این منطقه دارای جاذبه‌هایی از جمله غارهای متعدد و رودخانه‌های پرآب و دره‌های زیبا و مردمی خونگرم است. دشت بورنیک، مزارع منطقه و رودخانه نمرود نیز از دیگر دیدنی‌های روستای هرانده می‌باشند.

در ضلع جنوبی این روستا برج سنگی مدوری وجود دارد که به امامزاده یحیی مشهور است. این امامزاده روی تپه‌ای به ارتفاع 2 متر قرار دارد و مصالح بکار رفته در این بنا سنگ لاشه، ملاط گچ و ساروج است.

قدمت امامزاده یحیی روستای هرانده به قرون 6 و 7 هجری می‌رسد و بنای آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

حفظ بافت قدیمی و سنتی هم از ویژگی‌های بارز روستای هرانده فیروزکوه است و هنوز هم با گذشت زمان، دری با قدمت بیش از 300 سال در این روستا وجود دارد.

روی این در 2 حلقه تعبیه شده که حلقه با صدای زیر از حضور مهمان زن و حلقه با صدای بم از حضور مهمان مرد در پشت در به صاحبخانه خبر می‌دهد.

رودخانه قزقان چای از میان روستا عبور می‌کند و منشاء برکت و آبادانی آن است. آثار به جا مانده از دوره‌های مختلف تاریخی سابقه روستای هرانده را به قبل از اسلام مربوط می سازد. غار تاریخی بورنیک، تپه باستانی، برج‌های دیده بانی و بنای امامزاده نشانگر قدمت تاریخی این روستاست.

مردم روستای هرانده به زبان گیلکی سخن می گویند، مسلمان پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. درآمد بیشتر مردم روستای هرانده از طریق فعالیت‌های زراعی، باغداری، دامداری و کارگری تامین می شود. گروهی نیز در امور خدمات و صنایع دستی اشتغال دارند.

مهم ترین محصول زراعی این روستا سیب زمینی است. پرورش انواع گل و پرورش ماهی قزل آلا در روستا رواج دارد. سیب، گلاب و زردآلو از محصولات باغی روستاست. انواع لبنیات مانند پنیر، کره و ماست در روستا تولید می شود. این روستا محل عبور و اتراق گاه ایل الیکایی و ایل اصانلو در فصل تابستان است.

روستای کوهستانی هرانده بافت مسکونی متمرکز دارد و در شیب دامنه کوهستانی استقرار یافته است. مصالح به کار رفته در ساخت خانه های روستا شامل لاشه سنگ، گل، کاهگل، چوب و مانند این هاست. در ساخت خانه های جدید از مصالح سیمان، آهن و امثالهم استفاده می‌شود.

درختکاری در حاشیه رودخانه و کوچه های روستا، چشم انداز عمومی آن را بسیار سرسبز و جالب توجه کرده است. روستای هرانده به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز، جاذبه‌های طبیعی جالب توجهی دارد. جریان رودخانه‌های قزقان چای و نمرود طراوت و زیبایی ویژه ای به سیمای عمومی آن بخشیده است.

باغ ها و قلمستان‌های انبوه بید و تبریزی در مسیر رودخانه گسترده شده و چشم اندازهای بدیعی ایجاد نموده اند. ارتفاعات البرز در فصول مختلف سال مناظر و چشم اندازهای جالبی را پیش روی گردشگران این روستا قرار می دهد. انواع گل ها و گیاهان طبیعی با تنوعی از رنگ‌های دلپذیر به ویژه در بهار دیدار کنندگان را بر سر شوق می‌آورد.

منظره کوچ عشایر و اقامت ییلاقی آن‌ها، در کنار روستا هرانده بسیار زیبا است و از مهم ترین جاذبه های گردشگری این روستا محسوب می‌شود.

آرامگاه امامزاده یحیی در ضلع جنوبی روستای هرانده واقع شده است و قدمت آن به قرون 6 و 7 هجری قمری می رسد. این زیارتگاه مورد توجه مردم منطقه است.

برج دیده بانی در شمال شرقی روستا واقع شده و از آثار قرون 4 و 5 هجری قمری است. این برج به منظور دیدبانی و حفاظت از منطقه احداث شده بود.

تپه باستانی شیردره در فاصله 1500 متری ضلع جنوب شرقی روستا قرار دارد که در اوایل دوره اسلامی به عنوان قلعه نگهبانی مورد استفاده بوده است.

غار بورنیک در فاصله 5 کیلومتری روستای هرانده و در حد فاصل این روستا با روستای حمزه واقع شده است. این غار طبیعی و تاریخی به احتمال زیاد، محل سکونت انسان های اولیه بوده است و قدمت آن به دوره پیش از تاریخ می رسد.

پل نمرود مربوط به دوره پهلوی در فاصله 2 کیلومتری روستای هرانده و در منطقه نمرود، واقع شده که از نظر معماری بسیار جالب توجه است.

مردم روستای هرانده اعیاد ملی و مذهبی نوروز، فطر، غدیر و قربان را با جشن و سرور و ایام محرم و وفات و شهادت ائمه را با مراسم عزاداری برگزار می کنند. نی، ساز عمومی این روستا است که در مراسم مختلف همراه ترانه های محلی نواخته می شود.

از بازی ها و ورزش های محلی روستای هرانده می توان به کشتی محلی و چوبک اشاره نمود. صنایع دستی روستای هرانده مشتمل بر بافت انواع قالی و گلیم و کلاه و دستکش و شال گردن است.

گردشگران روستای هرانده می توانند علاوه بر صنایع دستی، انواع میوه ها، گل ها، لبنیات، عسل و ماهی قزل آلای این روستا را به عنوان سوغات خریداری نمایند.

از غذاهای رایج و محلی روستای هرانده می توان به ته چین، آبگوشت و انواع کباب اشاره کرد. طبخ انواع غذاها با ماهی نیز رایج است. عسل و انواع لبنیات نیز به وفور در روستا یافت می‌شود. روستای هرانده از طریق جاده دماوند – فیروز کوه نرسیده به روستای نمرود قابل دسترسی است.

این روستا با توجه به قدمت بیش از 8 قرن، هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند و در واقع جایی است که می‌تواند خاطره‌ای شیرین را برای مسافران نوروزی در روز طبیعت ثبت کند.

منبع:همشهری

داماش از شمال به روستای صیقلده خورگام و از جنوب به زمین‌ها و مراتع روستاهای گزنه چاک و قوشه لانه خورگام و همچنین از شرق به اراضی جنگلی و مراتع و از غرب به جنگل شینه چاک و مراتع لاباربن محدود می‌شود.

این روستای زیبا و منحصر به فرد در دامنه رشته کوه‌های البرز میهمان ماندگار ارتفاعات و بلندی‌هاست و نزد اهالی به عنوان سرزمین چشمه‌های گوارا و سر سبز محسوب می‌شود. داماش از روستاهای بسیار مرتفع استان گیلان است، به طوریکه حدود 1800 متر از سطح دریا بلندتر است.

این روستا با طبیعت زیبا و منحصر به فرد خود و همچنین با گونه‌های گیاهی متنوع و کمیاب مثل گل نادر سوسن چلچراغ از اهمیت خاصی در بین گردشگران برخوردار است.

گل سوسن سفید نخستین بار توسط محققی به نام (لدربوری) کشف شد و در سال 1354 از طرف اداره محیط زیست استان گیلان زیستگاه این گل کمیاب به عنوان اثر ملی به ثبت رسید.

فصل رویش و شکوفایی گل زیبای سوسن چلچراغ در اواخر بهار و اوایل تابستان می‌باشد و یکی دو هفته‌ای چشمان مشتاقانش را می‌نوازد. روستای زیبای داماش در سال 1387 به عنوان روستای نمونه گردشگری به ثبت رسید.

تابستان در این منطقه بسیاردل انگیز و زیبا و مطبوع است. داماش دارای آب و هوای خنک با بارش باران و مه در اکثر زمانها است. این ویژگی جلوه‌ای خاص و چشم اندازی خاطره انگیز برای گردشگران به همراه دارد.

کلمه داماش از دو واژه دا و ماش تشکیل شده و در گویش کرمانجی به معنی (به کسی ماش داده) است.

آب و هوای روستای داماش در بهار و تابستان، معتدل و خنک و در فصل‌های پاییز و زمستان به سردی می‌گراید. این روستا در قدیم ییلاق مردم جیرنده و امروزه به سکونت‌گاه دائمی تبدیل شده است.

مردم این روستا به گویش دیلمی سخن می‌گویند. درآمد اکثر مردم روستا از فعالیت‌های باغداری، دامداری و پرورش طیور تامین و گروهی از مردم در امور خدمات و صنایع دستی فعالیت دارند.

این روستا در یک منطقه کوهستانی استقرار یافته و فاقد اراضی هموار برای کشت محصولات کشاورزی است. مصارف مردم این روستا محصولاتی از قبیل حبوبات، سیب زمینی و پیاز و درختانی هم چون فندق و گردو می‌باشد. پیرامون روستا را ارتفاعات و بیشه زارهای سلسله جبال البرز فراگرفته و چشم اندازهای بسیار زیبایی را پدید آورده است.

هر ساله در فصول بهار و تابستان گردشگران بسیاری از نقاط مختلف ایران به داماش سفر می‌کنند.

در زمان شکوفایی گل سوسن چلجراغ، جشنواره باشکوهی در اطراف داماش برگزار می‏‌شود؛ اهالی منطقه عمارلو با لباس‏‌های محلی زیبا در آن شرکت می‏‌کنند و با شادی و نشاط مراسم ویژه‌ای را بر پا می‌کنند.

کشتی گیله مردی، طناب‏کشی، خرپشتک، چوب بازی (رقص چوب)، تیش بازی (نوعی بازی محلی) چرخ و فلک، هلولک، گلفا و دور بچرخان، از جمله بازی‌هایی است که در این ایام بیشتر رواج دارد.

در این روزها، بازارچه‌‏های محلی برپا می‏‌شوند و نغمه‏‌های شورانگیز و ترانه‏‌های دلنشین روستایی با همراهی سازهای نی، تنبک، تنبور، کمانچه و سنتور به گرمی جشنواره سوسن چلچراغ می‏‌افزایند.

مردم روستای داماش باورها و اعتقادات مشترک فراوانی با سایر مردم استان گیلان دارند. آن‏ها اعیاد ملی و مذهبی نوروز، فطر، قربان و غدیر را به جشن و سرور و ایام محرم و وفات و شهادت ائمه را به عزاداری می‏‌پردازند.

پوشاک غالب مردم روستای داماش همان لباس محلی است؛ پوشیدن لباس محلی به خصوص در مراسم و جشن‏‌های روستا مانند مراسم عروسی و جشنواره گل سوسن چلچراغ عمومیت بیشتری یافته است. صنایع دستی روستای داماش مشتمل بر بافت جوراب و گلیم است.

غذاهای محلی روستای داماش نیز شامل سیاه قاتق یا فسنجان (ترکیبی از گردوی کوبیده، گوشت مرغابی یا انواع دیگر مرغ‏‌ها و گاهی گوشت قرمز، رب انار و غیره)، قیمه پلو و انواع کباب مانند کباب ششلیک، کباب کوبیده، کباب برگ و کباب چنجه می‌‏باشد که در خانه‏‌ها و رستوران‏‌های روستا تهیه و به مشتریان عرضه می‏‌شوند.

منبع:همشهری

این روستا در 23 کیلومتری شهر سرپل ذهاب، 33 کیلومتری کرندغرب و 140 کیلومتری کرمانشاه واقع است و از شمال و شمال‌شرقی به ارتفاعات دالاهو از جنوب شرقی به ارتفاعات بانه‏ریز و از جنوب به ارتفاعات زنگ علیان محدود می‏شود.

ارتفاع روستای شالان از سطح دریا 1070 متر است، آب و هوای آن در فصول بهار و تابستان نسبتاً خنک و در پاییز و زمستان سرد و برفگیر است. رودخانه پرآب الوند در جنوب روستا جریان دارد.

روستای شالان دارای پیشینه کهن تاریخی است. وجود آثار و بقاع متبرکه همانند زیارتگاه مسجد عبدالله بن عمر، بابا یادگار، مقبره ابودجانه، مقبره باباشیخ، مقبره شیخ بایزی و همچنین مقبره بابافقی نشان‏گر قدمت و سابقه تاریخی این روستا است.

بسیاری از بناهای آرامگاهی این روستا در دوره صفویه و به دستور شاه عباس احداث گردیده و در دوره قاجاریه مرمت شده‌‏اند. مردم روستای شالان به زبان کردی با لهجه کلهر سخن می‏گویند، مسلمان و پیرو مذهب تسنن هستند.

دامداری، زراعت، پرورش زنبور عسل، جنگلداری و باغداری از اهم فعالیت‏های اقتصادی مردم این روستا می‏باشد. تولید محصولات و فرآورده‏های لبنی مانند کره محلی، کشک، روغن حیوانی و عسل در این روستا رواج دارد.

انجیر، گردو، انار و هلو از عمده‏ترین محصولات سردرختی باغات شالان محسوب می‏‌شوند. گندم و جو نیز در این روستا کشت می‏شود. در روستای شالان صنایع دستی نیز رواج دارد و گروهی از مردم به ویژه زنان به تولید آن اشتغال دارند.

روستای کوه‌پایه‏‌ای شالان بافت مسکونی متراکم دارد. معماری خانه‏های روستاییان به نحوه معیشت و نوع فعالیت آنان بستگی دارد. فضاهای خانه‏ها را اتاق‏های استراحت و پذیرایی، سرویس بهداشتی، انبار و تنورخانه تشکیل می‏دهد.

سقف خانه‏ها مسطح است و با تیرهای چوبی و اندود کاه‌گل و یا قیروگونی پوشیده شده‏اند و غالباً دارای ایوان می‏باشند. مصالح به کار رفته در خانه‏های قدیمی شامل سنگ، آجر، گچ، چوب، خشت و گل است. اما خانه‏های جدید با مصالح سیمان، آهن، آجر و گچ ساخته می‏شوند.

شرایط آب و هوایی مناسب، در پیرامون روستا مکان‏‌های بسیار زیبای طبیعی و تفریحی به وجود آورده است. درختان بسیار بلند و پوشش سبز گیاهان مرتعی، چشمه‏ها و سرچشمه رودهای کوچک در کوهستان‏های اطراف روستا، نواحی تفریحی و طبیعی منحصر به فردی را ایجاد کرده‏اند.

در دو سوی بستر رودخانه الوند، که در جنوب روستا جریان دارد، تفرجگاه‏هایی با چشم‏اندازهای زیبا پدید آمده که محل رویش انواع گیاهان دارویی، مرتعی و گل‏های وحشی رنگارنگ است و به زیستگاه پرندگان و جانوران آبزی تبدیل شده‏اند.

جنگل‏‌های انبوه و گسترده گردو، انار و انجیر کوهی اطراف روستا، از تفرجگاه‏های زیبا و کم‏نظیر روستاست، که مورد توجه مردم استان کرمانشاه قرار می‏گیرند.

در کنار مزارع روستا، ارتفاعات صخره‏ای دالاهو قرار گرفته که بلندترین قله آن 2250 متر ارتفاع دارد. سراسر این ارتفاعات را جنگل‏‌های انبوه و مراتع سرسبز و خرم فرا گرفته است. این ارتفاعات در اکثر مواقع سال از برف پوشیده می‏شود

مناظر طبیعی و پوشش جنگلی ارتفاعات دالاهو با چشم‏اندازهای زیبا و کم‏نظیر، یکی از جاذبه‏‌های طبیعی روستای شالان است در 4 کیلومتری روستای شالان آبشار زیبای پیران و ویرانه‏های قصر یزدگرد قرار دارد که قدمت آن به دوران ساسانی می‏رسد.

این اثر تاریخی مهم در یکی از بلندترین ارتفاعات قرار گرفته و اطراف آن را حصاری با برج‏های نیم دایره‏ای شکل در برگرفته است. این برج‏ها در فاصله 6 تا 16 متری یکدیگر قرار دارند.

در 9 کیلومتری روستا بنای سنگی مستطیل شکلی قرار دارد که به طاق‏گرا معروف است. این بنای سنگی فضای ایوان مانندی است که دیوارهای داخلی آن از لاشه‏های سنگ و ملاط گچ ساخته شده است.

ارتفاع بنا از سطح زمین 7/11 متر و عرض دهانه طاق 10/4 متر و عمق بنا 10/3 متر است. دیوارهای داخلی بنا با اشکال هندسی منقوش طراحی و اجرا شده است.

در 5 کیلومتری روستای شالان مقبره ابودجانه منسوب به دوره سلجوقیان واقع شده است. گفته می‏‌شود که این مقبره به سماک‏بن خوشه از طایفه اوس و از نزدیکان سعدبن عباده تعلق دارد که در جنگ‏های بدر و احد از یاران پیامبر (ص) بوده است.

زیارتگاه بابا یادگار در 10 کیلومتری روستای شالان، در دامنه کوه دالاهو واقع شده است. روی این بنا که به صورت مربعی کوچک است، گنبد مخروطی شکلی قرار گرفته و قسمت‏‌های داخلی و خارجی آن با ملاط گچ اندود شده است.

این آرامگاه در میان اهل حق جایگاه بسیار والایی دار. مسجد عبدالله بن عمر که از مساجد باشکوه صدر اسلام در ایران است، در 2 کیلومتری روستای شالان قرار دارد. این بنا روی بقایای بنایی ساخته شده است که به دوران قبل از اسلام تعلق داشته است.

مسجد روستا مستطیل شکل است و شبستان آن 8 ستون دارد که در 2 ردیف موازی قرار گرفته‏اند. محراب این مسجد برخلاف سایر مساجد، از دیوار چوبی بیرون نیامده بلکه به وسیله گچ‏بری به دیوار مسجد الحاق شده است.

منبر مسجد 5 پله دارد که پشت به محراب ساخته شده است. مناره مسجد بعدها در قسمت جنوب غربی بام مسجد ساخته شده و در بالای آن گنبدی مخروطی شکل قرار دارد. معماری این مسجد بسیار زیبا و منحصر به فرد است.

مقبره‏های شیخ بایزی و باباحقی در 5 کیلومتری روستا قرار دارد و از دیگر آثار مذهبی و تاریخی روستای شالان هستند. از مهم‏ترین مراسم و آیین‏های سنتی این روستا، برافروختن آتش در چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه سوری) روی بلندی‏های مشرف به روستا و همچنین مراسم سیزده بدر و رفتن به دامان طبیعت در آخرین روز نوروز است. همچنین در دوازدهم ماه ربیع‏الاول در این روستا مولودی‏خوانی توسط دراویش اهل حق برگزار می‏شود.

مردم روستا در اوقات فراغت به اجرای بازی‏های محلی می‏پردازند که معروف‏ترین آن‏ها گرزان است. این بازی 8 نفر بازیکن دارد که بازیکنان در مربعی که بر روی زمین ترسیم می‏شود قرار می‏‌گیرند.

در وسط این مربع چاله‏ای قرار دارد که چهار گرز در داخل چاله قرار می‏دهند. سپس چهار نفر در خط دفاع به حفاظت از گرزها می‏پردازند و چهار نفر که در خارج از مربع هستند برای تصرف گرزها به افراد داخل مربع حمله می‏کنند.

چنانچه موفق به تصرف گرزها شوند به حمله خود با گرز ادامه می‏دهند و افراد مدافع آن‏ها را از خود دور می‏کنند. سایر بازی‏ها عبارتند از قاوقاوان و توقا.

از مهم‏ترین صنایع دستی و هنری روستای شالان به جاجیم، موج، گیوه و توپ‏دوزی می‏توان اشاره کرد.

موسیقی در میان مردم روستای شالان مانند سایر نقاط کردنشین اهمیت فراوانی دارد و استفاده از شمشال و دف در اجرای مراسم مذهبی بسیار متداول است. شمشال نوعی ساز بادی از جنس فنر است که به نی شباهت دارد، این ساز با نوایی سوزناک و گیرا نواخته می‏شود.

پوشاک مورد استفاده مردان روستای شالان عبارتند از سربند، کلاه، عرق‏چین، کوله بال، قبا، سمخه، شال، سلته، جافی، جوراب و گیوه و پوشاک زنان این روستا نیز شامل سربند، زیرپوش، کلنجه، پیراهن، یل، قبا، روپوش و جافی است.

از انواع غذاهای متداول روستا می‏توان به شلم اشاره کرد که ترکیبی از آب انار، گندم نیمکوب، سبزیجات معطر و مغز گردو است. کولیره نیز نوعی نان محلی مرکب از آرد گندم، جو و ذرت است که روی ساج پخته می‏شود. همچنین قیسی که ترکیبی از نخود، آب گوجه فرنگی، پیاز و کمی برنج است، یکی دیگر از غذاهای محلی روستای شالان است.

منبع:همشهری

این غار دست‌کن که قدمتش به طور دقیق مشخص نیست، به دست سنگ‌تراشان در دل کوه بوجود آمده و با عنوان «بزرگ‌ترین غار دست‌کن دنیا» نیز شناخته می‌شود.

سنگ‌تراشان در طول سالیان زیاد یکی از بزرگترین غارهای دست‌کن جهان را بوجود آورده‌اند. به طوری که این غار نزدیک به ۳۰۰ متر طول و ۱۵۰ متر عرض دارد و ارتفاع آن حدود ۴ متر است.

سنگ شکنان هنگام برداشت سنگ برای جلوگیری از تخریب غار بعد از چند متر پیشروی، ستون‌هایی به‌جا گذاشته‌اند که این امر، موجب زیبایی دوچندان غار شده‌است.

غار سنگ‌تراشان تاکنون مرمت نشده و به نام‌های مختلفی چون؛ غار سنگ شکنان و سنگ اشکنان شناخته می‌شود. این غار دارای 13 دهانه ورودی و 100 ستون است که ورودی دو دهانه آن تخریب شده‌است.

در سال‌های اخیر، تعدادی از ستون‌های غار تخریب شده‌اند که این امر، علاوه بر ایجاد ترک‌هایی در سقف، سبب ناامنی قسمت‌هایی از غار شده‌است.

ستون‌های سنگی غار به شکلی کاملاً مهندسی سقف را نگه داشته است که نشان از توان بالای استادان و حجاران جهرمی در مهندسی معدن سده‌های پیشین می‌باشد.

سنگ‌تراشان جهرمی این غار را برای تفریح نساخته‌اند، بلکه هدف آنها، برداشت سنگ برای امرار معاش بوده است؛ ولی با تیشه سنگ‌شکن خود، جاذبه‌ای زیبا خلق کرده‌اند که به یکی از بزرگ‌ترین غارهای دست‌ساز جهان تبدیل شده و میراثی است، بسیار زیبا با چشم‌اندازی دیدنی.

غار سنگ‌شکنان در گذشته یک معدن سنگ بوده که از سه لایه سنگ تحتانی، میدانی و فوقانی تشکیل شده است. دو لایحه تحتانی و فوقانی دارای سنگ‌های سخت بوده و لایه میدانی به دلیل رطوبتی که داشته دارای سنگ نرم است.

سنگ‌شکنان از سنگ‌های استخراج شده برای ساختمان‌ها، کفپوش منازل، ستون‌ها و سرستون‌های مساجد استفاده می‌کرده‌اند و به دلیل حجم استخراج سنگ این غار وسعت بسیار زیادی دارد.

منبع:همشهری