و بزرگ‌ترین سماور زغالی دست­‌ساز ایران که هم اکنون در خانه افتخار السلام بروجرد مستقر است پا به عرصه وجود نهاده و با تحمل مشکلات فراوان صنعت ورشو سازی را با دستان خود به اوج و تکامل رساندند.

در تیرماه سال ۱۳۹۱، مهارت و فن روی ورشو به شماره ۱۰۶۱ و در اسفند ۱۳۹۶، قلمزنی روی ورشو در شهر بروجرد به شماره ۱۵۶۰ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است، پرونده ثبت بروجرد به عنوان شهر ملی ورشو در سال ۱۳۹۸ مطرح و به تصویب رسید.

از آنجا که ماده خام صنعت ورشوسازی، یعنی آلیاژ ورشو، یک فلز وارداتی است، کم شدن میزان واردات این فلز، یکی از مشکلات توسعه صنعت ورشوسازی محسوب می‌شود. و همچنین ورشوسازان قدیمی یا از دنیا رفته‌­اند یا گرد کهولت توان کار را از آنها گرفته است از این رو بسیار حائز اهمیت است که این صنعت آمیخته با هنر تا جایی که امکان دارد ثبت و حفظ شود. این صنعت زیبا و منحصر بفرد در حال فراموشی بود که با حمایت‌های منسجم مسئولان شهر بروجرد و میراث‌فرهنگی استان و با برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی و ثبت نام بروجرد به عنوان شهر ملی ورشو تا حدود بسیاری جلوی این کار گرفته شد.

نام­‌گذاری میادین و خیابان‌ها به نام اساتید درگذشته این هنر، تاسیس دانشکده علمی و کاربردی ورشو،تجهیز و راه‌­اندازی موزه بزرگ ورشو در کنار اهمیت به تولید دوباره ورق ورشو از جمله فعالیت‌­هایی است که در دستور کار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان قرار گرفته است.

منبع:میراث آریا