یخچال‌های تاریخی ابرکوه ، نماد سازگاری با اقلیم کویر

استان یزد با بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی که تاکنون یکهزار و ۷۲۰ مورد آن ثبت ملی و پنج اثر نیز در یونسکو به ثبت جهانی رسیده و همچنین با حدود ۲ هزار و ۲۷۰ هکتار بافت تاریخی در گرم و خشک ترین اقلیم در مرکز ایران، در سایه همزیستی مسالمت آمیز ادیان مختلف و سازگاری بی مانند انسان با طبیعت کم آب دریچه‌ای ارزشمند از فرهنگ ایرانیان را در مقابل روی جهانیان گشوده است.

حفر قنات‌های مختلف که ۲ رشته آن به نام‌های قنات زارچ و حسن آباد در فهرست میراث جهانی ثبت شده و در کنار آن آب انبارها و یخچال‌های خشتی متعددی همگی گویای اندیشه و همت بلندی است که منابع آب مورد نیاز برای تداوم حیات را در این خطه کویری فراهم کرده است.

یخچال‌های خشتی که در جای جای استان یزد می‌توان آثار آنها را مشاهده کرد از جمله بناهای تاریخی در استان یزد است که سازگاری با اقلیم کویر را برای مردان این دیار فراهم می ساخته است، در میان آثار و بناهای تاریخی و طبیعی متعدد شهرستان ابرکوه، تعدادی از یخچال های تاریخی خشتی در مناطق مختلف این شهر تاریخی خودنمایی می کند.

یخچال های تاریخی خشتی ابرکوه اکثرا در مناطقی پر جمعیت در این شهرستان بنا شده تا نیاز مردم را برای تامین یخ در فصل تابستان تامین کند، یکی از این یخچال ها که در ورودی شهر ابرکوه از سمت جاده فارس قراردارد، مورد توجه مسافران و گردشگران قرار گرفته و معمولا شروع بازدید از آثار تاریخی استان یزد و ابرکوه برای مسافرانی که از مسیر استان فارس به این استان سفر می کنند، دیدار از این اثر تاریخی است.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی ابرکوه در خصوص یخچالی‌های تاریخی ابرکوه به گزارشگر ایرنا گفت: سازه های مخروطی شکل مشهور به یخچال که در شهرستان ابرکوه در دوره قاجاریه ساخته شده، محل نگهداری یخ برای فصل تابستان بوده است.

عباس قدیریان افزود: یخچال ها خشتی عمدتا دارای معماری خاص و مخروطی شکل با مصالح خشت وگل هستند که به صورت پلکانی از نمای بیرونی و با ارتفاع‌های متعدد و اکثرا در حدود ۲۰ متر ساخته شده اند.

وی اضافه کرد: قدمت یخچال های موجود در ابرکوه به دوران قاجار بازمی گردد اما شواهدی از وجود این سازه ها در قبل از آن و دوران رونق جاده ابریشم نیز وجود دارد که ساخت، نگهداری و انبار یخ درگذشته به وسیله این سازه ها انجام می شده است.

قدیریان یادآورشد: ساخت و معماری منحصر بفرد یخچال ها به گونه است که امکان نگهداری بهتر و در زمان بیشتر یخ را در اقلیم گرم و خشک کویر فراهم ساخته و نحوه چیدمان خشت سازه و ایجاد دیوارهای سایه انداز و زمان شروع و چگونگی تولید یخ و عایق کاری آن، از ویژگی های معماری این سازه های خشتی محسوب می شده است.

یخچال های خشتی دارای قسمت هایی برای تولید یخ بودند

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: هر یخچال دارای قسمت هایی چون دیوارهای سایه انداز، حوضچه های تولید یخ، جوی‌های انتقال آب به چاله وسیع و گود مخروطی شکل برای انبار مقدار زیاد یخ در زیر سازه اصلی مخروطی شکل است.

وی خاطر نشان کرد: دیوارهای گردچین یخچال‌ها در پایین دارای قطر زیاد است و هر چه به رأس مخروط آن نزدیک می شود از قطر دیوار کاسته شده و گاهی در معماری برخی یخچال ها برای تقسیم و کم کردن فشار بر قسمت‌های زیرین سازه، بیرون آن را به صورت پله پله و مطبق می ساخته اند.

قدیریان اضافه کرد: ورودی یخ ریز مخازن معمولأ رو به شمال قرار داشته و در محل ورودی به داخل حوضچه یخ، سطحی شیب دار برای انتقال آسان یخ به حوضچه ها تعبیه شده است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی افزود: یخچال ها اغلب دارای ۲ در هستند که یکی در سمت شمال و دیگری در سمت جنوب قرار دارد که در زمستان از درب شمال و در تابستان از درب جنوبی استفاده می شده و یخچالدار از طریق این درها، یخ را تحویل مشتری می داده و برای حفظ دما هنگامی که از یکی از درها استفاده نمی شد، آن را با یک تیغه خشت و گل مسدود می کردند.

ابرکوه دارای چهار باب یخچال خشتی تاریخی است

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ابرکوه در گفت و گو با گزارشگر ایرنا با بیان اهمیت یخچال های خشتی در تامین یخ مورد نیاز مردم در تابستان سوزان کویر، گفت : ابرکوه  که یکی از شهرهای هدف گردشگری کشور است، دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی متعددی است که چهار باب یخچال خشتی تاریخی از جمله آثار تاریخی این شهرستان است .

حمید مشتاقیان با بیان اینکه زمان بنای یخچال های این شهرستان دوران قاجاریه است، افزود: یخچال های آقازاده با شماره ۷۷۵۲ در ۱۳۸۱/۱۲/۱۷، فتح آباد با شماره ۶۳۰۵ در ۱۳۸۱/۰۷/۰۷،

یخچال هک با شماره ۶۳۲۱ در ۱۳۸۱/۰۷/۰۷ و یخچال برزن یا (بیژزنگ) با شماره ۱۵۱۴۵ در تاریخ ۱۳۸۴/۱۲/۲۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند.

تعدادی از علاقمندان به میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی ابرکوه در گفت و گو به گزارشگر ایرنا حفظ، نگهداری و حراست از این بناهای و سازه‌های تاریخی و کم نظیر که تعدادی از آنها به ثبت ملی رسیده‌، را مورد تاکید قرار دادند .

حسین فلاح زاده یکی از علاقمندان به آثار تاریخی گفت: با اینکه بارها درخواست ایمن سازی مسیر یخچال ها ارائه شده اما هنوز اقدامی برای آن انجام نشده و در گذشته برخی از این سازه ها به محل تجمیع زباله تبدیل شده بود که با رسیدگی به این موضوع از ریختن زباله در این مکان جلوگیری شده است.

ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران

ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران محسوب می شود که از ۴۰۰ اثر تاریخی، طبیعی و فرهنگی برخوردار است و مردادماه سال ۱۳۹۵ بافت تاریخی این شهر به وسعت  ۱۶۲ هکتار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاکنون ۱۴۶ اثر تاریخی و طبیعی ابرکوه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد هفت اثر ناملموس، چهاراثر طبیعی، موزه های مردم شناسی خانه صولت و عبرت (خانه حسینیان) ، مسجد بیرون منزلگاه امام رضا (ع)، خانه آقازاده، خانه‌های قدیمی، دهکده توریستی تیرجرد، قلعه‌های تاریخی، مسجد جامع ، گنبدعالی ، سرو ۴۵۰۰ ساله ، سرو دو هزار و ۲۰۰ ساله و بافت ۱۶۲ هکتاری تاریخی از آثار ثبت شده است.

مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفر ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد و در مسیر جاده اصلی یزد  – شیراز قرار دارد و فاصله این شهر تا شیراز ۳۰۰ کیلومتر و تا اصفهان ۲۸۰ کیلومتر است.

منبع:ایرنا