اگر بگویم شیراز عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی را دارد و هنرمندانش هنر را به اوج کمال رسانده‌اند، بسیاری از هنرمندان این عرصه می‌پرسند ارمغان این عنوان برای ما چه بود؟ ما هنوز دغدغه‌های بسیاری داریم و آنچه باعث انگیزه هنرمند در این عرصه است تنها عشق است و عشق.
اگر بگویم شیراز عنوان ملی پایتخت کتاب ایران را دارد؟ بسیاری می‌پرسند آیا به‌راستی همه مردم این شهر کتاب‌خوان هستند یا کتاب‌فروش‌های این شهر بی‌دغدغه‌اند؟ و من می‌دانم که علاقه‌مندان مطالعه در این شهر بسیارند و تعداد کسانی که در طول روز صفحه‌های یک کتاب را حتی ورق هم نمی‌زنند هم قابل‌توجه است و بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها این شهر تعطیل شدند و برخی تغییر کاربری دادند.
شیراز و بهار بی‌نظیرش
اما! با خیال راحت می‌توانم بگویم بهار شگفت‌انگیز این شهر هر بیننده‌ای را به طرب وامی‌دارد و به قول زنده‌یاد فریدون مشیری:
هرکه بیند همچو من شیراز را فصل بهار***می‌زند بی‌شک ازاینجا پشت پا بر هر دیار
بهار و گل برای هر شیرازی دور از این شهر یادآور شیراز می‌شود. همان‌گونه که لطفعلی صورتگر ادیب و هنرمند شیرازی گفت:
هر باغبان که گل به‌سوی برزن آورد *** شیراز را دوباره به یاد من آورد
محبوبیت جهانی عطر بهارنارنج‌هایی که سال‌ها است از سوغاتی محبوب این شهر است حکایت از سازگاری دیرین مرکبات با آب‌وهوایش دارد. به‌راستی چه روزی زیباتر از نیمه اردیبهشت را میتوان روز شیراز نامید؟
تعارف‌هایی که ریشه‌هایی در مهربانی دارد
با یقین می‌توانم بگویم مردم شیراز هم دوستداشتنی هستند. هرچند برخی از شیرازی‌ها شکوه داشتند که در کلامشان مرز واقعیت و تعارف مشخص نیست. محال است در این شهر از شیرازی خرید کنی و در جوابش « کاکو قابل نداره » را نشنوی، یا نمی‌شود آشنایی را در خیابان ببینی و او دعوتت نکند که به منزلش بروی. شیرازی‌ها در سیل ناخوشایند بهار پارسال که تعدادی از هم‌وطنان جانشان را از دست دادند به جهانیان اثبات کردند در پشت تعارف‌های شیرینشان هم مهربانی است و هم مهمان‌نواز هستند و تعارف‌هایشان با واقعیت گره‌خورده است. آنها باجان و دل پذیرای مهمانان سیل‌زده خود شدند و اثبات کردند مرد عمل هستند.
سعدی شیرین‌سخن بعد از سیر و سیاحت جهانی دوباره به شهرش بازگشت و گفت:
در اقصای عالم بگشتم بسی***به سر بردم ایام با هرکسی
تمتع به هر گوشه‌ای یافتم***ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم
چو پاکان شیراز، خاکی‌نهاد***ندیدم که رحمت بر این خاک باد
حال و هوای مشابه سعدی را در احوال کتاب‌فروشی دیدم که گفت: اقامت آمریکا رادارم و سال‌ها در آنجا زندگی کردم، چند سالی است که به شیراز بازگشتم تا بعد از مرگ پدرم باوجود موقعیت خوبی که در آنجا داشتم دوران بازنشستگی را در اینجا زندگی کنم و تا جایی که در توان دارم ادامه‌دهنده راه پدر کتاب‌فروشم باشم و به نظرم با همه دغدغه‌ها دیدن هم‌وطنانم برایم لذت‌بخش است.
مشاهیر شیراز مرزهای جغرافیایی را شکستند
بسیاری شیراز را شهر حافظ و سعدی می‌خوانند، شهریار، شاعر بلندآوازه آذری این‌چنین شیراز را خطاب قرار می‌دهد:
سرورانت مگر از سرو روانت زادند***که در آفاق بلندند و به نام‌ای شیراز
قرن‌ها می‌رود و ذکر جمیل سعدی***همچنان مانده در افواه انام‌ای شیراز
خواجه بفشرد سخن را و فکندش همه پوست***تا به لب راند همه جان کلام‌ای شیراز
زان می‌لعل که خمخانه به حافظ دادی***جرعه‌ای نیز مرا ریز به جام‌ای شیراز
حافظ و سعدی دو قله رفیع ادب فارسی مرزهای جغرافیایی را شکستند؛ و بسیاری آنها را می‌شناسند که در میان آنها چهره‌های صاحب‌نامی را میتوان دید. سعدی کسی است که ژنرال لازار کارنو ریاضی‌دان و از بنیان‌گذاران انقلاب کبیر فرانسه که در سال ۱۷۹۴ میلادی به ریاست مجمع ملی فرانسه برگزیده شد را دلداده خود کرد.
لازار کارنو به سعدی عشق می‌ورزید او درس‌های اخلاق سعدی را که درس‌هایی در سیرت پادشاهان و اخلاق درویشان در بردارد خوانده بود و عشق و ارادتش چنان بود که نام فرزندش را سعدی گذاشت. سعدی کارنو فیزیک‌دان برجسته فرانسوی، قانون دوم ترمو دینامیک را کشف کرد و چرخه کارنو در ماشین‌های گرمایی به نام او است. او در ۳۶ سالگی براثر بیماری و با درگذشت.
برادر سعدی پس از مرگ او نام فرزندش را سعدی گذاشت. سعدی کارنو از برجسته‌ترین رئیس‌جمهورهای فرانسه است که به اقتصاد فرانسه سروسامان داد و از او نام نیکی در بین فرانسویان برجای‌مانده است. سال‌هاست در شهرهای فرانسه بسیاری خیابان‌ها سعدی کارنو نام می‌گیرد.
مهمترین تأثیری که سعدی شیرازی بر مردمان این کره خاکی گذاشت این بود که او گفت: «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» و کرونا در دنیای امروز ثابت کرد که غیرازاین نیست و برای رهایی از این بیماری ویرانگر باید گفته ادیب و سخنور شیرازی را باور کرد.
در تأثیر جهانی خواجه حافظ شیراز هم همین بس که یوهان ولفگانگ گوته شاعر و نابغه شهیر آلمانی، بزرگترین شخصیت ادبی قرن نوزدهم در دیوان شرقی و غربی‌اش از آرزویش چنین نوشت:
حافظا آرزو دارم از سبک غزل‌سرایی تو تقلید کنم. همچون تو، قافیه بپردازم و غزل خویش را به ریزه‌کاری‌های گفته تو بیارایم. نخست به معنی اندیشم و آنگاه لباس الفاظ زیبا بر آن بپوشانم. هیچ کلامی را دوبار در قافیه نیاورم مگر آنکه با ظاهری یکسان، معنایی جدا داشته باشد. آرزو دارم همه این دستورها را به کاربندم تا شعری، چون تو،ای شاعر شاعران جهان، سروده باشم!
علاوه براین این دو قله رفیع ادبیات، دیگر بزرگان تأثیرگذاری قطب‌الدین محمود بن مسعود بن مصلح شیرازی از علمای ایرانی قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری است که نقش مهمی در گسترش حکمت و فلسفه، علوم طبیعی، پزشکی و هنر داشته است را میتوان برد. محبوبیت و جایگاهی جهانی او عاملی بود که باعث شد در سال ۱۳۹۰ هزار و دویست و پنجاهمین سالگرد تولد قطب‌الدین شیرازی از طرف ایران و سازمان یونسکو جشن گرفته شود.
ملاصدرای شیرازی، فیلسوف صاحب‌نام قرن یازدهم هجری قمری است، تعداد بزرگان صاحب‌نام این دیار آن‌قدر بسیار است که نمی‌دانی از چه کسی نام ببری تا حق مطلب را ادا کنی.
نام بسیاری از مشاهیر در تذکره‌ها دید و نام برخی روی سنگ مزارها
داریوش نوید گویی، مدیر انتشارات نوید شیراز که عنوان ناشر برتر کشور را در کارنامه خود دارد و سال‌هاست که سعی دارد ظرفیت‌های استان پهناور فارس را به‌ویژه در عرصه فرهنگ و ادبیات را حمایت از نویسندگان و مؤلفان معرفی کند، گفت: شیراز دامنه گسترده‌ای برای توصیف و تعریف دارد هم سابقه تمدنی این شهر در ادوار مختلف شگفت‌انگیز است و هم بزرگان این دیار تأثیر عمیقی روی فرهنگ و تمدن ایران و جهان داشتند.
نوید گویی به تذکره هزار مزار یا مزارات شیراز به تصحیح نورانی وصال اشاره کرد و گفت: این اثر به معرفی بسیاری از عالمان و ادیبان شیرازی می‌پردازد.
تذکره هزار مزار یا مزارات شیراز، ترجمه‌ای است از «شد الإزار فی حط الأوزار عن زوار المزار»، اثر معین‌الدین جنید شیرازی است، نویسنده و شاعر، قرن هفتم قمری است و در تذکره مرآت الفصاحه شرح‌حال و نمونه اشعار شاعران فارس و شیراز از قدیمی‌ترین زمان تا قرن چهاردهم هجری قمری را میتوان دید، این کتاب اثر شیخ محمدمفیدداورشیرازی فقیه و عارف و تذکره‌نویس قرن چهاردهم است.
این ناشر برتر کشور از قبرستان دارالسلام شیراز که به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین قبرستان‌های جهان اسلام از آن یاد می‌شود نام برد و گفت: علاوه بر مشاهیر فارس و شیراز میتوان این گورستان را موزه خوشنویسی خواند که در آن انواع خطوط دوره اسلامی رقاع، کوفی، ثلث، نسخ، نستعلیق به زیبایی حک‌شده است و از جایگاه کتابت در شیراز می‌گوید.
خطوط دوره اسلامی یادآور نام ابوعلی محمد بن علی بن حسین (حسن) بن عبدالله شیرازی ملقب به اِبْنِ مُقْله خوشنویس، مبتکر مبدع خطوط مختلف و وزیر عباسیان است که ابداع و تنظیم خطوط شش‌گانه و اصول دوازده‌گانه خوشنویسی را به او نسبت می‌دهند که هنر او تحول عظیمی در سیر نگارش حروف به سمت خوشنویسی هنرمندانه به شمار می‌رود و نقطه عطفی در خوشنویسی اسلامی است.
شهر موزه‌ای به نام شیراز
وقتی در خیابان‌های شیراز قدم می‌زنی احساس می‌کنی در موزه‌ای بزرگ هستی که هر مکان دیدنی تداعی‌گر نام مشاهیر این دیار است و هر نام ماندگار بخشی از فرهنگ کهن را روایت می‌کند. بناها نشان از به اوج رسیدن هنرهای مختلفی ازجمله کاشی‌کاری، گچ‌بری و صنایع‌دستی هستند. مجموعه زندیه، حافظیه، سعدیه، در کنار باغ‌های کهن شیراز که برخی قدمتشان را به عهد باستان نسبت می‌دهند، در کنار سایر جلوه‌های تاریخی و طبیعی شیراز را دیدنی کردند.
محمدمهدی نجفی، سرپرست اداره امور موزه‌های استان فارس، درباره پیشگامی شیراز در ایجاد موزه گفت: موزه پارس شیراز نخستین موزه شهرستان‌های کشور است که در سال ۱۳۱۶ ه. ش به بهره‌برداری رسید و ازلحاظ دارا بودن آثار نسخ خطی موزه پارس از غنی‌ترین موزه‌های جهان محسوب می‌شود و آثار مختلفی از دوران‌های متفاوت تاریخی را در این موزه میتوان دید.
او موزه‌های شیراز را متنوع و بارزش خواند و افزود: این شهر علاوه برموزه‌های دولتی، موزه‌های شخصی هم دارد و حتی شیراز را بهشت مجموعه‌داران ایران در بخش خصوصی می‌خوانند که تعدادی از این مجموعه‌داران آثارشان را به ثبت رسانده‌اند و برخی در حال ثبت مجموعه‌شان هستند.
سرپرست اداره امور موزه‌های استان فارس عنوان کرد: علاوه بر تعداد و تنوع موزه در کنار باغها، آب‌وهوای متنوع میتوان خود شیراز راهم این ظرفیت را دارد که شهر موزه باشد.
زندگی در شیراز قدمتی چند هزارساله دارد
برای پیشینه زندگی در این شهر موزه و قدمت میتوان به تپه پوستچی اشاره کرد.
تپه‌ای تاریخی با مساحت حدود ۴هکتار، در بلوار رحمت شیراز درون شهر واقع است که چهارم اردیبهشت ۱۳۹۵ با شماره ۳۱۴۶۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
در فصل سوم کاوش که از چهاردهم مهر ۹۷ آغاز شد و آثاری مربوط به دوران‌های مختلف یافت شد.
درباره قدمت شیراز حسنعلی عرب عضو هیات علمی دانشکده هنر دانشگاه شیراز و سرپرست تیم کاوش تپه پوستچی در سال ۱۳۹۷ در حین کشف آثار گفت: با توجه به آثار کشف‌شده در فصل سوم کاوش در این تپه، تاریخ شیراز به ۷۵۰۰ سال قبل می‌رسد و این نشان‌دهنده سکونت در دشت شیراز است.
او آثار به‌دست‌آمده از این تپه را شامل نشانه‌های معماری، سفال، ابزارهای سنگی، مهره‌ها و اشیای تراش‌خورده خواند.
چشم‌های منتظر به شیراز بعد از کرونا
مطمئناً گذر زمان و تحقیقات بیشتر می‌تواند ناگفته‌های بیشتری از شیراز را بیان کند. اما! آنچه واضح است این است که این شهر ظرفیت‌ها و داشته‌های بسیاری در عرصه فرهنگ و هنر دارد که توجه به این ظرفیت‌ها حتی می‌تواند عاملی برای رونق اقتصاد هم باشد.
هرچند تلاش‌ها برای به گردش درآوردن چرخ‌های علم و صنعت در این سال‌ها قابل‌توجه و موفقیت‌ها چشمگیر بوده است، اما! با توجه به قدمت کهن فرهنگ و هنر و ادبیات و وجود صاحب‌نامان بسیار در این عرصه توجه‌ها و پیشرفت‌ها در این عرصه‌ها چندان چشمگیر نبوده است طوری که شیراز بیشتر به گذشته‌اش می‌بالد تا به امروز.
نمی‌توان فقط باافتخار به گذشته به موفقیتی رسید، اما میتوان با تکیه‌بر افتخارات و توجه به ظرفیت‌ها از پله‌های پیشرفت بالا رفت.
این روزها شیرازی‌ها هم مثل همه مردم دنیا نگران ویروس ویرانگر کرونا هستند که باعث توقف بسیاری از عرصه‌ها به‌ویژه فرهنگ و هنر شده است، اما! خوب می‌دانند که این شانس رادارند که در قطب پزشکی کشور و باوجود پزشکان دلسوز و حاذق می‌توانند این روزهای سخت را سپری کنند، هرچند برخی هشدارها را جدی نمی‌گیرند و باعث دلنگرانی دیگری می‌شود.
آنچه واضح است این ایام هم سپری می‌شود و دوران پسا کرونا حال و هوای متفاوتی خواهد داشت و شاید در آن تلاش‌های مردم و مسئولان برای ارتقاء و بهره از ظرفیت‌های فرهنگ و هنر و ادبیات بیشتر باشد و شیراز به‌عنوان شهری پر گردشگر بتواند مروجی برای فرهنگ و هنر و ادب باشد و مانند بسیاری از نقاط دنیا، از این ظرفیت‌ها برای گردش چرخ‌های اقتصاد هم استفاده شود. فعلاً چاره‌ای جز انتظار برای فردای روشن و گذر از دوران پرآشوب کرونا نیست.
منبع:همشهری
