زیارتگاه چک چک یزد
زیارتگاه چک چک یزد ؛ نیایشگاه زرتشتیان
چک چک که به آن چک چکو یا پیر سبز نیز می گویند، یکی از مهمترین زیارتگاههای زرتشتیان است. زیارتگاه چک چک یزد در شهرستان اردکان استان یزد و در دامنه کوه چک چک از کوههای انجیر واقع شده است. فاصله زیارتگاه چک چک از شهر یزد در حدود 100 کیلومتر و فاصله آن از شهر اردکان در حدود 50 کیلومتر می باشد.
آنچه که چک چک را از سایر زیارتگاه های زرتشتی متمایز می سازد، موقعیت قرار گیری آن در دل کوه و روایت ها و داستان هایی است که درباره ی این مکان مقدس، سینه به سینه در میان زرتشتیان نقل شده است. این امر باعث شده است که زیارتگاه چک چک یزد به عنوان یک مکان طبیعی و تاریخی در میان پیروان دین زرتشت از جایگاه ویژه ای برخوردار باشد و به یکی از جاذبه های گردشگری محبوب در استان یزد تبدیل گردد.
روایت های پیرامون چک چک
درخصوص نحوه ی پیدایش زیارتگاه چک چک داستان ها و روایت های مختلفی ذکر شده است؛ روایت هایی که ریشه هایی از واقعیت و افسانه را می توان در آنها یافت و ما را با باورها و عقاید مردمان گذشته آشنا می سازند. فارغ از مستند بودن یا نبودن این روایت ها، آنچه که مهم است اهمیت و جایگاه این نیایشگاه در میان پیروان دین زرتشت است. در ادامه مهمترین این حکایت ها را برای شما بازگو می کنیم.
- روایت نخست: چک چک پناهگاه شاهدخت ساسانی
در روایات آمده است که پس از هجوم اعراب به ایران، یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، به همراه خانواده اش به سمت مرکز ایران فرار می کند. یزدگرد از آنها جدا می شود و به سمت شهر “مرو” (واقع در ترکمنستان امروزی) می رود و در آنجا به دست آسیابانی کشته می شود. خانواده ی یزدگرد پس از شنیدن خبر مرگ وی تصمیم می گیرند که هرکدام به سمتی فرار کنند تا شانس دستگیری خود را کاهش دهند. در این میان نیک بانو، یکی از دختران یزدگرد، در حین فرار به سپاهیان اعراب برخورد می کند و به سمت کوه می گریزد. نیک بانو که خود را در محاصره ی سربازان عرب می دید با ناامیدی و درماندگی از کوه می خواهد که به او پناه دهد. ناگهان شکافی در دل کوه ایجاد می شود و نیک بانو به شکاف کوه پناه می برد و دشمنان پس از دیدن این اتفاق، از آن محل دور می شوند. در ادامه ی روایت آمده است که چندی بعد نیک بانو در خوابِ چوپانی از اهالی آن منطقه ظاهر می شود و از چوپان می خواهد که برای وی زیارتگاهی در کوه ایجاد کند. چوپان نیز خواب خود را نزد بزرگان دین زرتشت تعریف می کند و بدین ترتیب نیایشگاهی در دل کوه برای نیک بانو پدید می آید.
- روایت دوم: معبدی برای آناهیتا، ایزدبانوی آب ها
آناهیتا (ناهید) یکی از ایزدبانوان زرتشتی است که هدایت و نگهبانی تمام آب‌های جهان را بر عهده دارد. به باور برخی از افراد، وجود آب و سرسبزی در میان کوهی در دل کویر، به برکت آناهیتا است و از این رو زیارتگاه چک چک را به آناهیتا نسبت می دهند. همچنین به دلیل چكیدن قطره‌های آب از دیواره ها و سقف این محل، آن را چک چک می نامند.
- روایت سوم: نیایشگاهی برای پیروان میترائیسم (پیر سبز)
میترا یکی از خدایان کهن و باستانی است که در عهد پیش از زرتشت دارای مقام و اهمیت بسیار بوده است. نماد میترا خورشید است و مهرپرستی (میترائیسم) آیینی بود که بر پایه ی پرستش میترا شکل گرفت. این زیارتگاه به سوی شرق احداث شده بود تا پیروان میترائیسم بتوانند در زمان سپیده دمِ بامدادی، آیین نیایش نور خورشید را انجام دهند. از طرف دیگر هفت درجه در آیین مهرپرستی وجود داشت که پیروان آن به دشواری این هفت گام را تا رستگاری می‌پیمودند. آخرین مرحله “پدر یا پیر” نام داشت و واژه ی سبز نیز به وجود درختان كهنسال چنار در این محل اشاره دارد. از این رو برخی از افراد، نام “پیر سبز” را منسوب به مرحله ی هفتم مهرپرستی و درختان این زیارتگاه می دانند.
این سه روایت مهمترین داستان هایی است که پیرامون چک چک نقل شده است. همانطور که پیشتر گفته شد فارغ از مستند بودن یا نبودن این روایت ها، آنچه که مهم است اهمیت و جایگاه این نیایشگاه در میان پیروان دین زرتشت است.
چک چک، میعادگاه زرتشتیان جهان
زیارتگاه های متعددی در استان یزد به زرتشتیان اختصاص دارند و همه ی این زیارتگاه ها برای آنها حائز اهمیت است. اما زیارتگاه چک چک به دلیل قرار گرفتن در دل کوه و روایت ها و حکایت های پیرامون آن از معروفیتِ بیشتری برخوردار است. این زیارتگاه پذیرای گردشگران از هر دین و ملیتی است و از این رو به مکانی ارزشمند برای نزدیکی مذاهب و فرهنگ ها تبدیل شده است.
زیارتگاه چک چک هر سال از 24 تا 28 خردادماه میزبان زرتشتیانی از سراسر دنیا است که به منظور نیایش و دعا به این مکان مقدس می آیند و بدین ترتیب یکی از بزرگترین گردهمایی های زرتشتیان را در دنیا رقم می زنند. زرتشتیان در این پنج روز به اوستا خوانی، گَهَنبار خوانی، سدره پوشی، پخش نذورات، خواندن سرودهای های مذهبی و نیایش اهورامزدا می پردازند و یاد نیاکان خود را زنده نگه می دارند. حتی گاهی مراسم ازدواج و نامزدی نیز در زیارتگاه چک چک برگزار می شود.
قداست این مراسم برای زرتشتیان به اندازه ای است که برخی از افراد گردهمایی زرتشتیان در پیر سبز را همانند گردهمایی مسلمانان در موسم حج می دانند.
جشن مهرگان یکی دیگر از مراسم هایی است که هر سال در روزهای آغازین فصل پاییز در زیارتگاه چک چک برگزار می شود و زرتشتی ها چند روز به جشن و پایکوبی می پردازند.
معماری زیارتگاه چک چک
برای رسیدن به زیارتگاه چک چک باید از 360 پله بالا رفت. زیارتگاه چک چک مجموعه ای از چندین ساختمان است که به صورت پلکانی در شیب کوه بنا شده اند، به نحوی که بام هر طبقه حیاط طبقه ی بالایی خود را تشکیل می دهد و معماری آن، روستای ماسوله (در استان گیلان) را در ذهن تداعی می کند، اما در ابعادی بسیار کوچکتر. آتشکده مهمترین بخش این زیارتگاه است که در بالاترین قسمت در دل کوه جای دارد و همچون دهانه ی یک غار به نظر می رسد.
در نگاه نخست آنچه که در فضای آتشکده خودنمایی می کند، دیواره های سنگی طبیعی و ناهموار، کفی از جنس مرمر و یک چلچراغ در وسط سقف است. از بخشی از سقف، قطره‌های آب بر زمین می‌ریزد و بخشی از این آب که به صورت چکه چکه بر روی زمین می ریزد، به‌عنوان تبرک جمع آوری می شود. تصاویری از بزرگان دین زرتشت، یک آتشدان و ظروفی برای سوزاندن عود از دیگر اشیای موجود در این آتشکده هستند.
یکی دیگر از شگفتی های زیارتگاه چک چک، درخت چنار کهنسالی به قدمت حدود 350 سال است که دیواره ی سنگی غار را شکافته است و نزد زرتشتیان از قداست ویژه ای برخوردار است. این درخت چنار کهنسال با شماره ۲۶۹ در فهرست میراث طبیعی ملی کشورمان به ثبت رسیده است.
در مجموعه زیارتگاه چک چک اتاق هایی برای اسکان و استراحت زائران فراهم شده است که به آنها “خیله” می گویند. درون یکی از این اتاق ها چاهی به عمق بیش از 50 متر قرار دارد که به باور زرتشتیان با بستن نخ به طناب این چاه، حاجتشان برآورده می شود.
نکاتی در خصوص بازدید از زیارتگاه چک چک
- هنگام ورود، کفش‌های خود را درآوردید.
- هنگام ورود کلاهی سفید به آقایان و روسری سفید به خانم ها می دهند تا سر خود را با آن بپوشانند.
- دمپایی سفیدی به شما می‌دهند تا پاهایتان خیس نشود.
- در زمان مراسم عمومی زرتشتیان (۲۴ تا ۲8 خردادماه) و روز سیزده بدر ورود غیر زرتشتیان به چک چک ممنوع است.
- اتاق‌های این زیارتگاه فقط به استراحت و اسکان زائران زرتشتی اختصاص دارد.
- توجه داشته باشید که فروشگاه یا رستورانی در مجموعه ی چک چک وجود ندارد.
آدرس: استان یزد، 46 کیلومتری شرق اردکان
هزینه ورودی: ایرانی ها 3000 تومان، گردشگران خارجی 20000 تومان
