شاهچراغ آرامگاهی است که در آن حضرت میر سید احمد فرزند امام موسی کاظم (ع) معروف به شاه چراغ و برادر امام رضا (ع) دفن شده است.

در آغاز قرن 3 هجری شاهچراغ به شیراز هجرت کرد و در آنجا وفات یافت.

احمدبن موسی در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز کشته شد.

این بنا در دوره اتابکان فارس در قرن 6 قمری ساخته شده و گنبد و بارگاه آن دارای کاشیکاری‌های زیبایی است.

احمد بن موسی بن جعفر(ع)، از فرزندان امام موسی کاظم(ع) معروف به سید السادات و شاهچراغ است که از شخصیت‏های عالی مقام و جلیل القدر و پرهیزکار بود.

تاریخ وفات احمد بن موسی دقیقاً معلوم نیست، ولی برخی از مورخین تاریخ وفات را حدود سال 203 قمری که همزمان با شهادت امام هشتم(ع) است ذکر کرده‏اند.

این آرامگاه که بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز است، در زمان اتابک سعدبن زنگی، امیر مقرب‌الدین مسعود بدرالدین وزیر وی بقعه و گنبدی بر فراز قبر وی ساخت و اتابک نیز رواقی بر آن افزود.

سپس تاشی خاتون مادر شاه اسحاق اینجو در سال 745 هجری تعمیرات اساسی در آن انجام داد و بقعه،بارگاه، مدرسه عالی و مدفنی در جنوب آن برای خود ساخت.

بنای آرامگاه در ادوار مختلف مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته است از جمله زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، نادر شاه افشار و فتحعلی شاه قاجار.

درون حرم را با به کار بردن آینه های ریز رنگین، به سبکی هنرمندانه، آینه کاری کرده و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی، تزیین کننده نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها است.

بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است که در 4 جانب حرم، 4 شاه نشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم ساخته شده است. ضریح آن در شاه نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده است.

حیاط شاهچراغ دارای 2 در اصلی ورودی است که در سمت جنوب و شمال حرم از زیر 2 سر در بزرگ کاشیکاری شده گذشته و وارد حیاط وسیع حرم می‌‌شویم.

در میان حیاط، حوض بزرگ فواره داری ساخته شده و در اطراف حوض درختکاری شده است.

حرم شاهچراغ در سمت غرب حیاط و حرم سید میر محمد- برادر شاهچراغ – در سمت شمال شرقی حیاط قرار دارد.

غیر از 2 در اصلی، 2 در فرعی دیگر نیز وجود دارد که یکی به بازار حاجی و دیگر به مسجد جامع عتیق باز می‌شود.

در دور تا دور حیاط، اتاق‌هایی 2 طبقه ساخته شده که در پیشانی و جرزهای جلو آنها کاشیکاری شده است.

ستون‌های آهنی ایوان حرم به وسیله چوب‌های نفیس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نیز چوب منبتکاری شده به کار رفته است.

منبع:همشهری

این بنای تاریخی در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و به رواق‌‌های دارالسیاده و دار الحفاظ متصل است.

این مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امیر غیاث الدین ترخان، از امرای جغتایی، همسر شاهرخ تیموری در سال 821 قمری توسط معمار معروف ایرانی، قوام الدین شیرازی، با به‌کارگیری سبک معماری دوران تیموری ساخته شد.

کاشی‌کاری مسجد، نمونه‌ای از شاهکارهای عهد تیموری است. طاق‌‌های گنبدی شکل مسجد و مناره‌‌های آن با ویژگی و تزیینات خاص و با استفاده از سبک مقرنس، همچنین نقوش و خطوط دیواری بر روی زمینه‌ گچی و معرق‌کاری ممتاز عصر تیموری، جلوه‌‌های بی‌نظیری را به نمایش گذاشته است.

این بنای باستانی، نمونه کامل و برجسته هنر ایرانی به شمار می‌رود که تمام خصوصیات و ویژگی‌‌های معماری سنتی در آن به‌کار رفته است.

به‌ویژه ایوان جنوبی مسجد به نام ایوان مقصوره، با حدود 500 متر مربع مساحت، 37 متر طول و 5/25 متر ارتفاع، از باشکوه‌ترین ایوان‌‌های مسجد است.

ضلع‌های مسجد، همه با کاشی‌‌های معرق نفیس آراسته شده و در تمام دیوارها و غرفه‌‌های آن اسماء الله و آیات قرآن و احادیثی که بعضی مربوط به مسجد است، وجود دارد.

کتیبه ممتاز و تاریخی بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده، با زیباترین خطوط ثلث بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می‌کند و تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در این کتیبه به چشم می‌خورد.

محراب، یک پارچه از سنگ مرمر با تزیینات و کنده‌کاری و کتیبه‌ای در میان مقرنس‌کاری‌‌های آن، نمایانگر هنر آن دوران است.

منبر صاحب الزمان (عج) واقع در کنار محراب ایوان مقصوره، از لحاظ قدمت حائز اهمیت است.

این منبر نفیس، از چوب گردو و گلابی با شیوه منبت‌کاری بدون به کار رفتن میخ در آن، به دست پر توان استاد محمد نجار خراسانی، منبت کار معروف عصر فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.

منبر صاحب الزمان (عج) در سال 1325 شمسی توسط مرحوم استاد حیدر نیکنام گلپایگانی مرمت شد.

گنبد رفیع مسجد بر فراز ایوان مقصوره، بر عظمت این بنا افزوده است. ارتفاع گنبد حدود 41 متر و فضای خالی بین دو پوشش گنبد، 10 متر است. سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزیین شده است.

در دو طرف این ایوان، دو مناره هر کدام به ارتفاع 43 متر از کف مسجد ساخته شده و دارای کتیبه‌‌هایی چند است. مسجد گوهرشاد صحنی به وسعت 2800 متر مربع دارد و زیربنای آن 9400 متر مربع است.

بنای مسجد شامل 8 ایوان بزرگ و هفت شبستان است. گنبد خانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌‌های یک طبقه، بخش‌‌های مختلف مسجد را به هم ربط می‌دهد.

ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دار السیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود و ایوان غربی، ایوان شیخ بهاء الدین نامگذاری شده است.

نام بانو گوهرشاد، بانی مسجد، در ایوان شمالی مسجد (ایوان دارالسیاده) بر کاشی معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. این ایوان با معرق‌کاری زیبایی تزیین شده و بر سر در ورودی آن به رواق دارالسیاده، پنجره‌ای نقره از آثار عهد قاجاریه نصب شده است.

دو ایوان شرقی و غربی مسجد گوهرشاد، با معرق‌کاری ممتاز و کتیبه‌‌هایی به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خمینی (قدس سره) و بست شیخ بهاء الدین مرتبط می‌کند.

این مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است؛ از جمله در زمین لرزه سال 1084، ایوان مقصوره صدماتی دید که مورد بازسازی قرار گرفت.

مرمت‌‌های دیگر مسجد پس از گلوله باران روس‌‌ها در سال 1330 هـ.ق بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌‌های مسجد انجامید. گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌‌های شرقی و غربی مسجد در سال 1339 قمری مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.

سردرها: سردرها برای شکل دادن به مجموعه بارگاه منور امام (علیه السلام) طراحی شده‌اند. در سه ورودی از خیابان‌‌های شیرازی، نواب صفوی و طبرسی، سردرهایی با زیربنای بیش از 70 هزار متر مربع احداث شده است.

سردر شیرازی: سردر شیرازی، در مسیر ورود زائران از خیابان شیرازی واقع شده و با 24625 متر مربع مساحت و 25492 متر مربع زیربنا، در غرب اماکن متبرکه ساخته شده است.

سردر نواب صفوی: این سردر، در مسیر ورود زائران از خیابان نواب صفوی واقع شده است. 16164 متر مربع مساحت، 16850 متر مربع زیربنا دارد و در شرق اماکن متبرکه واقع شده است.

سردر طبرسی: سردر طبرسی، در مسیر ورود زائران از خیابان طبرسی و در شمال اماکن متبرکه و روضه منوره واقع شده است و 26923 متر مربع مساحت و 27715 متر مربع زیربنا دارد.

منبع:همشهری

در این مکان سه ستون سنگی یکپارچه و بلند دیده می‌شود که روی آنها نقش افراد مختلف در حالت‌های گوناگون حجاری شده‌ و می‌توان آنها را از لحاظ زیبایی بانقوش برجسته تخت جمشید مقایسه کرد.

هر یک از این ستون‌ها به خط نوشته‌هایی آراسته هستند که نشان دهنده خطوط باستانی است. در جبهه شمالی دو نقش برجسته در بالا و پایین قرار داد که پادشاه را در حالی بر تخت نشسته نشان می‌دهد و در پایین تخت نیز پرندگانی با نقش عقاب کندکاری شده‌اند.

نقش دیگر، اجتماع درباریان را در طاق تخت سلطنت نشان می‌دهد. در این نقش سر همه درباریان برهنه است. جبهه جنوبی دو نیایشگر را نشان می‌دهد که اولی روی سکوی جلوی یک آتشدان کوچک و نیاشگر دوم پشت سر اولی در سطحی پایین‌تر ایستاده است.

در جبهه غربی نقش برجسته دو مرد با نمای روبه‌رو با بازوان گشاده نشان داده شده است. در لبه صخره، نقش برجسته‌هایی وجود دارد که بزرگتر از هر نقش دیگر «تنگ سروک» است.

در جبهه شمالی نقش برجسته دو سرباز با نیم تنه بلند ساده، شلوار و صندلی دیده می‌شود که غلاف پهنی در طرف چپ حمایل دارند و ظاهراً گرز یا کوپال با سری خمیده‌ای را دارا هستند.

این نقوش در فاصله 50 کیلومتری شمال بهبهان، شهرستان لیکک از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد و قدمت آن به 299 میلادی یعنی به دوره اشکانی می‌رسد . تنگ سولک به لحاظ آب و هوایی نسبت به سایر نقاط شهرستان بهمئی تفاوت زیادی دارد و پوشش گیاهی خوبی دارد. این منطقه گرمسیری و کوهستانی بعنوان منطقه حفاظت شده پیشنهاد شد که اخیراً از طرف شورای عالی محیط زیست بعنوان منطقه حفاظت شده تصویب شده است.

هر یک از این ستون‏‌ها به خط نوشته‏‌هایی آراسته هستند که نشان‏‌دهنده خطوط باستانی است. این نقش برجسته که بر صخره‌ای در یک دره بلند از کوهپایه‌های زاگرس در شهرستان کهگیلویه تراشیده شده‌، به یک شاهزاده الیمائید که یک شاهزاده‌نشین تابع اشکانیان بوده منسوب است.

نقوش برجسته تنگ سروک در سال 1841 میلادی به وسیله «آقای بارون دبود»(سیاح روسی) تشخیص داده شد و برای اولین بار آقای الستین در کتاب موسوم به جاده‌های قدیم ایران غربی منتشر شد. از 1952 آقای هنینگ این نقوش و کتیبه‌های آن را با دقت مورد مطالعه قرار داد‌.

در تنگ سروک حداقل چهار مجموعه نقش برجسته موجود در سنگی که از کوه جدا شده که یکی از نقوش برجسته نقش دو نفر را در حال ایستاده نشان می‌دهد که هر دو قبا و شلواری به سبک لباس‌های عهد اشکانی پوشیده‌اند. نمای شرقی این تخته سنگ شخصی را نشان می‌دهد که روی تختی دراز کشیده در حدود 600 متر دورتر در مجموعه‌ای از نقوش برجسته دیگری است که احتمالا قسمت اصلی این مجالس را نشان می‌دهد.

روی نمای غربی تخته سنگ اولی‌، نقوش در سه ردیف دیده می‌شود که در نقوش دیگر بهتر محفوظ مانده‌اند. در ردیف بالا از قسمت چپ ابتدا فردی که شاید شاه باشد، روی تختی نشسته، در طرفین او اشخاصی ایستاده‌اند، در نقش وسط سواری به شیری حمله کرده است و در بالای او کتیبه‌ای به خط پهلوی اشکانی دیده می‌شود. در ردیف پایین مردی با یک شیر در حال جنگ است. در طرف شمال غربی این تخته سنگ یک نفر روحانی در کنار آتشدانی ایستاده و آتشدان روی سکوی سه طبقه‌ای قرار دارد. روی طبقه زیرین این سکو کتیبه‌ای به خط پهلوی اشکانی است.

روی نمای شمالی آن نیز مجلسی در دو طبقه نمایانده شده است. در طبقه بالا مردی خوابیده و تاجی در دست دارد و روی دست چپ خود لمیده است و در سمت چپ این شخص سه سرباز نیزه به دست دارند و در لابلای آنها سه خط به زبان پهلوی اشکانی نوشته شده است. در طبقه زیرین شبیه سه نفر نمایان است که کمی پاک شده است.

به فاصله کمی در طرف شمال این تخته سنگ نقش برجسته دیگری است که روی نمای جنوبی آن یک اسب سوار نشان داده شده است. در حدود شش متر دورتر یک تخته سنگ دیده می‌شود که مه از کوه بیرون آمده و روی آن اشخاصی که در کنار آتشدان نقش شده، دیده می‌شود. هنینگ زمان این نقوش را در حدود آخرین ربع قرن دوم میلادی یا اوایل قرن سوم می‌داند.

همچنین شاهزاده‌ای به صورت سواری مصور شده که شیری را می‌کشد یا با دشمنی جنگ تن به تن می‌کند و این برای اجتماعی که بر پشت اسب زندگی می‌کنند، تصویری مطلوب است. در جای دیگر همان شاهزاده دیده می‌شود که ایستاده و بزرگتر از اشخاص دیگر در صحنه است و شاهزاده‌ای را به تخت می‌نشاند، بعد در برابر یک قربانگاه که به شکل تخته سنگ مخروطی شکل است و دیهیمی روی آن قرار دارد که به ستایش ایستاده است. سپس در طرف چپ قربانگاه روی یک تخت که بر پایه سه عقاب قرار دارد، به طرز ایرانیان نشسته و دست راست خود را با حلقه مظهر قدرت به سوی دو تن از سران تابع خود گسترده است.

کمی دورتر مجلسی است که در آن یک ایزد به شاهزاده‌ای مقام می‌بخشد و پس از آن صحنه جنگ یک شاه که بر اسبی سوار است و خود و الستین زره بر تن دیده می‌شود که با نیزه خود به دشمن حمله می‌کند.

این نقوش برجسته مشابه نقش رستم است که می‏‌توان آن‏ها را به بهرام دوم ساسانی، بهرام سوم ساسانی، هرمز دوم و شاهپور دوم نسبت داد. بعضی جنبه‏‌ها در این مجسمه‏‌های صخره‏‌ای مشترکند. در همه این نقوش جنگاوران سوار بر اسب هستند. تنها سلاح مورد استفاده آنها نیزه بلند است و فاتح در سمت چپ لوحه قرار دارد.

تعداد افراد نقوش تنگ سروک 40 نفرند. حیوانات شامل هفت نقش دو اسب، دو شیر و سه پرنده است. در این نقوش سلاح‏‌ها عبارتند از نیزه بلند‌، شمشیر‌، خنجر‌، گرز، تبرزین، چماق‌، کمان‌، تیر، ترکش و نقش پرچم. یکی از مشخصات مهم اثر تنگ سروک نمایش چهره کامل انسانی است که هم با آثار اشکانیان و هم با آثار ساسانیان متفاوت است.

این منطقه زیبا که شامل تنگ سولک و نیمی از تنگه ماغر را تحت عنوان حفاظت شده سولک می‌شود. علاوه بر آثار قدیمی و سنگ نوشته‌های باستانی موجود از دوران اشکانی دارای طبیعتی بدیع و استثنایی و چشمه‌زار و جنگلهای آن غالباً بلوط و درختان زیبای زربین و از تیپی کوهستانی و صخره‌ای برخوردار است .

اهمیت اصلی آن وجود درختان نادر و کمیاب زربین بوده که اخیراً از طرف مدیریت منابع طبیعی استان عرصه‌هایی از آن زربین کاری شده است و چندین بنه و آبادی فصلی کوچک بنام آبدولی، سینه سولک، چال انجیر، زیرچک (زیرکمر) در این منطقه موجود است.

تعداد شش چشمه دائمی و دو چشمه فصلی در عرصه مذکور وجود دارد که از میان این چشمه‌ها چشمه گوردک از آبدهی قابل توجهی برخوردار و ماورای بسیار حائز اهمیتی برای وحوش منطقه محسوب می‌شود.

مختصر باغات موجود بخصوص انار از این چشمه مشروب و قسمت اعظم آن در قالب خط لوله آب آشامیدنی روستاهای بخش لیکک استفاده می‌شود. در حال حاضر آماری قریب به 30 تا 50 هزار اصله از درختان کهنسال و نهال‌های دست کاشت زربین شمال و غرب تنگ سولک را پوشش که این منظره بسیار بدیع چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌گردانند.

جالب‌تر از آن وجود حیات‌وحش بسیار غنی از جمله کل، بز و پرندگانی چون کبک، تیهو، کبوتر جنگلی و چاهی و انواعی از کلاغ‌ها در این منطقه بصورت مشهود موجود است. باید اذعان کرد این محدوده 2000 هکتاری شرایط بسیار حائز اهمیتی به عنوان آثار طبیعی ملی را داراست و تنها جاده خاکی ماشین رو بطول تقریبی 4 تا 5/5 کیلومتر تا محل روستای آبدولی در قلب تنگ سولک ادامه دارد.

از طرفی این منطقه از نقطه نظر پوشش گیاهی دارای گیاهان دارویی و خوراکی و زینتی حائز اهمیتی از قبیل بن‌سرخ، حلپه، تره، کارده، بومادران، پشموک، کنگر، گل لاله سرنگون و آویشن جنگلهای پرپشتی از بلوط و سایر گونه‌های متفاوت این محدوده را در گرفته است.

محوطه 200 هکتاری «تنگ سولک» به ثبت آثار ملی نیز رسیده است.

منبع:همشهری