اباصلت هروی

عبدالسلام بن صالح بن سلیمان ایوب بن میسره که با نام خواجه اباصلت شناخته می­شود، در سال 160 هجری قمری در شهر مدینه متولد شد. اجداد وی از مردمان شهر هرات بودند و به همین دلیل به اباصلت هراتی نیز شهره است. وی یکی از خادمین معروف و شایسته امام هشتم شیعیان، امام رضا بود که همراه ایشان به مشهد سفر کرد و تا زمان شهادت امام رضا در رکاب حضرت خدمت می­کرد. او که راوی بی واسطه کشته شدن حضرت به دست مامون عباسی بود، تا پایان عمر در شهر نیشابور به مناظرات علمی و حدیثی همت گمارد. فقها­ی دینی از وی به عنوان فردی دادگر و صادق، عالم و اهل حدیث، زهد پیشه، مردم دوست و اهل سفر معرفی می­کنند. او مولف کتاب وفاه الرضا بود و بسیاری از حدیث­های امام رضا را نقل قول کرده است که برخی از آن‌ها در کتاب مسند اباصلت موجود می­باشد. اباصلت هروی سی و سه سال پس از شهادت امام رضا در سال 236 هجری قمری وفات کرد و در پنج کیلومتری شرق مشهد به خاک سپرده شد. آرامگاه خواجه اباصلت در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی مشهد، در مسیر جاده مشهد به فریمان و پیش از بهشت رضا واقع شده و یکی از زیارتگاه ­های شیعیان به شمار می­اید. یکی از قبرستان­های قدیمی مشهد که محل دفن تعداد از عرفای گذشته مشهد می­باشد نیز در اطراف این آرامگاه قرار گرفته است.

 بنای آرامگاه خواجه اباصلت

بنای اولیه آرامگاه خواجه اباصلت که مخروبه شده بود توسط یکی از عارفان قرن هشت هجری قمری، محمد علی درویش، به شکل یک بنای چهار ضلعی گنبددار بازسازی می­شود که از هر سمت با چهار درب با بیرون در ارتباط است. تزئینات کاشی­کاری هفت رنگ به همراه دو رواق آینه‌کاری‌ شده زیبایی خاصی به بنای مقبره داده است.

از اوایل قرن 14 هجری شمسی مرمت­هایی روی آرامگاه صورت پذیرفت و بخش­هایی به آن الحاق شد. امروزه آرامگاه ایشان با زیربنای ۹۲۰ متر مربع ساخته شده و امکانات و خدمات رفاهی، رستوران، چایخانه، بخش اداری، تجاری و پارکینگ جهت استفاده زائرین به خصوص در زمان سفرهای نوروزی مهیا شده است.

 

• جاذبه های گردشگری مشهد

 

آرامگاه خواجه ربیع مزار ربیع بن خثیم از طایفه بنی‌اسد می­باشد که در حاشیه شمالی شهر مشهد و در کنار رودخانه کشف رود واقع شده است.

وی از زهاد هشتگانه صدر اسلام و از یاران و سرداران علی بن ابیطالب و گروه تابعین (افرادی که اصحاب پیامبر اسلام را درک کرده‌اند) بوده ‌است. خواجه ربیع از دیدگاه صاحب نظرانی همچون علامه حلی، محقق اردبیلی، میرزا محمد استرآبادی و مامقانی عارف و زاهدی برجسته شناخته می­شد، اما به دلیل خویشاوندی با معاویه پسر ابی‌سفیان، به هنگام اختلاف میان معاویه و امام علی در سال­های پایانی خلافت آن امام، به قصد انزوا و دوری از نزاع طرفین از عراق به خراسان هجرت کرده ‌است. وی در محله­ نوغان، مرکز ولایت توس در آن زمان، ساکن شد و در سال ۶۳ هجری قمری دیده از جهان فروبست و در روستای حسین‌آباد خواجه ربیع، واقع در یک فرسنگی شمال همان محله به خاک سپرده شد. در خلال سال­های 200 تا 203 هجری قمری امام رضا از مقبره وی زیارت کردند و در آغاز قرن یازده هجری قمری مصادف با سال‌های ۱۰۲۶ تا ۱۰۳۱توسط شاه عباس و با مشورت شیخ بهایی بنایی بر روی آرامگاه او ساخته شد که اساس این مقبره تا به امروز پابرجاست.

آرامگاه خواجه ربیع در انتهای خیابان خواجه ربیع شهر مشهد واقع شده و از قدیمی‌ترین مقبره رجال در شهر کنونی مشهد می­باشد. این بنا در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۴۲به‌ آثار ملی ایران رسید.

باغ و بنای موقوفه خواجه ربیع که یکی از قبرستان­های مهم شهر مشهد می­باشد پیشتر متولی خاص داشت اما امروزه زیر نظر آستان قدس قرار دارد. فتحعلی خان جد آغامحمدخان قاجار که در سال ۱۱۳۹ هجری قمری به دست  نادرقلی افشار در همان باغ خواجه ربیع به دار آویخته شده نیز در زیر گنبد مقبره خواجه دفن شده است.

معماری آرامگاه خواجه ربیع

بنای آرامگاه یک هشت ضلعی چهار ایوانی همراه گنبدی دو پوششه با ارتفاع ۱۸ متر می­باشد که کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای رنگ آن زیبایی خاصی به مقبره بخشیده است. درون مقبره نیز با نقاشی‌های طلایی رنگ تزئین شده است.

چهار ورودی مقبره به شاه‌نشین‌ها راه دارند و ورودی اصلی آن یک ایوان بلند با دو طاق‌نما در پایین و بالا زیباسازی شده است. کاشی­کاری­ها متنوع از نوع یک رنگ و معرق و زیر رنگی با نقش‌های هنری و اسلیمی همراه با کتیبه­ ها و تزئینات جالب و چشمگیر جلوه خاصی به بنای مقبره بخشیده ­اند. نقل است بنای معروف تاج محل هندوستان که یکی از عجایب هفت گانه جهان می­باشد، الهام گرفته از مقبره خواجه ربیع می­باشد.

در مقابل در ورودی باغ خواجه ربیع، یک آب انبار قرار دارد که ساخت آن را به ام کلثوم و عهد شاه سلیمان صفوی نسبت داده ­اند و مستاجر موقوفه، آقامحمد صادق، از درآمد خود این آب انبار را تعمیر کرده است.

زمان بازدید از آرامگاه: 5:30 صبح تا 5 عصر

مدت زمان بازدید از آرامگاه 1 الی 2 ساعت

آدرس: مشهد ، بزرگراه قائم ، بلوار خواجه ربیع

تلفن تماس: 37419136-051

• دیگر مکانهای دیدنی مشهد

خانه تاریخی ملک که مشهورترین خانه تاریخی به جای مانده از دوران قاجاریه در شهر مشهد می­ باشد، متعلق به حاج حسین ملک، از ثروتمندان واقف مشهدی بوده است. حاج حسین ملک را که به عنوان بزرگترین واقف در ایران می­ شناسند، مسئول املاک و مستغلات آستان قدس رضوی بوده و از این راه ثروت فراوانی به دست آورده است. وی از سال ۱۳۱۶ خورشیدی اقدام به وقف اموال خود کرد که از میان آن­ها می­توان به موارد ذیل اشاره کرد:

-کتابخانه ملی ملک که تولیت آن به آستان قدس رضوی سپرده شد.

-دو بیمارستان رضوی در شهر چناران و بیمارستان سجادیه در شهر تربت جام که به شهرداری تحویل داده شد.

– باغ وکیل آباد که تولیت آن به شهرداری مشهد سپرده شد.

– وقف 510 متر مربع زمین به ازای هر فرد فرهنگی در مشهد و…

خانه ملک سال ۱۳۷۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، سپس در سال ۱۳۷۹ خورشیدی مرمت شد و در سال  ۱۳۸۵ خورشیدی به عنوان خانه توریست معرفی گردید.

خانه تاریخی ملک امروزه با کاربری مرکز هنرهای سنتی میراث فرهنگی خراسان رضوی مورد استفاده عموم قرار گرفته و در آن آموزش­های بافت فرش و گلیم، سفال و سرامیک و لعاب کاری، معرق­ کاری و منبت ­کاری، تذهیب و مینیاتور، سوزن دوزی و دوخت­های سنتی، جلدسازی، سوخت و چرم بری و صحافی سنتی صورت می­ پذیرد. آثار هنرمندان این کارگاه­ ها و اشیاء متعلق به خانه در طبقه دوم ساختمان نگهداری می­شوند.

 معماری بنای خانه ملک

خانه تاریخی ملک در اوایل قرن چهارده خورشیدی با زیربنای تقریبی ۶۰۰ مترمربع، در زمینی به مساحت ۱۶۵۹ مترمربع با تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و اروپایی در شمسی ساخته شد. چیزی که امروزه با نام خانه ملک شناخته می­شود در حقیقت تنها بخش بیرونی خانه می­باشد.

این بنای دو طبقه با پنجره ­های چوبی، آجرکاری­ های ظریف و سقف ­های چوبی منبت کاری شده، یک پذیرایی عریض را در خود جای داده است و شومینه گچبری شده آن چشم هر بیننده­ای را خیره می­کند. در نمای بیرونی ساختمان یک حوض و چند فضای چمن کاری طراوات خاصی به محیط بخشیده است.

تنها حمام تاریخی خصوصی شهر مشهد با بخش­های نظیر گرمخانه، آتش­دان و انبار چوب و مواد سوختنی، نمازخانه و سرویس بهداشتی، با مساحت تقریبی ۱۲۷ متر مربع در زیر حیاط این خانه قرار دارد و معماری زیبای اسلامی مزین شده است.

 آدرس، زمان بازدید و دیدنی­های اطراف

بازدید از خانه ملک همه‌روزه از ساعت هشت صبح تا شش عصر جهت استفاده عموم آزاد و بدون ورودیه است. در کمتر از یک ساعت می­توان از تمام خانه دیدن کرد.

آدرس: مشهد، خیابان امام خمینی، سه راه پاسداران، روبروی اداره دارایی خراسان رضوی
همچنین می­توان از جاذبه­ های نزدیک این خانه از جمله گنبد سبز، باغ ملی، بازار فردوسی، موزه مردم شناسی مشهد، موزه نادری و حرم امام رضا نیز بازدید نمود. ضمن اینکه قدیمی­ ترین هتل تاریخی مشهد یعنی هتل پارس در نزدیکی این بنا قرار گرفته است.

• دیگر مکان های دیدنی شهر مشهد

جاذبه­ های شهر مشهد تنها در اماکن زیارتی و مذهبی خلاصه نمی­شود. تفرجگاه ­ها و باغ­­ های تماشایی و تاریخی زیبا نیز در این شهر قرار گرفته ­اند. یکی از شناخته شده ­ترین باغ ­های شهر مشهد که در قسمت خوش آب و هوای شهر جای گرفته، باغ زیبای ملک آباد است. این باغ با مساحت 2.937.700 متر مربع، نزدیک به 40 هکتار گذرگاه، بنا و ساختمان، 52 هکتار درختان غیرثمری، 10 هکتار زمین قابل کشت، 8 هکتار زمین خزانه و 183 هکتار درختان میوه نظیر گلابی و سیب را شامل می­شود. باغ ملک آباد مشهد که امروزه تحت نظارت آستان قدس رضوی قرار دارد؛ در ابتدا متعلق به حاج تقی ملک التجار بود و در روستای ملک آباد ولایت توس قرار داشت. پس از تصرف این روستا توسط استانداری، باغ ملک آباد به محل استقرار نایبان و متولیان آستان قدس رضوی تبدیل شد. سپس در خلال سال­های 1354 و 1355 خورشیدی، مقارن با حکومت پهلوی در بخش جنوبی باغ یک کاخ با مساحت 1387 متر مربع ساخته شد و طراحی دکوراسیون و مبلمان آن به شرکت دوانسن فرانسوی واگذار گردید. ظروف این کاخ از آلمان و تابلوهای نقاشی نفیسی برای تزئین کاخ از ایتالیا خریداری شدند. از این باغ به عنوان اقامتگاه شاه پهلوی هنگام سفر به مشهد استفاده می­شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آثار نفیس و ارزشمند درون کاخ همچون فرش­ها، تابلوها و ظروف گرانبها در معرض دید عموم گذاشته شد و عمارت کاخ با نام کاخ موزه ملک آباد مورد نامگذاری شد. این موزه در حال حاضر قابل بازدید نمی­باشد.

باغ امروزی ملک آباد که از آن به عنوان ریه تنفسی شهر مشهد نام برده می­شود، در فصل­های بهار و تابستان بسیار دیدنی­ است. سالانه صدها تن محصول متنوع باغی و گلخانه ای توسط درختان گوناگون میوه، گلخانه ­ها، قنات­ ها و چاه­ های متعدد این باغ تولید می­ شود. بلوار ملک آباد که در کنار این باغ واقع شده در گذشته با نام تونل سبز مشهد شناخته می­شد.

آدرس :مشهد، حد فاصل میدان آزادی (پارک) و میدان احمد آباد واقع در بلوار ملک آباد

• آشنایی با دیدنی های مشهد

آرامگاه خیام شناخته شده­ ترین جاذبه شهر نیشابور واقع در استان خراسان رضوی است.

معرفی حکیم عمر خیام

حکیم عمر بن ابراهیم خیامی نیشابوری معروف به خیام، ریاضیدان، منجم و شاعر ایرانی با آوازه ­ای جهانی، هم عصر با حکمرانی آل بویه و سلجوقیان بوده است. آثار علمی و ادبی زیادی از وی به جای مانده که تالیفات ستاره شناسی، ریاضیات و رباعیات بخشی از آن­ها می­باشند. حکیم خیام سال 510 خورشیدی، در سن 83 سالگی درگذشت و در گورستان حیره شهر نیشابور، زادگاه خود، بدون مقبره خاصی به خاک سپرده شد. تقویم جلالی یا گاهنامه خورشیدی، به همراه تدوین روز و سال با توجه به چرخش زمین و ماه و خورشید، احداث رصدخانه اصفهان و اختراع ترازوی آبی از عوامل شهرت زیاد خیام هستند. افزون بر نجوم، خیام در ریاضیات و جبر نیز تسلط کافی داشت. مثلث ریاضیاتی خیام که با نام مثلث پاسکال­- خیام شناخته می­شود؛ از دستاوردهای این حکیم فرزانه است. اشعار وی به دست ادوارد فیلتز جرالد، نویسنده و مترجم انگلیسی زبان ترجمه شده و کلام خیام را در میان اندیشمندان جهان معروف کرده است. یکی از اقدامات جالب حکیم خیام را درمان بیماری آبله پسر ملک شاه سلجوقی می­دانند. به دلیل کوشش و تلاش­های بی­ نظیر این دانشمند ایرانی، یک سیارک و همچنین یک حفره در ماه به نام “خیام” نام­گذاری کرده ­اند. در ایران نیز به مناسبت بزرگداشت خیام، روز بیست و هشتم اردیبهشت ماه را به عنوان روز ملی خیام انتخاب کرده ­اند. هر ساله در این روز همایش های مختلفی همراه با گلباران کردن آرامگاه خیام، برنامه شب شعر، خوشنویسی و ارائه پژوهش­های مرتبط با حکیم خیام صورت می­گیرد.

آرامگاه حکیم عمر خیام

قبر حکیم خیام ابتدا در اتاقکی ایوان مانند قرار داشت. این مقبره ساده تا سال ۱۳۱۳ خورشیدی باقی ماند و سپس در سال 1338 خورشیدی آرامگاه بسیار بلندی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی شد اما به دلیل ارتفاع بیشتر نسبت به آرامگاه امامزاده محروق مورد پسند قرار نگرفت و بنای آرامگاه به میدان خیام واقع در شهر نیشابور منتقل شد. بنای امروزی آرامگاه حکیم عمر خیام در سال 1341 خورشیدی زیر نظر انجمن آثار ملی ایران و با طراحی معماری نوین ایرانی، توسط مهندس هوشنگ سیحون ساخته شد. بنای کنونی سومین سازه آرامگاه در دوران نوین می­باشد که همزمان با جشن هزاره فردوسی افتتاح شد. این گوربنا در محله قدیم شادیاخ و یک باغ حاشیه ­ای شهر نیشابور، در قسمت شرقی مسجد و آرامگاه امامزاده محمد محروق و در نزدیکی آرامگاه­ های کمال الملک و عطار قرار گرفته است. آرامگاه حکیم عمر خیام در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

معماری آرامگاه خیام

آرامگاه با تکیه بر قواعد مثلثاتی ریاضیات که خیام در آن شهره می­باشد محاسبه و طراحی گردیده است. طرح کلی آرامگاه به شکل سکویی چهارگوش با ساختمان سنگی روباز از جنس سنگ خلج می­باشد که ده پایه متصل به سقف گنبدی آن را اشعاری با خط زیبای نستعلیق تزئین کرده ­اند. نمای داخلی و خارجی آرامگاه را کاشی‌های معرق با اشعار خیام زینت بخشیده ­اند که این ابیات انتخابی توسط استاد جلیل همایی به دستان هنرمند استاد مرتضی عبدالرسولی ترسیم شده­ اند. نوع معماری مقبره، دوران زندگی و اندیشه­ های خیام را به تصویر می­کشد. بنای بتونی اطراف آرامگاه 22 متر ارتفاع دارد و هرم­هایی با سنگ­ های بزرگ و آبنماهای سنگی در اطراف آن قرار گرفته ­اند.

در کنار بنای آرامگاه یک دایره بزرگ به مرکز خود بنا قرار دارد که با سنگ گرانیت و مثلثی شکل همراه با فرورفتگی و برآمدگی شمایل یک خیمه را در ذهن تداعی می­کند. پدر خیام به خیمه ­دوزی شهرت داشته است و دلیل نام­گذاری خیام نیز همین موضوع می­باشد.

درختان کاج، کتابخانه، موزه و مهمان­خانه به همراه تندیسی از خیام بخش­های دیگر این باغ کهن با 20 هزار متر مربع وسعت می­باشد.

موزه خیام

این موزه که به صورت تخصصی به خیام و ابزار و ادوات مرتبط با علم نجوم می­پردازد سال ۱۳۷۹ خورشیدی در نزدیکی آرامگاه خیام افتتاح شد.

این موزه 120 متر مربع مساحت دارد و آثار آن در 4 قسمت تقسیم­بندی شده ­اند:

1. ابزار و ادوات ستاره شناسی نظیر: اسطرلاب­ها، قطب نماها و صور فلکی
2. ظروف فلزی به جای مانده از قرن 5 تا 7 هجری
3. ظروف سفالی لعابدار به جای از به قرون 3 تا 7 هجری
4. نسخ خطی نجوم و تابلوهای مرتبط با عمر خیام

کتابخانه خیام

در هنگام افتتاح آرامگاه خیام کتابخانه­ایی در نزدیکی موزه خیام قرار داشته که آثار آن به یکی از جاذبه­ های دیگر نیشابور در همان اطراف یعنی کاروانسرای شاه عباسی منتقل شده ­اند. این کارونسرا در خیابان امام خمینی نیشابور واقع شده است.

امکانات آرامگاه

در کنار آرامگاه امکانات و تسهیلاتی جهت گردشگران قرار دارد که از جمله آن­ها می­توان به کافه رستوران، سوپر مارکت، سفره­ خانه­ های سنتی و بازارچه ­های سنتی جهت خرید سوغاتی­ هایی همچون فیروزه نیشابوری و زعفران قائنات و غیره اشاره کرد.

 آدرس و زمان بازدید از آرامگاه خیام

آرامگاه خیام در انتهای غربی خیابان عرفان شهر نیشابور واقع شده است. پس از عبور از میدان فضل و بلوار شهدا به‌ باغ خیام می­رسیم که آرامگاه خیام در همین باغ کهن جای خوش کرده است.

با استفاده از خط ده ناوگان اتوبوس رانی نیز می­توان از میدان شهر به آرامگاه رسید.

این مجموعه همه روزه به جز روز عاشورا و روز رحلت پیامبر در بهار و تابستان­ از ساعت 8 صبح تا 10 شب و در پاییز و زمستان از ساعت 8 صبح تا 8 شب پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.

همچنین موزه مجموعه از ساعت 9 صبح تا 5 عصر باز است.

تلفن آرامگاه خیام: 42224515-051

جاذبه­ های نزدیک به آرامگاه

آرامگاه عطار نیشابوری

آرامگاه کمال الملک

امامزاده محروق

مسجد چوبی

سایت تاریخی شادیاخ

 

• سایر جاذبه های گردشگری مشهد