اواخر سال ٢٠١٩ با آغاز همه‌گیری ویروس کرونا و ظهور بیماری کووید ١٩، صنایع مولد یکی پس از دیگری وارد رکورد شدند و با دستورات سازمان جهانی بهداشت (WHO) و تبع آن و به ناچار، دولت‌ها برای سفر مردم محدودیت‌هایی ایجاد کردند که افول بخش خدمات بویژه گردشگری حتی در کشورهای پررونق گردشگری آغاز شد.

نه فقط در ایران، بلکه در همه کشورهای جهان تعداد گردشگر به شدت کاهش پیدا کرده است، کاهش بیش از ٨٠ درصدی تقاضای سفر، آثار فاجعه باری را رقم زد که خسارات آن تا سالها پس از خروج از بحران کرونا قابل پیش‌بینی است؛ البته کشورهای پیشتاز در توسعه گردشگری بلافاصله تلاش کردند با تشکیل صندوق و تدوین ‌برنامه‌های حمایتی به کمک صاحبان کسب و کار و کارکنان این بخش بیایند.

شرایط پیچیده دوران همه‌گیری کووید ١٩، تاثیرات ویرانگر در اقتصاد و رکود عمیقی در «صنعت گردشگری» در جهان ایجاد کرده است، به طوری که این روزها مقاصد گردشگری از آسیا تا اروپا و حتی در آمریکا سوت‌وکور شده‌اند؛ فعالان این صنعت در نیمه اول سال ۲۰۲۰ میلادی متحمل خسارتی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار شدند که این رقم بیش از سه برابر ضرروزیان صنعت گردشگری جهانی در بحران اقتصادی جهانی سال ۲۰۰۹میلادی است.

براساس یک برآورد جهانی، اکنون ضریب اشغال تخت در هتل‌ها به شدت سقوط کرده و در حدود ۱۵درصد شناور است، تقریباً ۱۲۰ میلیون شغل در بخش گردشگری و سفر، حذف شده‌ و یا به زودی از میان خواهد رفت و پیش‌بینی می‌شود با کاهش حدود ۴۰۰ میلیارد دلاری درآمدهای مسافرت بین‌المللی و کاهش ۶۰ تا ۸۰ درصد شمار گردشگران در سراسر جهان، صنعت گردشگری با خسارت ۹۱۰ تا ۱۲۰۰ میلیارد دلاری تا پایان سال ۲۰۲۰ مواجه شود.

خسارت ۱۲ هزار میلیارد تومانی کرونا به گردشگری ایران

با شیوع کرونا در ایران از اسفند٩٨ نیز برنامه‌های دولت دوازدهم با اولویت و محوریت حفاظت از جان و سلامت مردم تدوین و عملیاتی شد و بر اساس شیوه‌نامه‌های بهداشتی، «محدودیت در تردد و سفر» به عنوان یکی از مهمترین دستورات پیشگیری از شیوع و ابتلا به بیماری، در صدر همه اصول قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا قرار گرفت. این تصمیم اگر چه به کاهش خسارات جانی منجر شد، اما صنعت گردشگری را بشدت تحت تاثیر قرار داد.

این در حالی بود که ابعاد خسارت‌های اقتصادی در ایران شکل دیگری دارد، شرایط در ایران متفاوت‌تر و سخت‌تر از سایر کشورهای منطقه و جهان است؛ اقتصاد ایران اکنون فشار دو لبه کرونا و تحریم را تحمل می‌کند؛ فشار شدید اقتصادی که به جنگ تمام عیار اقتصادی آمریکا بر ضد مردم ایران تعبیر می‌شود از سال ٩٧ کاهش حداقل سالانه ۵٠میلیارد دلار از درآمدهای نفتی کشور را به اقتصاد کشور تحمیل و توامان شدن آن با شیوع بیماری کرونا، مشکلات دولت و مردم را مضاعف کرده است.

اگر مشکلی به عنوان همه‌گیری کرونا، تحریم و جنگ اقتصادی وجود نداشت، گردشگری در سال ۹۸ و ۹۹ حتی با وجود مسائل و بحران‌های منطقه‌ای، رشد بی‌نظیری را تجربه می‌کرد.

این در شرایطی است که علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در زمانی که هنوز موج سوم کرونا آغاز نشده بود میزان خسارت وارد شده به بخش گردشگری را تا پیش از پایان فصل سفر تابستانی،  ۱۲هزار میلیارد تومان اعلام کرد که یقینا با آغاز فصل پاییز و ایجاد محدودیت‌های بیشتر در ماه‌های اخیر، این خسارت‌ها افزایش هم یافته است.

البته دولت برای جبران خسارت ناشی از کرونا ۵۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته است، که به گفته مونسان «فعلا بخش گردشگری توانسته ۱۱۰ میلیارد تومان این اعتبار حمایتی را به خود اختصاص دهد؛ اما تلاش می‌کنیم علاوه بر تسریع پرداخت تسهیلات جبران خسارت ناشی از کرونا، با استمهال وام در بخش گردشگری و مالیات‌ها، فشار اقتصادی از این بخش برداشته شود و پس از عبور از کرونا صنعت گردشگری بلافاصله در کشور احیا شود.»

فعالان گردشگری در دوران کرونا و تحریم خسارات جبران‌ناپذیری را متحمل شدند، به گفته علی ربیعی سخنگوی دولت «کرونا بیشترین آسیب را به بخش خدمات گردشگری وارد کرده است، در شوک نخست کرونا حداقل یک میلیون و ۶۰۰ هزار شغل دچار آسیب شد و در نتیجه یک میلیون و ۳۰۰ هزار شغل در معرض تهدید قرار گرفت و در پی آن یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هم از کار بیکار شدند.»

با توجه به اینکه سهم گردشگری از اشتغال در آمار جهانی ۱۰ درصد و در ایران بیش از ۷ درصد است و این نکته که برای ایجاد هر شغل در حوزه گردشگری و یا صنایع‌دستی به ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان سرمایه نیاز است، بخش گردشگری با اندک حمایتی می‌تواند دستاوردهای بزرگ داشته باشد، در صورتی که در بخش صنعت برای ایجاد هر شغل نیاز به ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان است و اگر مشکلی به عنوان همه‌گیری کرونا، تحریم و جنگ اقتصادی وجود نداشت، گردشگری در سال ۹۸ و ۹۹ حتی با وجود مسائل و بحران‌های منطقه‌ای، رشد بی‌نظیری را تجربه می‌کرد.

ضرورت برنامه احیای گردشگری پساکرونا/ توسعه فناوری در گردشگری

باید در نظر گرفت که سفر همواره در خیال و تصور مردم جاری است؛ افراد حتی در شرایط سخت در دوران بیماری، جنگ و حتی فقر هم اولین رویا و امید که به آن فکر می‌کنند، سفر است؛ نمی‌توان تصور کرد مسافرت با هر هدفی و نیازی برای مدت‌های طولانی لغو شود، زیرا گردشگری یک تقاضای فزاینده و همیشگی روحی و روانی برای مردم و یک نیاز اقتصادی تجاری برای توسعه و اشتغال در جوامع است.

با شدت گرفتن شیوع کرونا از اواخر سال ٢٠١٩ سفرها و البته مسافرت‌های با رویکرد تفریح و گردشگری با محدودیت‌های اجباری از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO) مواجه شده‌است. مردم و مسافران هر روز و هرساعت شرایط جهانی را رصد می‌کنند تا برای کوچکترین جابه‌جایی‌های خود برنامه‌ریزی کنند، اما فعلا برنامه و راهی جز «در خانه ماندن» (Stay at home) وجود ندارد، اما برای گردشگری باید پساکرونا را هم در نظر گرفت.

کرونا و تحریم به هر صورت تمام می‌شود و جوامع مانند همه بحران‌ها و سختی‌ها از جنگ، زلزله و  سیل و … با تغییر سبک زندگی خود، همزیستی و کنار آمدن با این بیماری را انتخاب می‌کنند و راه‌های پیشگیری و مصونیت از آن را پیدا خواهند کرد و دوره رونق سفر و گردشگری مجدد آغاز می‌شود.

پساکرونا در گردشگری صورتی از آینده است که در آن ایمنی و امنیت، سلامت و بهداشت، اولویت برای برنامه‌ریزی یک سفر خواهد شد و در آن زمان قطعا «بیمه سلامت»، «اصول خدمات بهداشتی» در طول سفر و در مقصد برای مسافر و همسفران تضمین می‌شود، اگر چه این خدمات ممکن است موجب افزایش هزینه سفر برای گردشگران شود، اما در جلب نظر و رضایت گردشگران یک ضرورت خواهد شد.

گردشگری در پساکرونا جذاب خواهد بود، ورود ربات‌های مهماندار یا حمل بار در هواپیماها و فرودگاه‌ها، راه‌اندازی رستوران‌های کاملا هوشمند با گارسون‌هایی با گان‌ها و نقاب‌های مخصوص و حفاظتی، آسانسورهای ضدعفونی در هتل‌ها، یک ضرورت و یک کیفیت در اماکن و مقاصد گردشگری و شاید یکی از جذابیت‌های سفر خواهد شد و به نظر می‌رسد برنامه و خدمات گردشگری دچار تغییر و تحولات عمیقی شده و  یک بازبینی جدید در قوانین از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) صورت بگیرد.

به هر صورت کرونا و تحریم تمام می‌شود و جوامع مانند همه بحران‌ها و سختی‌ها از جنگ، زلزله و  سیل و … با تغییر سبک زندگی خود، همزیستی و کنار آمدن با این بیماری را انتخاب می‌کنند و راه‌های پیشگیری و مصونیت از آن را پیدا خواهند کرد و دوره رونق سفر و گردشگری مجدد آغاز می‌شود، اما اکنون که در این شرایط امکان فیزیکی سفر وجود ندارد، سیاستگذاران و برنامه‌ریزان حوزه گردشگری می‌توانند برنامه‌هایی در قالب آموزش گردشگری به ویژه برای گروه سنی کودکان و نوجوانان برای آشنایی با جاذبه‌های گردشگری ایران، تببین کد اخلاق گردشگری، ارتقا فرهنگ گردشگرپذیری جوامع از طریق فناوری‌های نوین، شبکه‌های مجازی سطح کیفی این صنعت را برای آینده افزایش دهند.

گردشگری الکترونیک؛ برنامه سفر ارزان و کسب و کار در خانه

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان راهبرد جدید توسعه و نشان توسعه‌یافتگی است و به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای استراتژیک که جنبه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، زندگی بشر را تحت تاثیر قرار می‌دهد، نقطه عطفی در صنعت گردشگری است.

گردشگری الکترونیک، مهارت تلفیق فناوری اطلاعات و روندها و فرایندهای کسب و کار الکترونیک و بهره‌مندی از شیوه‌ها و ابزارهای نوین برای تدارک، ارائه و پشتیبانی خدمات گردشگری برای تامین نیازهای مسافران با هزینه‌ های کمتر و کیفیتی بالاتر است.

گردشگری الکترونیک، مهارت تلفیق فناوری اطلاعات و روندها و فرایندهای کسب و کار الکترونیک و بهره‌مندی از شیوه‌ها و ابزارهای نوین برای تدارک، ارائه و پشتیبانی خدمات گردشگری برای تامین نیازهای مسافران با هزینه‌ های کمتر و کیفیتی بالاتر است به طوری که همه خدماتی که گردشگران سنتی از آنها استفاده می‌کردند، امروزه به صورت الکترونیکی و از طریق فضای اینترنت در دسترس گردشگران قرار می‌گیرد.

کارشناسان حوزه فناوری دیجیتال معتقدند که شرایط کشور در حوزه رونق گردشگری و توسعه آن علیرغم ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بسیار خوب، هنوز در جایگاه واقعی خود قرار ندارد، اما با توجه به ثبات مدیریتی در چند سال گذشته در حوزه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و اتخاذ سیاست‌های مناسب در حوزه فناوری‌های نوین در بازاریابی و تبلیغات، منجر به رشد دو برابری جذب گردشگر در ۷ سال گذشته شده است.

از طرفی با توسعه صفحات وب و نرم‌افزارهای تلفن همراه، بسیای از محدودیت‌های سیستم توزیع جهانی گردشگری برطرف می‌شود و نظام نوینی تحت عنوان گردشگری الکترونیک شکل می گیرد به نحوی که فناوری اطلاعات با طبقه‌بندی و دسته بندی اطلاعات حوزه گردشگری، امکان کار و فعالیت در این حوزه هم «در خانه» و هم «در محل کار» فراهم می‌شود، این در حالی است که به راحتی و با کمی آموزش در بستر اینترنت و فضای مجازی و با صرف کمترین سرمایه‌گذاری می‌توان کسب‌وکارهای گردشگری جدید راه اندازی و به ایجاد اشتغال پایدار دست یافت.

گردشگری در چهارچوب فضای اینترنتی، وسیله ای کارآمد است که با بکارگیری آن یک علاقه‌مند به سفر می‌تواند در زمان کوتاه، با هزینه بهینه و با یک برنامه هدفمند و هدایتگر به مکانی خاص مسافرت کند، که نخستین مرحله از ایجاد ذائقه و سلیقه و لذت بردن از سفر است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد علیرغم خسارت عمیق به صنعت گردشگری و صنایع وابسته آن، شرکت‌های بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات سودآوری بسیاری داشته‌اند؛ اما اینکه تا چه میزان در این شرایط کرونایی این بخش به حوزه گردشگری توجه نشان داده و می‌تواند راهکار اقتصادی و عملیاتی هم داشته باشد، قابل بررسی است و شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپای کشور در این زمینه می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند.

بسته‌های تشویقی برای تعویق سفر به آینده

ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است، فناوری دیجیتال در این زمینه نقش مهمی دارد و بهره‌مندی از این ظرفیت موجود، مستلزم پیوند حوزه گردشگری با فناوری اطلاعات است. اگر محدودیت و ممانعت از سفر تاکید پروتکل‌های بهداشتی است، تبلیغ برنامه «به سفر نروید» با اولویت حفاظت از سلامت مردم باید جذابیت آینده‌نگرانه اقناعی و آگاهی‌بخشی داشته باشد، اگر بانک اطلاعاتی ثبت‌شده‌ای از نرخ سفر جاده‌ای، ریلی و هوایی گردشگران محل‌های اقامت وجود دارد، امروز سیاست‌های تشویقی برای کنترل میل و انگیزه سفر را با اعطای بسته تشویقی با توصیه «پس از کرونا سفر کن» قابلیت برنامه‌ریزی داشته و می‌توان حجم ترافیکی سفر و حضور در مناطق گردشگری و بازدید از اماکن تاریخی فرهنگی و تفریحی را هدایت و مدیریت کرد.

در حالی که مردم «در خانه می‌مانند» آموزش هم می‌بینند و به صورت اقناعی تمایل به سفر به زمان‌های پس از کرونا موکول می‌شود. اجرای این برنامه می‌تواند تهدید کرونا را به یک فرصت طلایی برای افزایش آگاهی و آشنایی بیشتر با ایران تبدیل کند.اگر امروز در دوران کرونا مردم نمی‌توانند به موزه‌ها بروند، می‌توان موزه‌های مجازی را در دسترس مردم قرار داد، اگر علاقه‌مندان آگاهی به انواع سفر، مقاصد سفر، جاذبه‌های ملی و بین‌المللی ندارند، می‌توان بسته‌های آموزشی و تبلیغاتی سفر ایجاد کرد، در حالی که مردم «در خانه می‌مانند» آموزش هم می‌بینند و به صورت اقناعی تمایل به سفر به زمان‌های پس از کرونا موکول می‌شود. اجرای این برنامه با تبلیغات و معرفی جاذبه‌های فرهنگی و «بازاریابی گردشگری» می‌تواند تهدید کرونا را به یک فرصت طلایی برای افزایش آگاهی و آشنایی بیشتر با ایران تبدیل کند.

فناوری هوشمند ارتباطات در حوزه گردشگری می‌تواند علاوه بر جلوگیری از ترافیک و ازدحام جمعیت، امکان ظرفیت‌سنجی اقامت و بازدید از اماکن فرهنگی و تفریحی و محدودیت سفر را مطابق با پروتکل‌های بهداشتی مقابله با کرونا، برای گردشگران برنامه‌ریزی کند؛ البته طراحی یک سامانه جامع بر اساس فناوری نوین نیازمند یکپارچه‌سازی همه نرم‌افزارهای هوشمند موجود ( تحت وب و تلفن همراه)، و متمرکز کردن برنامه‌های سفر در حوزه حمل‌ونقل، اسکان و اقامت در هتل‌ها و شناسایی پذیرایی‌ها و مراکز تفریحی و تجاری است؛ این برنامه باید از جذابیت فوق‌العاده‌ای برخوردار باشد تا علاوه بر جذب مردم به عنوان کاربر با اقناع‌سازی، آنها را برای به تعویق انداختن سفر در زمان کرونا تشویق و بسته ای جذاب برای سفر در پساکرونا برنامه‌ریزی و به گردشگران ارائه کند.

رشد۵۰درصدی هتل سازی  در دولت تدبیر و امید

طبق گزارش‌ها در ۷ سال فعالیت دولت تدبیر و امید با رشد ۵۰ درصدی در هتل‌سازی و افزایش ۴۶درصدی در تعداد تخت‌های هتل و دو برابر شدن (از ۴ میلیون به ۸ میلیون) گردشگر، کشور فصل جدیدی از رونق و توسعه این صنعت را تجربه کرده است؛ مطابق آمار تا قبل از دولت تدبیر و امید ۹۹۸ هتل تاسیس شده بود، و اکنون ۴۹۷ هتل به این تعداد افزوده شده است، همچنین تعداد اقامت‌های بوم‌گردی از صفر به بیش از ۲هزار واحد رسیده است.

جذابیت‌ها و ظرفیت‌های ذاتی گردشگرپذیری ایران، مهمترین دلیلی است که نباید از آینده و احیای مجدد گردشگری ناامید بود، چنان‌که گردشگری ایران همواره در دوره‌های مختلف تاریخی و به دلیل تحولات سیاسی و اجتماعی فرازونشیب‌های زیادی داشته است؛ با آغاز دولت تدبیر و امید از سال ۹۲ از نظر توسعه زیرساختی و گردشگرپذیری دوران جدیدی شکل گرفت، به خصوص پس از امضای برجام و فضایی که در کشور ایجاد شد، موج جدید سفر گردشگران خارجی برای بازدید از ایران افزایش یافت، بیشتر هتل‌ها و اغلب در تمام فصول، ظرف سال‌های ٩۴ تا ٩۶ توسط گردشگران خارجی رزرو می‌شد، در هیچکدام از تعطیلات – فصلی و هفتگی- ایرلاین‌های داخلی بدون مسافر و جاده‌ها بدون ترافیک نبود.

در ۷ سال فعالیت دولت تدبیر و امید با رشد ۵۰ درصدی در هتل‌سازی و افزایش ۴۶درصدی در تعداد تخت‌های هتل و دو برابر شدن (از ۴ میلیون به ۸ میلیون) گردشگر، کشور فصل جدیدی از رونق و توسعه این صنعت را تجربه کرده است

پس از برجام ارتقا سطح مراوادات تجاری و بازرگانی ایران و توسعه مناسبات بین‌المللی با اغلب کشورهای جهان، تاثیر مستقیم بر رونق گردشگری در ایران داشت؛ اما تحولات سیاسی آمریکا و خروج ترامپ از برجام از سال ٩٧ و آغاز دور جدید تحریم‌های اقتصادی، شرایط را هر روز برای اقتصاد کشور و مشاغل، خدمات و کسب‌وکارها دشوارتر کرد.

اجرای سیاست کاهش وابستگی به نفت و افزایش صادرات غیرنفتی یکی از برنامه‌های راهبردی دولت است و توسعه گردشگری می‌تواند به عنوان یک «اولویت ملی» برای افزایش تولید ناخالص ملی و ارزآوری قرار گرفته و جایگزین درآمدهای نفتی شود؛ و ضرورت دارد از هم اکنون در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای گردشگری پایدار، مشارکتی و دیجیتالی برای دوران پساکرونا از هم اکنون بیاندیشیم و چندین برابر کار و تلاش کنیم.

برای جلوگیری از نابودی کامل صنعت گردشگری، حمایت از فعالان این بخش و حفظ بازار گردشگری پس از کرونا باید یک برنامه جامع و مدت‌دار برای احیای گردشگری (به طور مثال تا ١۴١٠) تدوین شود،‌ برنامه‌ای که بتواند بلافاصله خسارت‌های اقتصادی در بخش گردشگری را جبران و با تضمین امنیت و سلامت مسافران و فرهنگ‌سازی دستورالعمل‌های بهداشتی برای مقابله با شیوع هر نوع بیماری همه‌گیر مانند کرونا، تقاضای سفر به مقصد ایران را به سرعت افزایش دهد.

منبع:ایرنا

فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی آذربایجان‌شرقی روز چهارشنبه در جمع خبرنگاران با اعلام این خبر، از دستگیری باند حفاری غیرمجاز در منطقه بیلانکی تبریز خبر داد و افزود: به دنبال پیگیری و شناسایی محل حفاری غیرمجاز در منطقه یاد شده و  در عملیاتی جامع، عوامل نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی با همکاری نیروی انتظامی در محل مورد نظر حاضر شده و افراد مشارکت کننده در این امر شناسایی و دستگیر شدند.

سرهنگ کاظم داداشی اظهار داشت: در این عملیات تعداد ۱۱ نفر از عوامل حفاری غیرمجاز که در منزلی مسکونی اقدام به حفاری برای کشف اموال تاریخی در سه نقطه به عمق های ۱۵، ۱۷ و ۲۰ متر کرده بودند، دستگیر و ابزار آلات مورد استفاده آنان ضبط شد.

وی اضافه کرد: افراد خاطی به همراه ابزارآلات پیشرفته به عنوان متهم به مراجع قضایی ارجاع داده شدند و مراحل قانونی برابر مقررات انجام خواهد شد.

داداشی توصیه کرد: مردم استان می توانند در صورت مشاهده هرگونه تخلف در حوزه میراث فرهنگی، مراتب را از طریق تماس با شماره ۰۹۶۶۲، مرکز پیام یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور اطلاع دهند.

به گزارش ایرنا، آذربایجان شرقی به دلیل داشتن موقعیت خاص جغرافیایی و برخورداری از عرصه های گوناگون تاریخی و میراثی به یکی از مناطق پررونق حفاری های غیرمجاز برای افراد سودجو در شهرها، بخش ها و روستاهای مختلف تبدیل شده است.

در ماه های اخیر، حفاری های غیرمجاز و غیر قانونی در حوزه میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به یکی از معضلات مهم این بخش تبدیل شده است، به گونه ای که از ابتدای امسال تاکنون تعداد ۳۶ نفر حفار در نقاط مختلف استان از جمله محلات قدیمی تبریز مانند دوه چی، حافظ، بارون آواک و شهرهای مراغه و بخش لیلان ملکان و روستای بالاسنگ کلیبر و روستای جانقور شهر باسمنج و شهرستان های اسکو، کلیبر و جلفا، دستگیر و تحویل مراجع قضایی شده اند.

به گفته مسئولان میراث فرهنگی و نیروی انتظامی، هدف اصلی از حفاری های غیرمجاز متعدد در آذربایجان شرقی، کشف اشیای عتیقه در مناطق مختلف تاریخی عنوان است که شرایط کرونایی و تهدید مشاغل مختلف به خصوص در حوزه کارگران فصلی از جمله دلایل این پدیده می باشد.

منبع:ایرنا