گلیم‌بافی و قالی‌بافی از اصیل‌ترین هنرهای سنتی و صنایع‌دستی ایران، استان کرمان، منطقه بافت و روستای بیدکردوییه است. این هنر در میان دختران و زنان ایلات و روستانشینان مرسوم است. آنان آرزو و آمال را با اشکال ساده در نقش و نگار عامیانه و کاربردی را با عشق و علاقه می‌بافند، این هنر همواره در مقامی والا و ارزشمند قرار دارد، به عبارتی گلیم‌بافی گونه‌ای از اصلی‌ترین و جذاب‌ترین دستاورد هنری این‌مرز و بوم است که مطالعه و بررسی نقوش آنها ارزشمند و همواره قدمتی طولانی در تاریخ هنر و فرهنگ این منطقه را نشان می‌دهد. از آنجایی که اصالت و عظمت یک قوم و فرهنگ به طور مستقیم در هنر آن قوم جلوه می‌کند، بنابراین آثار هنری به خصوص در بخش هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی نشان دهنده باورها، عقاید و فرهنگ هر قوم بوده و با تاریخ هنر اقوام پیوندی ناگسستنی دارد.

روستای بیدکردوییه در استان کرمان، شهرت و جایگاه خاصی در تولید گلیم چهل‌ماشوله یا سینه‌ریز یا چپی دارد. بهترین بافندگان این نوع گلیم در استان کرمان و روستای بیدکردوییه، طایفه صفی‌قلی‌اولادی ایل افشار هستند.

گلیم‌بافی امروزه در بیدکردوییه به دلیل درآمد بالا، بیشترین جمعیت زنان این‌ شهر را به حرفه بافندگی سرگرم کرده است.

دهستان فتح آباد در شهرستان بافت یکی از قطب‌های مهم بافندگی دستبافته عشایری و روستایی  و به خصوص گلیم چهل‌ماشوله است.

باید اذعان کرد که هنر بافندگی کرمان در عین حال که متنوع‌ترین هنر ایران است، نادیده گرفته شده و تحقیق جامعی درباره آن صورت نگرفته و نمونه‌های فاخر آن حفظ و نگهداری نشده است؛ تا جایی که برخی از نمونه گلیم عشایری کرمان و روستای بیدکردوییه شهرستان بافت، برای تجار و فروشندگان بومی و غیربومی شناخته شده نیست. نقوش و طرح‌ها، به مرور و سینه به سینه انتقال یافته و در این انتقال بسیاری از باورها و اعتقادات و حتی اسامی فراموش شده یا تغییر کرده است (این نشان از همان فراموشی است که متاسفانه به فرش و گلیم مختص نبوده و به دیگر حوزه‌ها نیز مربوط می‌شود).

۷۵درصد مردم روستای بیدکردوییه بافنده هستند

این روستا در مسیر شهرستان بافت، گوغر و سیرجان واقع شده است و ۷۵ درصد مردم این روستا با سواد و بافنده هستند. مهم‌ترین روستاهایی که مردم به هنر گلیم بافی مشغول هستند، عبارتند از زردشت، آسیاب قاضی، اردکان، آدرنجان، بنه آباد، چنارتوران، فتح آباد، کهک اسفیچ، موردران و مهر صالح.

معیشت مردم این روستا بر پایه زراعت، باغداری، دامداری و صنایع‌دستی به خصوص بافندگی و گلیم‌بافی (به خصوص گلیم چهل‌ماشوله یا سینه‌ریز یا چپی)، گلیم‌فرش، قالی‌بافی، سفره‌بافی، خرجین‌بافی، کشک‌دان بافی، جاجیم‌بافی و…استوار است.

بافندگی و گلیم‌بافی از هنرهای مختص زنان و دختران این روستا است که آن نیز از گذشتگان سینه به سینه انتقال یافته است.

تنوع قومی روستای بیدکردوییه

بیدکردوییه و روستاهای اطراف آن یکی از غنی‎ترین مناطق به لحاظ تعدد قوم ترک، لر و فارس است. ایلات و طوایف بافنده روستای بیدکردوییه شامل ایل افشار و برخی طوایف بومی می‌شوند. درباره پیشینه ایل افشار باید گفت؛ طوایف افشار به سر‌کردگی بیرام‌بیگ در اوایل عصر صفوی احتمالا حوالی سال ۹۱۶ه ق در کرمان مقیم شده‌اند و به دو تیره افشار و بیچاقچی تقسیم می‌شوند. مرکز اصلی افشارها، شهرستان بافت و بچاقچی‌های سیرجان است. در این روستا طوایف ایل افشار از جمله طایفه صفی‌قلی‌اولادی (شامل فامیل‌هایی با پیشوند صفی)، طایفه آل کسلو (فامیل‌های محمود‌آقایی و جعفر‌آقایی)، طایفه قره قویونلو (فامیل‌های طغرلی و ابراهیمی)، طایفه جلالو، طایفه فارسیمدان، طایفه سیاه دو و طایفه تکلو ترک تبار هستند.

براساس تحقیق میدانی، بهترین بافندگان گلیم چهل ماشوله در استان کرمان و روستای بیدکردوییه، طایفه صفی قلی اولادی ایل افشار هستند.

زبان ایلات و طوایف روستای بیدکردوییه، فارسی و ترکی است.

مهم‌ترین دستبافته‌های روستای بیدکردوییه

مهم‌ترین دستبافته عشایری و روستایی بیدکردوییه شامل قالی، قالیچه، پادری، کناره، خرجین، دست دان، توبره، جوال، کشک دان و… هستند که در این مبحث فقط به گلیمینه پرداخته می‌شود.

تنوع و پراکندگی گلیم در بیدکردوییه

گلیم‌بافی در روستای بیدکردوییه تنوع زیادی در تکنیک (روش بافت) دارد. براساس تحقیق میدانی در بین بافندگان این روستا، از گذشته تاکنون حداقل هفت تکنیک گلیم بافی از جمله ساده بافی، تک قلاب (به اصطلاح تاس‌باف)، جفت‌قلاب (معروف به چهل‌ماشوله یا سینه‌ریز)، پود معلق (سوزنی ضخیم)، پود اضافی یا اضافه، شیریکی‌پیچ (پیچ بافی یا سوزنی) و گلیم فرش (گلیم گل‌برجسته یا ترکیبی) وجود داشته که در روستای بیدکردوییه تکنیک جفت قلاب ترکیبی معروف به چهل‌ماشوله، شهرت بیشتری نسبت به دیگر تکنیک‌های گلیم‌بافی دارد.

تقریبا در ایلات افشار، رائینی و طوایف بومی این روستا گلیم‌بافی وجود دارد. در عین حال، امروزه مهم‌ترین تکنیک گلیم‌بافی در این روستا تکنیک جفت قلاب و تکنیک پیچ‌بافی است.

گلیم بافی، قدیمی‌ترین شیوه بافندگی است و این شیوه در استان کرمان و روستای بیدکردوییه، تاریخی کهن دارد. آنچه مسلم است این‌که گلیم‌بافی و قالی‌بافی از گذشته در این منطقه وجود داشته و با ورود اقوام مهاجر، ایلات افشار و… به این منطقه، تنوع و گسترش بیشتری یافته است. بدون شک پیشینه گلیم‌بافی و در گذر زمان و تداوم روند بافت آن، گسترش تکنیک‌های مختلف، ابداع شیوه گره‌بافی، یا شکل‌گیری قالی‌بافی بر کسی پوشیده نیست همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، گلیم بافی در منطقه بیدکردوییه و شهرستان بافت، تنوع زیادی در تکنیک (روش بافت) و طرح از جمله راه‌راه (محرمات)، موسی خانی، لچک ترنج، ترنج دار، حیوانی، بته‌ای، بته شاهی و… نقش از جمله ترمئو، چهار فصلو، آلاگل، مداخل، کله قوچی، شاخ، تاس، خان، سیبک، خارا و… دارد.

گلیم چهل ماشوله یا سینه‌ریز

گلیم چهل‌ماشوله با تکنیک جفت قلاب البته در برخی از متون به نام‌های گلیم‌باف متصل تک‌قلاب و گلیم‌باف متصل جفت‌قلاب و دو قلابه، پود پیوند، پود متصل و پود متصل مضاعف در گلیمینه‌های برخی از مناطق عشایری و روستایی استان کرمان و دیگر مناطق گلیم باف کاربرد داشته است.

به احتمال زیاد پیشینه این تکنیک به دوره صفویه و ورود ایل افشار به این منطقه برمی گردد، زیرا از گذشته تاکنون اغلب بافندگان ترک آن را بافته‌اند و بهترین گلیم چهل‌ماشوله نیز مختص همین بافندگان ترک ایل افشار بوده است امروزه هم بهترین بافندگان این نوع گلیم در بیدکردوییه و مناطق حومه همان افشارها هستند.

این تکنیک در روستای بیدکردوییه با دار افقی به دست زنان و دختران به صورت ذهنی در کارگاه‌های خانگی و روستایی و عشایری، در گذشته تمام پشم و در سده اخیر با پشم و پنبه بافته می‌شود این نوع بافت شیوه دیگری است که طی آن برای نقش آفرینی قطعات رنگ (پود) را می‌توان به صورت عمودی به هم متصل کرد. در این نوع بافت، محل پیوستن قلاب‌ها به هم که محل تداخل دو رنگ است، روی تار انجام نمی‌گیرد بلکه پودها میان تارها به هم می‌پیوندد. ساده‌ترین نوع این بافت؛ بدین ترتیب است که پودی در پود مجاور قلاب می‌شود و سپس به قطعه رنگ خود باز می‌گردد.

این شیوه بافت در گذشته بیشتر به دست گلیم‌بافان ایل افشار و تاحدودی ایل رائینی اغلب با طرح‌های راه‌راه (محرمات)، معروف به چهل ماشوله یا سینه ریز یا چپی بافته شده است. از این تکنیک برای تولید دستبافته‌های مختلف از جمله کشک‌دان، دکارت‌دان، توشه‌دان و… نیز به جز گلیم استفاده شده است.

چهل ماشوله، نوعی طرح راه راه است که با تکنیک جفت قلاب به صورت معکوس بافته می‌شود. چپ‌باف یا معکوس‌بودن دستبافته یکی از ویژگی‌های منحصربفرد این نوع تکنیک در استان کرمان و همین روستا است که در سال ۱۳۹۷ به ثبت ملی رسید.

ماشوله علاوه بر استفاده در گلیم‌های چهل‌ماشوله و شال‌‌بافی کرمان، در موج بافی بختیاری‌ها نیز استفاده می‌شود، ماشوره یا ماسوره در موج‌بافی به معنی مقدار نخی است که با دست به شکل ماسوره پیچیده شده و برای پود موج به کار می‌رود.

گلیم‌های عشایری و روستایی این منطقه با طرح و نقش‌های ذهنی و برگرفته از زندگی و طبیعت اطراف بافنده، براساس پالت رنگی و سلیقه و دیدگاه خاص بافنده، بافته می‌شوند.

این گلیم‌ها، به لحاظ ظرافت تنوع نقوش رنگ و کیفیت از شهرت زیادی برخوردارند.

اساتید برتر گلیم چهل‌ماشوله

از هنرمندان توانا و نامی که در رشته گلیم چهل ماشوله مشغول به فعالیت هستند می‌توان به صدیقه حسینی، مهرانگیز شیبانی، کفایت صفی جهانشاهی، زینب کاظمی، شایسته صفی نژاد، شکوفه سلطانی نژاد، پروین جعفر آقاییريال فرزانه جعفر آقایی و شکوفه رضایی اشاره کرد.

اجرای طرح ملی آموزش گلیم چهل ماشوله

در شهریورماه سال ۹۹ طرح ملی با عنوان آموزش صنایع‌دستی بر پایه اشتغال مولد پایدار در شهرستان‌های بافت، رابر و ارزوییه در جلسه‌ای با حضور معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور بررسی شد. در این جلسه ‌‌مقرر شد این طرح که با هدف توانمند‌سازی اقتصاد جوامع محلی و با همکاری شرکت سمگا  اجرا می‌شود در فاز اول برای دو هزار نفر شغل ایجاد شود و تا تعداد ۴۵۰۰ نفر افزایش یابد.

این طرح با تکیه بر رشته‌های بومی صنایع‌دستی منطقه از جمله گروه بافته‌های داری همچون گلیم چهل ماشوله و زیراندازها اجرایی می‌شود. همچنین ایجاد تشکل‌های صنایع‌دستی به‌منظور برندسازی و تجاری‌سازی صنایع‌‌دستی شهرستان‌های مذکور و راه‌اندازی ۳۰ فروشگاه صنایع‌دستی در سطح کشور با ظرفیت اشتغال‌زایی ۹۰ نفر به‌منظور توزیع مواد اولیه و عرضه محصولات صنایع‌دستی در اولویت طرح مذکور قرار دارد.

منبع:میراث آریا