سرزندگی

سرزندگی مفهومی است که در سال‌های اخیر مورد توجه برخی از متخصصان و افراد صاحب‌نظر بوده و تلاش کرده‌اند از منظر خود در این مورد اظهارنظر کنند. جین جیکوبز یکی از صاحب‌نظران در این خصوص، سرزندگی را در امنیت، وجود فضاهای متنوع در کنار هم، امکان برقراری برخوردها و تعاملات مفید بین افراد و تماشا کردن دیگران می‌داند (جیکوبز، ۱۳۸۶: ۲۴). از طرفی لنگ، سرزندگی را میزان سازگاری (congruence) بین محیط و فعالیت‌هایی نظیر ملاقات با دیگران، تماشای مردم و خوردن تعریف کرده است (لنگ،۳۲:۱۹۸۷). یکی از مؤلفه‌های اصلی و مهم در سرزندگی، راحتی است که آلن جکوبز و دنلد اپیلارد سرزندگی را امکان راحت در یک شهر تعریف کرده‌اند (جکوبز ، اپیلارد ،۱۹۸۷:).  اما اگر بخواهیم سرزندگی را در مقیاس کلان مورد بررسی قرار دهیم از نظر کویین لینچ سرزندگی در مقیاس کلان را به عواملی چون بقا، ایمنی، سازگاری، سلامت محیط و ثبات کنونی و آینده کل جامع بیولوژیکی نسبت می‌دهد (لینچ،۱۳۷۶).

از سوی دیگر سرزندگی از منظر اجتماعی را می‌توان به عواملی چون هویت داشتن، وجود زندگی اجتماعی در شهر، خوشبختی و پیشرفت اجتماع و اشخاص و پایداری اکولوژیکی از نظر سالزانو نسبت داد. در این میان چپمن سرزندگی را در پنج عامل جذابیت‌ها، توانایی دسترسی، امنیت، آسایش و هویت خلاصه کرده است (چپمن،۱۳۸۶). اما باید توجه داشت مؤلفه مقیاس انسانی از عوامل دیگری است که در سرزندگی بسیار مهم به نظر می‌رسد، کریر سرزندگی را در مقیاس انسانی در غالب پیاده راه‌ها، ترکیب خرید و گردش و ورودی‌های زیاد به فضاهای عمومی می‌داند (لنارد،۱۳۸۴). همچنین یان گل سرزندگی را در لذت، آسایش، امنیت و با مقیاس انسانی تعریف کرده است (گل، ۱۳۷۸). در کشور ما نیز در این مورد تحقیقاتی انجام شده است. کورش گلکار سرزندگی را در تراکم و تنوع دیده است. تراکم را در میزان افراد پیاده در محل و تنوع را در استفاده کنندگان، قرارگاه‌های رفتاری، فرم و رنگ عنوان کرده است. (گلکار،۱۳۸۶).

سرزندگی در شهر 

فرهنگ مردم و معماری شهر از الزامات سرزندگی، شادابی و سرزندگی حلقه مفقوده زندگی شهری است. سرزندگی دارای دورویه است که یک‌رویه آن به بینش و فرهنگ مردم و به ادراک آن‌ها وابسته است و دیگری به فضاهای شهری و معماری مربوط می‌شود که این دو رویه با هم ارتباط متقابل دارند. سقراط هدف اصلی از ایجاد شهر را تامین نشاط و خوشبختی شهروندان می‌داند نه این‌که شهر به هیولایی تبدیل شود که شهروندان در آن علاوه بر این‌ که آسایش و آرامش زندگی را به دست نیاورند، در تلاش بیهوده با مشکلات مختلف دست به گریبان شوند. این سخن سقراط رابطه دیرین و مستحکم میان دو مفهوم شهر و نشاط و سرزندگی را به خوبی نشان می‌دهد بر مبنای چنین دیدگاهی اساساً شهر به مثابه دستگاه، وسیله یا مرکبی برای نیل به شادی، نشاط و سرزندگی تلقی می‌شود (احمدی، بلیلان اصل،۱۳۹۴). برای برخی گروه‌های اجتماعی یک شهر سرزنده، شهری است که در آن اجزایی که همیشه بخشی از فضاهای دوستدار مردم بوده‌اند، همواره حفظ و نوسازی می‌شوند که آن اجزا رابطه بین خیابان‌ها و ساختمان‌ها با یکدیگر، بین درختان و فصول سال، تزیینات و رابطه بین رویدادها و مردم هستند (۲۰۰۰،palej).

فضای شهری سرزنده عبارت است از یک فضای شهری که در آن حضور تعداد قابل‌توجهی از افراد و تنوع آن‌ها به لحاظ جنس و سن در گستره زمانی وسیعی از روز که فعالیت‌هایشان عمدتاً به شکل انتخابی یا اجتماعی بروز می‌یابد به چشم می‌خورد، به عبارت دیگر یعنی فضا باید به‌گونه‌ای باشد که مردم بیایند و بمانند. سرزندگی و پویایی فضای شهری و در مقابل، ملال‌انگیزی آن بازتاب شماری و به‌خصوص نوع فعالیت‌ها و رویدادهایی است که در فضا انجام می‌شود، سرزندگی محیط شهری کیفیتی است که نشان از پویایی و جنب و جوش حیات هر روزه شهروندان در ارتباط با بستر سکونتشان دارد و این ارتباط دائمی در قالب انباشت تجربیات شهری جزیی از فرایند تشکیل مکان و ایجاد حس تعلق به محیط‌های شهری است (۱۹۹۵،sime). بنابراین برای شناسایی سرزندگی ابتدا باید به بررسی فعالیت‌ها بپردازیم به نوشته پاکزاد، به تمام افعال انسانی که در راستای برآوردن یکی از نیازهای او انجام می‌شود، فعالیت گفته می‌شود (پاکزاد،۴۱:۱۳۸۶). یان گهل، شهرساز دانمارکی فعالیت‌ها را به لحاظ اجباری یا اختیاری بودن به سه دسته تقسیم کرده که عبارتند از فعالیت‌های ضروری (اجباری) مانند رفتن به مدرسه یا محل کار، منتظر ماندن در ایستگاه اتوبوس، خرید، فعالیت‌های انتخابی (تفریحی) مانند رفتن به پارک و به طور کلی تفریح و فعالیت‌های اجتماعی مانند تماشا کردن دیگران، صحبت کردن، جلب توجه کردن (خستو، سعیدی،۳:۱۳۸۹). البته این کاربرها هستند که فعالیت‌ها را پدید می‌آورند و با وجود کاربری‌های مختلط، قطعاً تنوع فعالیتی نیز بالا می‌رود و در نتیجه آن تنوع افراد مراجعه کننده در ساعات متفاوت روز افزایش می‌یابد. می‌توان اظهار کرد که سرزندگی پدیداری اجتماعی- فضایی است که در تعامل شهر و شهروند شکل می‌گیرد.

این کیفیت محصولی نیست که بتوان آن را با اقدامی دفعی و یک‌باره تولید کرد، بلکه سرزندگی را باید فرایندی از آفرینش مستمر محسوب کنیم که برای هدایت و کنترل آن نیازمند تدابیری از سنخ برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی هستیم (گلکار،۱۳۸۶). شهری سرزنده است که می‌توانیم در آن زندگی سالمی داشته باشیم، جایی است که امکان حرکت و جابه‌جایی همچون پیاده، با دوچرخه، با وسایل حمل‌ونقل عمومی و حتی در صورت لزوم (وقتی که چاره دیگری وجود ندارد) با اتومبیل شخصی وجود دارد. شهر سرزنده شهری است برای همه مردم، این بدان معنا است که شهر سرزنده باید جذاب، کارآمد و امن برای کودکان و افراد مسن باشد، نه فقط برای کسانی که از آن کسب درآمد می‌کنند، اما خارج از شهر و در حومه زندگی می‌کنند به‌خصوص برای کودکان و کهن‌سالان دسترسی به فضای سبز امری مهم است، مکانی برای بازی، ملاقات، گفت و گو با یکدیگر، شهر سرزنده شهری است برای همه (طاهری،۱۳۸۹). باید بدانیم که نقش گردشگر و بازدید افراد بیگانه از شهر نیز در سرزندگی شهری موثر و حائز اهمیت بوده و در طراحی شهر سرزنده این نکته باید قابل‌تأمل و بررسی باشد.

در تعریف گروه ونکوور از یک شهر سرزنده آمده است: یک شهر سرزنده یک سامانه شهری کامل با ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی توصیف می‌شود و سرزندگی، کیفیت زندگی قابل تجربه ساکنان یک شهر یا منطقه تعریف می‌شود. (مقاله مباحثه گروه کاری ونکوور،۲۰۰۵).» در راهنمای مکان‌های عمومی برای مردم در سال ۲۰۰۷ برای فضاهای شهری موفق، کیفیت سرزندگی یک مکان، پویایی، فعال بودن، امنیت، راحتی، تنوع و قابلیت سرگرم‌کنندگی آن تعریف شده است. جوهر زندگی شهری به قول جیکوبز در یک تنوع سرزنده نهفته است که باید در هر زمان و برای همه در دسترس باشد و دامنه وسیعی از حق انتخاب‌ها را در اختیار آنها قرار دهد (دبر،۱۱۲:۱۳۸۵).

بازار تاریخی تبریز

بازار سنتی تبریز بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان یکی از نمونه‌های منحصر به فرد از لحاظ معماری است. این بازار خاطرات ناگفته فراوانی در دل خود دارد و کوچه پس کوچه‌های پیچ در پیچ آن، آشنای هر کودک، جوان و کهنسالی است. مجموعه بازار تبریز که قدمت آن به قرن چهارم هجری – قمری می‌رسد به عنوان یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین بازارهای به ‌هم ‌پیوسته، گواهی زنده بر اصالت تجارت و معماری در مشرق زمین است. سبک معماری، آرایش مغازه‌ها، تیمچه‌ها، کاروانسراها، دالان‌ها، راسته‌ها، انواع مشاغل و وجود تعدادی مدرسه و مسجد که پیشینه تاریخی دارند، بازار تبریز را نمونه عالی یک محیط تجاری و معماری اسلامی و شرقی کرده است.

نتیجه‌گیری

در تعریف سرزندگی می‌توان گفت، سرزندگی بیشتر به فضا و فعالیت‌های شهری نسبت داده می‌شود، و به سلامت جسمی، روحی و روانی، اجتماعی، زیست‌محیطی، پیشرفت شخصی شهروندان و جامعه کمک می‌کند و کیفیت زندگی مطلوب و بهتری را به تصویر می‌کشد که غنای روحانی و فرهنگی را ایجاد کرده و بازتاب می‌آفریند. از طرفی ضمن بیان این‌که نمی‌توان برای سرزندگی شهری یک تعریف واحد و مشخص ارائه داد و سرزندگی یک محل باید با توجه به ویژگی‌های آن مکان و ساکنانش تعریف و تدقیق شود اما مفهوم عام سرزندگی شهری، به سیستم شهری اتفاق می‌شود که ضمن حضور قابل‌توجهی از افراد و تنوع آن‌ها به لحاظ سن و جنس باید قابلیت تأمین تنوع فعالیت‌ها و نیازهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی، تنوع استفاده‌کنندگان برای بهبود کیفیت زندگی اجتماعی با هدف تنوع تجربیات، ارتقای تعاملات اجتماعی، پویایی، شادابی، نشاط و جنب و جوش جامعه در گستره وسیعی از روز و شب به گونه‌ای که امنیت، آسایش، راحتی و آرامش را برای همه استفاده کنندگان فراهم آورد و انعطاف پذیر با شرایط زمان بوده، رشد، تعالی و پیشرفت جامعه و استفاده کنندگان را منجر شود.

با توجه به تمام مطالب و معیارهای سرزندگی که ارائه شد، معیارهای عام سرزندگی فضاهای شهری را می‌توان به این شرح دانست، حضور مردم، تنوع استفاده‌کنندگان، تنوع و اختلاط کاربری‌ها و فعالیت‌ها، حفظ و گسترش فضاهای سبز، توجه به اقلیم، ایجاد تنوع زمانی، تأمین گزینه‌های متعدد برای رفت و آمد با تأکید بر جریان پیاده و تأمین وسایل حمل و نقل عمومی، ایجاد نفوذپذیری کالبدی به بناها و فضاهای شهری، فعال کردن جداره‌های جلویی ساختمان‌ها، خوانایی، طراحی انعطاف‌پذیر برای افزایش قابلیت کاربری‌ها و فعالیت‌های ساختمان‌ها، تأمین مبلمان‌های شهری انعطاف‌پذیر برای نشستن، تأمین فضاهایی برای اجرای مراسم‌های سنتی، تفریحی و تعاملات اجتماعی، وجود جذابیت‌هایی برای جذب مردم، استفاده از کاربری‌های کوچک مقیاس، رعایت مقیاس انسانی، ایجاد نفوذپذیری بصری، سازگاری، حفظ پیوستگی جداره‌های فعال ساختمان‌ها، تأمین امنیت و ایمنی شهر، ایجاد منظر زیبای شهری که تمام معیارهای ذکرشده به صورت جامع در بازار جهانی تبریز نمود پیدا کرده است.

منبع:میراث آریا

پته‌‌دوزی ساخته‌ای است رنگارنگ به دست هنرمندان کرمان، نوعی سوزن‌دوزی اصیل و سنتی است که تمام یا بخشی از پارچه با کوک بخیه و نخ‌های رنگین پوشیده می‌شود. به پارچه‌ای که روی آن دوخت انجام می‌شود عریض می‌گویند که جنس آن پشمی ضخیم است و نخ‌های رنگارنگ هم ریس نام دارند. در ادامه این گزارش با فردی آشنا می‏‌شویم که عمر خود را در این راه سپری کرده است بانوی کارآفرینی که از دغدغه سطحی و مادی فراتر رفته و سکونت‌گاه خود را به موزه‏‌ای بی‌بدیل از پته تبدیل کرده است.

جایگاه پته کرمان

پته کرمان از نظر ظرافت و رنگ‌بندی به عنوان زیباترین و ارزشمندترین سوزن‌دوزی در جهان مطرح است. صدها بار سوزن با سرپنجه هنرمند یک بانوی کرمانی بر روی شال زده می‌شود تا با نخ‌هایی به رنگ عنابی، مشکی، سبز روشن و تیره، زرد، نارنجی، قرمز، آبی روشن و تیره، سبز ماشی و لاکی، بُته جقه‌ای، ترنج و پیچک ترنجی، سروچه‌ای و یا نقش حیوان و گُلی بر روی پارچه پدیدار شود و زیباترین سوزن‌دوزی جهان خلق شود. اما این زیبا‏ترین سوزن‌دوزی جهان تا چه حد توانسته جای خود را در بازار جهانی باز کند و سهم صادرات این محصول چقدر است، آیا توانسته همچون قالی، تبدیل به هنری کاربردی شود و به عنصر زیبایی‌بخش خانه‌های جهانیان تبدیل شود. میترا معین‌زاده از جمله افرادی است که برای معرفی این هنر به جهانیان تلاش‌های بسیاری کرده و به جاهای مختلفی از کره زمین سفر کرده تا آنها را با این هنر آشنا کند، خانه او اکنون میزبان بسیاری از گردشگران خارجی است که این هنر ارزشمند را از کرمان تهیه و به کشور خود می‌برند.

پته با چه مشکلاتی دسته و پنجه نرم می‏‌کند

امروزه نقش این هنر ارزشمند در خانه کرمانی‌ها کم رنگ شده است. پته مسیر پر فراز و نشیبی همچون قالی اصیل کرمان را سپری می‌کند، به گونه‌‏ای که دیگر کمتر خانه‌‏ای را می‌بینیم که میزبان این هنر باشد و جای آن را محصولات و تزیینات ماشینی و سطحی پرکرده است. هر هنر برای ماندگاری به مخاطبانش نیاز دارد، وقتی تقاضای یک محصول پایین بیاید دیگر نمی‏‌شود به رونق آن امیدوار بود زیرا اقتصاد و معشیت بافندگانش به آن بستگی دارد؛ معین‌زاده که افراد زیادی را برای دوختن این محصول گرد هم آورده، در این باره می‏‌گوید: «تعداد بافنده‌های ما بسیار کم شده است و تنها افراد معدودی در این هنر باقی مانده‌اند.»

مشکل دیگری که پته با آن روبروست، دوزندگان آموزش ندیده و غیر بومی این هنر است در حال حاضر به علت نیروی کار ارزان با دستمزدهای بسیار پایین دوخت پته، دوزنده‌های با مهارت و قدیمی از صحنه کنار رفته و  دوزندگان دیگر که تبحر چندانی در زمینه بافت پته ندارند، وارد حوزه طراحی و بافت پته شده‌اند و به همین دلیل کیفیت پته بسیار پایین آمده است و این پته بی‌کیفیت نمی‌‏تواند از استقبال خوبی در بازارهای داخلی و بین المللی برخوردار باشد.

کاظم حسین‌زاده معاون صنایع دستی کرمان درباره مشکلات این هنر می‌گوید: «از مهم‌ترین مشکلات هنر پته دوزی افزایش قیمت مواد اولیه، پایین‌بودن قدرت خرید مردم، نبود بسته‌بندی مناسب برای فروش و صادرات و همچنین عدم برند‌سازی و تجاری‌سازی این محصول سنتی است.»

پته و نوآوری

پته روزگاری است از نوآوری فاصله گرفته و این مهم رغبت نسل جوان را برای فعالیت در این زمینه پایین آورده است؛ معین‌زاده از بانوان فعال در زمینه پته در این باره می‏‌گوید: «جوانان از رنگ‌های قرمز و سفید و طرح‌های قدیم پته خسته شده‌اند و این امر دیدگاه آن‏ها را نسبت به این هنر تغییر داده و کمتر به آن تمایل دارند». او در ادامه اشاره می‏‌کند با تغییر رویکرد در این زمینه و روی آوردن به رنگ‌های جدید همراه با طرح‌های اصیل، جوانان به این هنر علاقه‌مند شدند و اکنون بیشتر مشتریان این هنر را جوانان تشکیل می‌دهند.

گرانی پته

پته‏‌ها این روزها به عنوان کالای لوکس و تجملاتی شناخته  می‏‌شوند این کالا که روزگاری مهمان خانه‏‌های نوعروسان بود اکنون با قیمت‌‏های بالا به افراد مختلف عرضه می‏‌شود و این امر راز ماندگاری پته را پایین آورده است، پته‏‌ها به داخل گنجینه‏‌ها رفتند و از اقلام دکوری منازل شدند. هر چند نباید نادیده گرفت که هزینه بالای مواد اولیه و هزینه‏‌های جانبی دوزندگان بر این امر تاثیرگذار است.

 حسین‌زاده در این رابطه می‌گوید: «با توجه به شرایط موجود بازارهای داخلی، وضعیت فروش آثار صنایع‌دستی به خصوص هنر پته‏‌دوزی که قیمت تمام شده آن افزایش یافته و قدرت خرید مردم نیز کاهش یافته با چالش مواجه شده است»

کارآفرینی و پته

هر پته می‌تواند اثری باشد که چندین نفر را به کار مشغول کند و از بعد اقتصادی مولد باشد، از دوزنده گرفته تا طراح؛ تولید کننده نخ و شال پته که فرایند متنوعی از مشاغل را از بازار تولید تا عرضه را در برمی‏‌گیرد، این امر نشان می‌دهد که در شرایط کنونی اقتصادی کشورمان باید این امر را جدی بگیریم؛ در همین رابطه معین‏‌زاده از کارآفرینی موثر در این عرصه سخن می‏‌گوید: «من اکنون بیست دوزنده دارم و تمام این افراد از اقشار ضعیف جامعه هستند و این امر توانسته به این افراد کمک زیادی بکند، زیرا آن‏ها بانوان سرپرست خانواده هستند که شرایط اشتغال‌شان در جامعه مطلوب نیست.»

قطعه‌ای از وجود هنرمند

 هر اثر پته هنری است که با عشق و وجود هنرمند درآمیخته شده است، تمام هنرمندان این عرصه پته را جزوی از وجودشان می‌دانند، معین‌زاده می‌گوید: «هر قطعه پته قسمتی از وجود من است که با بیرون رفتنشان قسمتی از وجود من می‌‏رود. برای خلق هر پته ساعت‌‏ها وقت گذاشتم و روی هر قطعه هنرم را ارزانی کردم، برای این کار ارزش قائلم، من معتقدم برای هنر نباید قیمت گذاشت.»

آینده پته

پته در شرایط حاضر آینده‌ای نامشخص دارد و بهبود اوضاع آن به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ حسین‌زاده در این رابطه می‌گوید: «معرفی هنر پته‌دوزی از طریق چاپ کتاب دو زبانه، تهیه کلیپ و کاتالوگ و نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی صنایع‌دستی انجام می‌شود که امیدواریم بتوانیم از این طریق در رسیدن به اهداف معاونت صنایع‌دستی برای معرفی هر چه بیشتر این هنر اصیل و بومی استان کرمان کمکی کرده باشیم.»

منبع:میراث آریا