ازدواج آیین بسیار مقدسی است که در بین اقوام و ادیان مختلف به طرق مختلف اجرا می‌شود، از زیبایی‌های سرزمین ایران، تنوع فرهنگی آن است و از جلوه‌های باشکوهی که این مقوله را صدچندان به رخ می‌کشد، برگزاری آیین مقدس ازدواج است.
در آذربایجان که ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی بس دیرینه‌ای دارد، آداب و رسوم بسیار ویژه و جذابی در زمینه ازدواج جریان دارد که این آداب و رسوم و نحوه اجرای آنها از سال‌های بسیار دور تا کنون ادامه داشته است.
در آذربایجان مراسم ازدواج عموما به یک شکل برگزار می‌شود، در این دیار زیبا در ماه‌های مقدس محرم، صفر و رمضان مراسم ازدواج انجام نمی‌شود.
در بعضی از مناطق آذربایجان و به‌ویژه در روستاها و قصبات، ازدواج با مراسم خواستگاری آغاز شده و نوعروسان بدین ترتیب انتخاب می‌شوند، این بخش که در زبان ترکی الچیلیک نامیده شده و در مراسم ازدواج از اهمیت فراوانی برخوردار است، معمولا به وسیله مادر و خواهران داماد انجام می‌شود.
در این مراسم نزدیکان داماد ترانه‌هایی نیز می‌خوانند و عروس را به‌نوعی خواستگاری میکنند. به‌عنوان مثال:
ال آلمایا گلمیشم
شال آلمایا گلمیشم
گوزل گؤز بی‌اوغلانا
یار آلمایا گلمیشم
در بعضی از مناطق آذربایجان خواستگاران با ضیافتی که محور آن را غذاهای لذیذی همانند خورشت و پلو تشکیل می‌دهد، پذیرایی می‌شوند و سپس بزرگان و سالمندان هر دو طرف گرد هم آمده و در مورد شرایط عقد و روز آن به توافق می‌رسند.
در آذربایجان به این مراسم روز نشان گفته و در آن بزرگان خانواده داماد آینده به خانه نوعروس دعوت می‌شوند تا در مورد مهریه به بحث و تبادل نظر بپردازند، در بعضی از خانواده‌های کوچ‌نشین آذربایجان هنوز سنت اخذ شیر بها اجرا می‌شود.
بعد از دریافت پاسخ مثبت، کله قندی که از طرف خانواده داماد آورده شده شکسته شده و نوک کله قند نیز به مادر عروس داده می‌شود و بعد از مراسم روز نشان، نوبت به خرید زیورآلات، پارچه‌ها و هدایایی می‌رسد که در روز عقد بین طرفین رد و بدل می‌شود.
عقد یا نکاح مابین عروس و داماد در روزی که معنای خوبی داشته و از طرف خانواده‌ها مورد قبول قرار گیرد، بسته می‌شود، این مراسم معمولا در حضور نزدیکان و خویشاوندان داماد و عروس و با وساطت ماموری رسمی در خانه نوعروس برگزار می‌شود، به هنگام قرائت خطبه عقد، پارچه‌ای سفید رنگ بر روی سر داماد و عروس قرار گرفته و دو تکه قند برای آغاز زندگی شیرین و ادامه آن به همین شکل به یکدیگر سابیده می‌شوند.
در گذشته دختران و پسرانی که از همدیگر خوششان می‌آمد، برای دیدار یکدیگر شب‌ها به خارج خانه می‌آمدند، نامزدها و عاشق‌ها برای همدیگر ترانه و بیاتی خوانده و بدین شکل شب را سحر می‌کردند، در شب‌های چهارشنبه‌سوری نیز داماد پشت بام خانه‌ها رفته و از آنجا شال و یا دستمالی را به داخل خانه محبوبشان می‌انداختند.
شهریار شاعر بزرگ آذربایجان در این مورد چنین می‌سراید:
بایرامدی، گئجه گوشو اوخوردو
آداخلی قیز بیگ جورابینی توخوردو
آی نه گؤزل قایدادیر شال ساللاماخ
بیگ شالینا بایرام سنین باغلاماخ
نوعروس در هر عیدی که در خانه داماد آینده بگذراند، هدایای فراوانی دریافت می‌کند، در آذربایجان بعد از مراسم عقد، خانواده‌ها همدیگر را برای اولین بار به خانه همدیگر دعوت میکنند که به آن ایاق آچما (پاگشا) می‌گویند، در واقع با این مراسم خانواده‌ها با همدیگر بیشتر آشنا شده و رفت و آمدشان تسهیل می‌شود.
قبل از برگزاری مراسم عروسی خصوصیت قابل توجه دیگری وجود دارد بدین ترتیب که باید از خانواده‌های خویشاوندی که عزادار هستند، اجازه گرفته شود و بعد از این امر خانواده‌ها دور هم جمع شده و عروسی با شادی آغاز می‌شود و در خانه داماد گوسفندی قربانی شده و با گوشت آن از میهمانان پذیرایی می‌شود.
در بخش دیگری از مراسم عروسی، در میان دوستان نزدیک داماد دو نفر به عنوان ساقدوش و سولدوش انتخاب شده و از طرف پدر داماد به آنها هدیه داده می‌شود و در این میان در خانواده‌های داماد و عروس جشن و پایکوبی همچنان ادامه می‌یابد.
قبل از حرکت نوعروس به خانه داماد، پدر عروس در نزد خویشاوندانش در گوش دخترش چنین می‌گوید: «صاحب دختران و پسران بسیاری شویی، ثروتمند و خوشبخت باشی، به حرف پدر شوهر و مادر شوهرت گوش بدهی، روزهای خوشی داشته باشی…انشاالله» که به این رسم خیردعا گفته می‌شود.
نوعروس بعد از ورود به خانه بر روی صندلی نشسته و بر روی سرش کاسه‌ای کوچک به نام دوواخ می‌گذارند که معمولا ساقدوش آن را گرفته و فرار می‌کند، برای اخذ مجدد این کاسه و یا دوواخ باید به ساقدوش نیز هدایایی داده شود.
بسیاری از این مراسم و آداب و رسوم زیبای آذربایجان امروزه در نتیجه شرایط اقتصادی و اجتماعی و با توجه با بالا رفتن هزینه‌ها، گسست فرهنگی و احساسی بین مردم، عدم توجه به آیین‌ها و تقلید از آداب غرب، رنگ و روی خود را از دست داده و به شدت متغییر شده و بیشتر در مناطق روستایی قابل مشاهده است.
مراسم سنتی ازدواج به دلیل ذات و نوع برگزاری آن، موجب افزایش پیوندهای اجتماعی بین افراد و خانواده‌ها شده و به دلیل همیاری و همکاری بسیار در این نوع ازدواج‌ها، کاهش فشار مالی را در ادامه خواهد داشت.
با توجه به اینکه ثبت و مستندنگاری این آیین‌ها، در حفظ آن بسیار موثر خواهد بود، مراسم گلین چیخدی سال گذشته در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید که در کنار این اقدام برگزاری برنامه‌هایی نظیر انجام خودجوش مراسم ازدواج سنتی در بین مردم آذربایجان، جشنواره ازدواج عشایر و تحقیقات میدانی و انتشار نتایج این تحقیقات می‌تواند در احیای این آیین تاثیرگذار باشد.
منبع:میراث آریا
