به گزارش ایرنا، تکیه معاون الملک یکی از بناهای به جای مانده از دوره قاجار است که در بافت قدیم شهر، در محله آبشوران قدیم و در خیابان شهید حدادعادل واقع شده است و هر ساله پذیرای هزاران مسافر و گردشگر داخلی و خاجی است.

در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی در جریان مبارزات جنبش مشروطه خواهی گروهی از معترضان به این دلیل که تکیه معاون الملک محل اجتماع مشروطه خواهان شده بود به این بنا آسیب رسانده و آن را به توپ بستند که پس از مدتی با فروکش کردن قیام، بانی این اثر، بخش عباسیه را به تکیه اضافه کرد.

این اثر مورد توجه ویژه مردم کرمانشاه قرار دارد چرا که به عنوان یک اثر بی بدیل از فرهنگ ایرانی اسلامی برجا مانده است.

تکیه معاون الملک بیش از یک قرن است که در برابر سرما و گرما تاب آورده و در برهه ای از تاریخ، بارها در میانه جنگ و تهاجم قرار گرفته ولی باز هم این بنای پرآوازه کرمانشاه پابرجا باقی مانده است و با درخشش کاشی های بی نظیر و رنگارنگ خود دل هر ببیننده و رهگذری را می رباید.

این تکیه یکی از شاهکارهای هنر و معماری اصیل ایرانی – اسلامی است که کاشی های منحصر به فردش آن را از دیگر تکایای شهر متمایز می کند. این بنا از سه قسمت حسینیه، قسمت زینبیه و عباسیه تشکیل شده است.

قدمت این بنا به ۱۲۰ سال قبل یکی اواخر دوران قاجار بر می گردد که بـه دستور «حسین خان» معروف به «معین الرعایا» ساخته شده است. مجموعه بنا در حدود ۶ متر از سطح خیابان پایین تر است به طوری که برای ورود به حسینیه باید از ۱۷ پله بزرگ عبور کرد. در جنب پله های ورودی، سقاخانه کوچکی وجود دارد که به وسیله کاشی هایی با نقوش حضرت ابوالفضل (ع) تزیین شده است.

حضرت ابوالفضل سوار بر اسب، شمشیر به کمر و پرچم در دست دارد. روی پرچم جمله «نصر من الله و فتحاً قریب» نوشته شده است. جلوی پای سوار نیز تصویر کودک خردسالی دیده می شود.

مردم محل سوار را به حضرت ابوالفضل و تصویر کودک را به حضرت سکینه نسبت می دهند که از عموی خود عباس طلب آب کرده است. از این رو این مکان را محترم شمرده و در آنجا نذر می کنند، شمع روشن کرده و طلب حاجت می کنند.

سراسر نمای مدخل و سر در ورودی بنا نیز با کاشی های نفیس تزیین شده است. حسینیه در حقیقت صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره های ۲ طبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشی کاری زیبا آراسته شده است.

داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشیکاری شده پوشیده شده است این تابلوها، صحنه هایی از عزاداری شامل سینه زنی، قمه زنی و همچنین تصاویری از خلفا و سلاطین ایران، بارگاه حضرت سلیمان را نشان می دهد. علاوه بر کاشی های با نقوش انسانی، کاشی هایی نیز با نقوش هندسی زیبا به کار رفته است.

در ذیل تابلو مجلس روضه خوانی مرحوم «اشرف‌الواعظین»، واقع در دیوار جنوبی حسینیه، اشعاری در توصیف بنا و تاریخ خاتمه کاشی کاری آن به چشم می خورد که سروده های «واله» شاعر کرمانشاهی است و ۲ بیت ماده تاریخ آن چنین است: «این عزاخانه چو از حسن عمل گشت تمام سال تاریخش واله ز لب بانی خواست   گفت با نیش معاون پی تاریخ بگو کین حسینیه ز ما بهر عزای شهداست ۱۳۳۶»

به هنگام مرمت حسینیه آثاری از آیینه کاری و گچبری بر دیوارهای آن ظاهر شد. چنین به نظر می رسد که بنای اولیه با گچ بری و آیینه کاری تزیین بوده است.

بخش میانی یا زینبیه به صورت صحن مسقفی است که اطراف آن به وسیله حجره های متعددی احاطه شده است. غرفه های طبقه فوقانی، استقرار زنان شرکت کننده در مراسم سوگواری بوده است.

سقف بنا به صورت گنبدی روپوش است که گنبد زیرین به صورت عرق چین و نمای گنبد فوقانی به صورت نمای فلزی است. تمام دیوارها و حجره های اطراف با کاشی های زیبا شامل ۱۸ تابلو از صحنه های غم انگیز کربلا نظیر آمدن زعفر جنی به خدمت امام حسین (ع)، رزم حضرت علی اکبر (ع)، رزم حضرت قاسم (ع)، رزم حضرت ابوالفضل (ع) صحنه هایی از قیام توابین، به خاکسپاری شهدای کربلا توسط قبیله بنی اسد، صحنه ورود اهل بیت به مدینه، مجلس مختار و بردن اهل بیت (ع) و امام سجاد (ع) به خرابه های شام و مجلس یزید است.

در بالای قسمت دیواره گنبد هشت تابلو کاشی کاری شده وجود دارد. این تابلوها عبارتند از صحنه‌ای از عروج پیامبر (ص) و دیدن حضرت علی (ع) در معراج، ضمانت حضرت رضا (ع) از آهو، قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) توسط حضرت ابراهیم (ع)، نبرد حضرت علی (ع) با حب سردار خیبریان، باطل کردن جادوی جادوگران فرعون توسط حضرت موسی (ع) و مکتب خانه فرزندان حضرت علی (ع).

در حاشیه پایی آن اشکال متعددی از سلاطین و پادشاهان اساطیری و تاریخی و همچنین مرثیه های متعددی از محتشم کاشانی در اطراف بنا به چشم می خورد. خطاط این خطوط و اشعار در سقف دیوارهای زینبیه و حسینیه، میرزا حسنخان خطاط کرمانشاهی بوده است.

قبر مرحوم معاون الملک بانی تکیه که در سال ۱۳۲۷ ش در گذشته درون اتاق کوچکی در جنوب شرقی زینبیه قرار دارد.

بنای عباسیه نیز به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای ۲ طبقه ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با ۲ ستون آجری برپا شده است. دیوارهای عباسیه نیز با کاشی های رنگارنگی تزیین شده که بر روی آنها، صحنه هایی از ورود حضرت یوسف به کنعان، بارگاه حضرت سلیمان و تصاویری از آستان مقدس حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) دیده می شود.
در این صحن نیز، تصاویری از شخصیت های مذهبی، ‌سیاسی و مهره هایی از رجال دوره قاجار کرمانشاه در این دوره از جمله «حسنخان معاون الملک» و آیت الله سید «حسین حایری طباطبایی» بر روی کاشی ها نقش بسته است.

تکیه معاون الملک که در نوع خود اثری بی نظیر محسوب می شود این روزها یکی از اماکن مورد بازدید گردشگران نوروزی است.

منبع:ایرنا

به گزارش ایرنا، بدون شک نخستین مقصد گردشگرانی که شاهرود را برای سفرهای نوروزی خود انتخاب می کنند، مجموعه تاریخی واقع در بسطام در پنج کیلومتری شمال این شهر است. این مجموعه ترکیبی از تاریخ، هنر، فرهنگ و معنویت است. جایی که برای گروه های مختلف از زائران حرم فرزند امام صادق (ع) گرفته تا گردشگران تاریخی و عرفانی جاذبه دارد. گویی نیرویی در این نقطه از زمین خداوند متمرکز شده است تا عابرانش را برای یک بار هم که شده به سوی خود بکشاند.

مجموعه تاریخی بسطام که آثاری از دوران سلجوقی به بعد را شامل می شود، مرقد و خانقاه متعلق به ابویزیدطیفوربین عیسی بن سروشان بسطامی ملقب به سلطان العارفین و از عرفای نامی و مشهور ایران در قرن دوم و سوم هجری قمری را در خود جای داده است. آرامگاه بایزید بسطامی در وسط مجموعه و در شمال آرامگاه امام زاده محمد(ع) در گوشه ضلع شرقی و جنوبی صحن  و در همسایگی گنبد و ایوان غازان خان در محوطه ای بدون سقف وقع شده است. گفته می شود که پس از دفن بایزید در این محل در قرن سوم هجری هیچ گاه بنایی بر فراز آن برپا نشده است تا اینکه در قرن هشتم هجری به دستور غازان خان همزمان با بنای مزار امامزاده محمد(ع)، بقعه ای نیز برای آرامگاه بایزید ساخته می شود تا بازمانده جسدش را به آن جا منتقل کنند که گویا به دلایلی این انتقال انجام نمی شود.

آرامگاه امامزاده محمد (ع) به عنوان یکی از فرزندان امام صادق (ع) در جنوب صحن مجموعه است. بنای آن شبیه گنبد غازان خان و قرینه آن است. درباره گنبد غازان خان می توان گفت این بنای مربع شکل در مقبره بایزید و در کنار صحن مجموعه قرار دارد. بر فراز آن گنبدی زیبا و مخروطی شکل با پوششی از کاشی های فیروزه ای قرار گرفته است.

و اما ساخت بنای اولیه امامزاده مربوط به غازان خان و تعمیرات آن متعلق به دوره الجایتو است. البته در زمان قاجار نیز مرمت شده است. حرم امامزاده مربع شکل به ابعاد ۴.۵ متر است. ایوان بلندش دارای تزئینات آجری در نمای خارجی است و دری از چوب مشبک ساده دارد. در قسمت بالای ایوان کتیبه ای با گچبری های ظریف و یک ردیف مقرنس ساده به چشم می خورد. سقف ایوان نیم گنبد و دارای ۲ گوشواره شامل نقاشی هایی به شکل ستاره هایی ۶ پر است. ازاره حرم نیز از کاشی های ۶ ضلعی لاجوردی و فیروزه ای با حاشیه ای از کاشی های گلدار پوشیده شده است.

۲ مسجد بر روی هم

یکی از بخش های مهم این مجموعه مسجد بایزید است. مسجد نخست بایزیدمتعلق به سال های  ۵۰ تا ۲۰۰ هجری قمری است. بنایی مستطیل شکل که فضای کوچکی دارد و حاوی کهن ترین آثاری است که تا به حال در این مجموعه کشف شده است. این بنا در عمق تقریبی یک متر پایین تر از کف فعلی مسجد دوم بازید قرار دارد. این مسجد یک محراب دارد که بایزید در آن نماز می خوانده است.

مسجد دوم بایزید در کنار امامزاده محمد(ع) قرار دارد و از آثار جالب توجه قرن های ششم و هفتم هجری قمری است. این مسجد دارای محراب گچبری نفیس با نقش های هندسی، گیاهی و اسلیمی است و بالای محرابش با کتیبه هایی به خط ثلث و نستعلیق به جا مانده از دوره های ایلخانی و قاجاری آراسته شده است. یکی از کارهایی که در دوره صفویه در مجموعه تاریخی بسطام انجام شد هم  تبدیل حیاط بین مسجد دوم بایزید و آرامگاه امامزاده به یک فضای مسقف است که رواق نامیده می شود.

همچنین در غرب مرقد بایزید خانقاه یا همان صومعه وی شامل سه اتاق بسیار کوچک متصل به هم با سقف های کوتاه قرار دارد. در بخشی از این بنا محرابی با گچبری زیبایی وجود دارد که همراه گچ بری دیوارها و سقف های صومعه به همت معماران دامغانی تزئین شده است. بر بالای کتیبه ورودی به اتاق دوم هم تاریخ ۷۰۲ هجری قمری به چشم می خورد.

ایوان های مجموعه تاریخی بسطام

ایوان غربی صحن با ارتفاع ۱۷.۵ متر در کنار گنبد غازان خان قرار دارد و در سال ۷۱۷ هجری قمری ساخته شده است. این ایوان که متعلق به دوره ایلخانی است دارای سردابی است که در سال ۱۳۵۴ تعمیر شد. محوطه ایوان کوچک و به صورت بن بست دارای تزئیناتی شبیه سردر ورودی و دالان الجایتو است و آجرچینی آن شبیه نقش دالان ورودی است با این تفاوت که در این ایوان از سفال بی لعاب استفاده شده است.

جلوی در شرقی مجموعه هم دالان و ایوان الجایتو به چشم می خورد که درواقع از معماری دوران سلطان الجایتو است. این بنا شامل دو قسمت است که یکی سردر آن و دیگری دالان ورودی به صحن امامزاده است. ایوان الجایتو در اصل به عنوان ورودی مجموعه ساخته شده بود که به علت تغییراتی که در محوطه ایجاد شد، امروزه کاربرد نخست خود را از دست داده است. کاشی های معرق فیروزه ای در بالای آن به کار رفته است و بر روی بعضی از کاشی ها، چهار مرتبه کلمه “علی” به شکل خاصی در قالب طرح مربع دیده می شود. سطح همه دیوارها به جز مقرنس های گچی سقف ایوان هم با طرح های سفالی لعابدار پوشیده شده است.

در انتهای دالان اولجایتو لوحی سنگی دیده می شود و احتمال دارد صاحب قبر از نبیره های بایزید باشد. شعر زیر بر روی آن نقش بسته است:

شیخ طفور آنکه در بسطام   یافت رفعت ز خاک مقدم شیخ

رفت زین خاک پر فسانه دهر   شد به سر کمال محرم شیخ

دوش بودم به فکر تاریخش   یافتم سال فوتش از دم شیخ

گفتنی است در کنار مرقد بازید هم مقبره ای دیگر متعلق به آرامگاه شاهزاده ای افغان مربوط به سال ۱۲۸۶ هجری قمری وجود دارد. بر روی سنگ قبرش ابیاتی به نستعلیق و در رثای شاهزاده به همراه نام نویسنده و سنگ تراش حجاری شده است.

دیگر آثار دوره سلجوقی

منار بسطام در شرق مسجد بایزید و متصل به آن قرار گرفته است و تاریخ بنای آن به سال ۵۱۴ هجری قمری باز می گردد. تاج منار در قسمت بالای به وسیله چند ردیف آجرچینی هنرمندانه به وجود آمده است. پله های منار شکل مارپیچ دارد و به وسیله روزنه هایی که در بدنه منار تعبیه شده است، نور داخل آن تأمین می شود. این منار ۱۴ متری در قسمت بالایی خود شبیه منارجنبان اصفهان حرکت و جنبش محسوسی وجود دارد.

مسجد جامع بسطام هم در جنوب مجموعه تاریخی و توسط غازان خان در بین سال های ۷۰۰ تا ۷۰۶ هجری قمری ساخته شده است. این مسجد دارای صحن مستطیل شکل روباز و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. در ایوان مرکزی محراب نوعی گچبری دیده می شود که دارای کتیبه های قرآنی است. تاریخ کتیبه های ایوان نیز به سال ۷۰۶ هجری قمری بازمی گردد. محراب مسجد جامع بسطام یکی از نمونه های منحصر به فرد و باارزش در گچبری است.

“کاشانه” عنوان برجی در جنوب شرقی مسجد جامع بسطام است. براساس کتیبه سر در ورودی تاریخ بنای برج سال ۷۰۰ هجری قمری است. در اطراف آن دالان کوچکی شبستان مسجد را به در وروی برج متصل می کند که با آیت الکرسی و حدیثی از پیامبر(ص) گچ بری شده است. در ضخامت دیوار ورودی برج راه پله ای قرار گرفته است که تا زیر گنبد داخلی ادامه می یابد. فضای داخلی برج ده ضلعی است که بر آن ها طاق نماهای تزئینی کم عمقی کار شده است. در قسمت بالای برج بر ۲ حاشیه از آجرهای بزرگ، نوشته ای به خط کوفی دیده می شود که در آن نام الجایتو و سال ۷۲۳ هجری قمری ثبت شده است. در زیر برج هم سردابه بزرگی وجود دارد که به وسیله روزنه مستطیل شکل وسط برج می توان وارد آن شد. ارتفاع برج حدود ۲۰ متر و نمای خارجی آن لبه دار و دارای ۳۰ ترک است. هرترک هم با زاویه ۹۰ درجه تا زیر گنبد ادامه پیدا می کند.

همچنین مدرسه شاهرخیه در سمت جنوب شرقی مسجد سلجوقی واقع شده است. این مدرسه ۲ طبقه با حجره هایی در اطراف صحن مستطیل شکل است و به دلیل ساخته شدن در دوران شاهرخ تیموری به این نام خوانده شده است. در بخش های شمالی و جنوبی آن ۲ ایوان قرار دارد. بخش شرقی مدرسه شامل پنج حجره با ایوانی کوچک در جلو است. در طبقه دوم بین ایوان ها درگاهی وجود دارد که تمام ایوان ها را به هم متصل می کند. نمای شمالی مسجد نیز دارای سه در بلند با طاق جناغی است. در اطراف سردر مدرسه هم د۲ طاق نمای عمیق به چشم می خورد و طاق نمای سمت چپ دارای مقرنس های گچی است.

این ها فقط بخشی اززیبایی و جاذبه بسطام برای گردشگران است. این خطه تاریخی و سرسبز دیدنی های بی شمار دیگری نیز دارد و از این رو هر ساله مقصد بسیاری از مسافران نورزوی به ویژه زائران بارگاه حرم مطهر رضوی است.

منبع:ایرنا