حصیر ، کهن‌ترین دستبافته گیلان
وفور جنگل در استان گیلان و رویش گیاهان خودرو به‌علت آب‌وهوای خاص منطقه موجب شده تا صنایع‌دستی چوبی و حصیری از دیرباز تاکنون در این استان از رونق خاصی برخوردار بوده و آثار بی‌نظیر صنعتگران این دیار همواره زبانزد عام و خاص باشد.
حصیربافی عبارت است از بافت محصولاتی چون زیرانداز، سبد، و… با استفاده از نی و گیاهان خودرو.
حصیربافی قدیمی‌ترین صنایع‌دستی بومی و کهن‌ترین دستبافته استان گیلان، به‌عنوان یکی از شغل‌های جنبی محسوب شده و منبع درآمد برخی از کشاورزان، خانوارهای روستایی و حتی خانوارهای شهری به‌ویژه ساکنین اطراف تالاب‌ها، مرداب‌ها و نقاط نزدیک به دریا و رودخانه است.
به علت شرایط خاص آب و هوایی و رطوبت بالای استان گیلان، آسیب‌پذیر بودن محصولات حصیری و کشف نشدن بقایای حصیری درحین حفاری‌های علمی، از تاریخ بافت حصیر در گیلان اطلاع دقیقی در دست نیست. اما با توجه به‌وفور گیاهان خودرو در این استان، جایگاه محصولات حصیری در فرهنگ و زندگی گیلانیان و همچنین با عنایت به بقایای حصیری (طناب، سبد و زیرانداز) مکشوفه از کاوش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته زابل در استان سیستان و بلوچستان (مربوط به ۶ هزار سال قبل) و منطقه شهداد در استان کرمان (مربوط به ۵۵۰۰ سال قبل)، به نظر می‌رسد سابقه حصیربافی در استان گیلان نیز در حدود ۶۰۰۰ سال باشد.
ماده اولیهٔ حصیربافی، نی‌هایی است که به‌صورت خودرو در حاشیه مرداب‌ها و تالاب‌ها می‌رویند. نی‌های مناسب حصیربافی دارای انواع مختلف بوده و حصیربافان گیلانی اغلب از ۲ نوع نی که به‌اصطلاح محلی لی یا گالی (مورد استفاده برای بافت کلاه، زنبیل، سفره، ساک، کیف و …) و سوف یا سیم (مورد استفاده برای بافت زیرانداز) می‌نامند استفاده می‌نمایند.
ابزار کار حصیربافی بسیار ساده و ابتدایی بوده و شامل دستگاه بافت چوبی، شانه چوبی، کتل و چاقو و…(جهت بافت زیرانداز)، سوزن بزرگ (جهت دوخت نوارهای حصیری مورد استفاده برای تولید محصولاتی مانند کلاه، سفره و…) و داس (داره) و قیچی (جهت برداشت الیاف گیاهی و زدودن اضافات آن‌ها و…) و ظرف مخصوص رنگرزی و…(برای رنگرزی الیاف لی) است.
بافت حصیر در برخی از نقاط مختلف گیلان ازجمله بندرانزلی، لاهیجان، آستانه‌اشرفیه، لنگرود، شفت، رشت و…رواج دارد و عمده‌ترین مرکز تولید آن مناطق روستایی شهرستان‌های رشت (فشتکه، تسیه) و بندرانزلی (روستاهای غازیان، گلشن، جفرود و زیباکنار) است.
تکنیک بافت و نقوش زیراندازهای حصیری و دیگر محصولات حصیری مانند کلاه، زنبیل، سفره، متفاوت است. نقش ایجادشده بر روی زیراندازهای حصیری با توجه به تکنیک بافت آن، به‌صورت خطوط و نقوش هندسی بوده و درحین بافت ایجاد می‌گردد. این نقوش برگرفته از گیاهان و اشیای پیرامون بوده و نام‌گذاری آن‌ها بر اساس گیاهان و اشیاء الهام گرفته شده و همچنین نام اولین حصیرباف ایجاد نقش است.
اسامی برخی از نقوش زیراندازهای حصیری گیلان عبارت است از:
ساده (یک فینچی، تک لو، کوتیم)، جفت لو (دو فینچی، دو لو)، سایه (سه فینچی)، گلدسته لاچ (زری لاچ)، ثریا لاچ (ثوریا لاچ)، گل و شه، لیلا لاچ، نقش غازیانی (لوزی یا حلوایی)، شمشیر لاچ (هفت و هشت)، کاول لاچ، قالی لاچ، شرت خاشی، نقش مارپیچ (حلوایی)، نقش پا، میل میلی و…
حصیربافانی که با استفاده از نوارهای حصیری اقدام به تولید محصولات می‌نمایند به‌منظور متنوع نمودن محصولات، با به‌کارگیری الیاف لی رنگ شده و نوارهای حصیری (به‌اصطلاح محلی سوبه)، به‌صورت ذهنی نقوشی (انواع گل و…) را بر روی محصولات می‌دوزند. برخی از آن‌ها با استفاده از نوارهای رنگی، روبان، تور، پارچه، چرم و… محصولات حصیری را تزیین می‌کنند. همچنین اخیراً تعدادی از حصیربافان به‌منظور ایجاد تنوع در کاربرد محصولات تولیدی، نوآوری‌هایی به وجود آورده‌اند. محصولات حصیری گیلان به علت دارا بودن مزایای بسیار زیاد با وجود به وجود آمدن ظروف و وسایل پلاستیکی و … همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است.
به علت وجود مواد اولیه در منطقه، کثرت حصیربافان مجرب و همچنین پتانسیل‌های موجود در روستای فشتکه (شهرستان رشت)، این روستا در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان «روستای ملی حصیر» ثبت شد.
منبع:میراث آریا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.