«دسواره» سوغات ابرکوه ،شهر بدون سوغات

غالباً همگان برای پی بردن به رمز و رازهای روزهای دور و گذشته مردمان یک شهر و فرهنگ، آداب‌و رسوم آنها به مسن‌ترین افراد و اهالی آنجا مراجعه می‌کنند اما در شهر ابرکوه قضیه متفاوت است و بسیاری از گردشگران و اکثر کسانی که به دنبال روزنه‌ای برای رسیدن به تاریخ و تمدن کهن این شهر هستند، به سراغ جوانی می‌روند که سال‌های زیادی از عمر خود را صرف کنکاش در دل تاریخ این دیار کرده است.

«حامد اکرمی» که دارای مدرک کارشناسی علوم ارتباطات گرایش روزنامه‌نگاری است، مدت 12 سال در حوزه نشریات خبری و 5 سال نیز در بخش صدا و سیما فعالیت داشته و به ‌واسطه همین شمّ خبرنگاری از سنین نوجوانی کلیه اطلاعات تاریخی مربوط به شهرستان ابرکوه را از طریق گفت‌وگو، مصاحبه و گزارش میدانی از طریق افراد مسن و با تجربه، طی 25 سال گردآوری کرده که برخی دست‌نوشته‌های مکتوب او مربوط به سال‌های 72 و 73 است.

او بیش از هزاران عکس قدیمی و قریب به 300 ساعت فیلم مفید در رابطه با آداب‌ و رسوم مردم ابرکوه، مصاحبه با پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، اجرا و احیا مراسم‌های سنتی، دست‌نوشته‌ها و اسنادی که روایتگر گوشه‌ای از آثار ملموس و ناملموس این شهرستان است، در آرشیو سال‌ها پژوهش خود دارد.

اندوخته‌های این پژوهشگر در طی سال‌های متمادی را امروز می‌توان در قالب چندین کتاب، مکتوب و در اختیار علاقه‌مندان قرار داد تا برای همیشه در حافظه تاریخ این شهرستان ثبت شود چرا که بسیاری از افرادی را که اکرمی با آنان گفت‌وگو کرده و با کمک آنان توانسته است بسیاری از غذاهای سنتی و صنایع‌دستی را احیا کند، دار فانی را وداع گفته‌اند.

این خبرنگار توانسته است با تجربه خود در حوزه میراث فرهنگی تاکنون چهار نوع از صنایع‌دستی را که به دست فراموشی سپرده شده بود از جمله «سفره خمیر یا سفره آرد»، «عارسُک جُلی»، «محصولات نمدی»، «چنته بافی» و یک غذای سنتی به نام «درنجوش» را احیا کند و با همکاری میراث فرهنگی به ثبت ملی برساند.

اکرمی حتی صنایع نامبرده را در مرکز آموزش و نمایش صنایع‌دستی شهرستان ابرکوه با برند «دسواره» تولید و برای چندین نفر نیز شغل ایجاد کرده است. وی همچنین تحقیقات میدانی وسیعی در زمینه انواع گویش، پوشاک، خوراک، صنایع‌دستی، انواع بازی و سایر مواردی که مربوط به مردم شهرستان است انجام داده است.

ثبت ملی دَرَنجوش

این فعال میراث فرهنگی در طی گفتوگوهای متعدد با مادربزرگ‌های این شهرستان توانست چندین غذای سنتی از جمله، «گیپو»، «شُرشُرکُ ذرت»، «خورشت ریزدار ترش»، «مُطَنجینه» و «دَرَنجوش» را که حتی نام آن‌ها هم فراموش شده بود، دوباره احیا کند و تنها یک مورد یعنی «دَرَنجوش» را با همکاری میراث فرهنگی به ثبت ملی برساند.

درنجوش از جمله غذاهایی بوده که مردم ابرکوه بیش از 50 سال قبل آن را برای مراسمات خاص از جمله جشن‌های عروسی یا عزاداری‌ها با استفاده از موادی همچون بادمجان، سیر، پیاز، نرمه برنج، لپه، ادویه‌جات، سبزی محلی و گوشت گوسفندی طبخ می‌کردند.

عارسُک جُلی هنر دست زنان قدیم

در قدیم بانوان ابرکوهی که امکان دسترسی به وسایل عروسک‌سازی خاصی را نداشته و معمولاً هم برای دختران خود عروسک نمی‌خریدند، خودشان با استفاده از تکه پارچه‌های دور ریختنی، عروسک‌هایی را برای بازی بچه‌ها تهیه می‌کردند که از همان ابتدا با اسم «عارسُک جُلی» شناخته می‌شده است.

این هنر دست بانوان که قدمت آن به حدود چهار قرن پیش بازمی‌گردد و تقریباً دیگر هیچ‌کسی هم آن را نمی‌شناسد، توسط «حامد اکرمی» دوباره احیا و در سال 1396 به فهرست آثار ملی کشور اضافه شد.

اکرمی پوشش عروسک‌های دست‌ساز خود را نیز طوری انتخاب کرده که نشان دهنده پوشش سنتی و قدیمی مردم همین شهرستان است و برای هر کدام نیز یک نام خاص و شناسنامه تهیه کرده است.

«نمدمالی» هنری به قدمت بیش از 2 قرن

پژوهشگر جوان ابرکوهی در کالبد نیمه‌جان صنعت 250 ساله این شهرستان نیز جانی تازه دمید و آن را با تغییر کاربری، تلفیق با هنرهای روز و همچنین طراحی‌های جدید و خلاقانه، پس از سال‌ها فراموشی دوباره احیا کرد.

در گذشته از نمد برای تهیه فرشینه، تن‌پوش، زیرانداز، پابند و دستکش استفاده می‌شد اما «حامد اکرمی» امروز در کارگاه کوچک خود پالتو، شال، پاپوش، کیف در انواع مختلف و بسیاری از محصولات نمدی دیگر را تولید می‌کند و برخی پزشکان به علت داشتن خاصیت درمانی نمد، آن را برای بیماری‌های رماتیسمی، خار پاشنه و پادرد توصیه می‌کنند.

کنتراست رنگ‌ها و طرح‌هایی که اکرمی در محصولات نمدی به کار می‌گیرد، برگرفته از طبیعت بوده و طرح‌های قدیمی همچون بته بادامی (ترنج)، کله قوچی، زلفکی، آهویی و غیره در آن‌ها به چشم می‌خورد.

مهندسی معکوس برای احیا سفره پنبه‌ای

آخرین هنر احیا شده توسط این محقق ابرکوهی، «سفره پنبه‌ای» یا در اصطلاح اهالی ابرکوه سفره خمیر یا سفره آرد است که اکرمی بافت آن را بدون هیچ‌ گونه آموزش و تنها با بهره‌گیری از مهندسی معکوس از روی نمونه‌های قدیمی 70 یا 80 ساله فراگرفته و امروز او تنها استاد و آموزش دهنده این هنر کهن ابرکوه است.

بافت سفره پنبه‌ای شبیه به گلیم است با این تفاوت که در وسط کار ملیله بافی با نقوش هندسی، لوزی، چهار گل، چهار لوزی و شاپرک، بافته می‌شود و حاشیه دور آن به «حاشیه سلسله‌ای» معروف است.

علت نام‌گذاری این محصول به نام سفره خمیر یا آرد این بوده است که در گذشته بانوان هنگام پخت نان، برای پهن کردن خمیر از آن استفاده می‌کردند و نان را نیز پس از پخت در چنین سفره‌ای قرار می‌دادند که به خاطر داشتن جنس پنبه‌ای، نان از پنج تا هفت روز در آن سالم نگهداری می‌شد.

این سفره که در گذشته یکی از اقلام جهیزیه عروس بوده که پس از بافته شدن توسط مادر عروس، با آداب‌ و رسوم خاصی طی یک مراسم تحت عنوان «سر سفره‌ای» با حضور خانواده داماد و همسایه‌ها، بریده و از دار جدا می‌شده است.

میهمانان در این مراسم سفره مورد نظر را آستر کرده و با هدایایی که همراه با خود آورده بودند، آن را به مادر عروس تقدیم می‌کردند تا در شب عروسی نانی پخته و در آن قرار دهد تا برکت سال عروس و داماد باشد.

در گذشته محصولاتی همچون توشه دان، جوال و خورجین به روش سفره پنبه‌ای بافته می‌شد که باز هم این هنرمند ابرکوهی با تغییر کاربری و افزودن طرح‌های جدید روتختی عروس و داماد، پرده‌هایی که در ورودی نصب می‌کنند، کیف پول، کیف‌دستی، کیف دوشی، کوله‌پشتی، چمدان مسافرتی، تکه‌دوزی مانتو و کفش را با همان روش تولید می‌کند.

در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که شهرستان ابرکوه با داشتن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیار که همه‌ساله مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی بسیاری قرار می‌گیرد، تاکنون هیچ‌گونه سوغات مخصوصی نداشت و معمولاً میهمانان این شهر دست‌خالی به خانه خود بازمی‌گشتند ولی پیگیری‌ها، پژوهش‌ها، تلاش‌های شبانه‌روزی و خلاقیت و ابتکار یک هنرمند موجب شد تا امروز ابرکوه دارای چهار سوغات با ارزش و کم‌نظیر با برند «دسواره» باشد که انتخاب نام این برند نیز خود ریشه در تاریخ کهن ابرکوه دارد که معمولاً در قدیم به هنر دست، دسواره می‌گفتند.

«حامد اکرمی» به عنوان کسی که موفق شد چهار نوع از صنایع‌دستی و یک نوع غذای سنتی  ابرکوه را احیا کرده و به ثبت ملی برساند، در گفت‌وگو با ایسنا اولین درخواست خود را شناختن سوغات ابرکوه توسط مردم و مسئولین همین شهرستان و معرفی آن عنوان کرد و افزود: آموزش و تولید صنایع نامبرده تاکنون برای افراد زیادی اشتغال‌زایی کرده است و در صورت سرمایه‌گذاری و حمایت می‌توان هر یک از این صنایع را توسعه داده، چندین برابر زمان فعلی شغل ایجاد کرد و حتی در زمینه صادرات هم حرف‌هایی برای گفتن داشت.

منبع:ایسنا