کارکرد میراث فرهنگی ناملموس در توسعه پایدار جوامع محلی گیلان
اصولا هر آنچه که فرهنگ و عوامل فرهنگی در ساختار آن مؤثر هستند میراث فرهنگی نامیده می‌شود و در یکی از انواع تقسیم‌بندی‌ها به دو دسته میراث فرهنگی ملموس و ناملموس قابل تفکیک است. بر اساس نظر بسیاری از پژوهشگران حفظ میراث فرهنگی ناملموس بسیار دشوارتر از میراث ملموس است. بنابراین محافظت از میراث باارزش فرهنگی چه در سطوح خاص و چه در سطوح همگانی نیاز به دانش و آگاهی افزایی‌دارد.
به همان اندازه که در تعریف فرهنگ اختلاف نظر وجود دارد، در مورد میراث ناملموس هم تا حدودی اختلاف نظر مشهود است. اما نقطه اشتراک همه آن تعاریف این است که میراث ناملموس منشاء هویت، تنوع و خلاقیت است. کامل‌ترین تعریفی که از میراث فرهنگی ناملموس می‌توان به آن اشاره کرد تعریفی از سازمان جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۳ در شهر پاریس است. یونسکو به دلیل اهمیت میراث فرهنگی ناملموس به عنوان انگیزه تنوع فرهنگی و ضامن توسعه پایدار و با هدف پاسداری از فرهنگ‌های بومی- محلی و حفظ تنوع اقوام اقدام به ثبت میراث معنوی بشری کرده و کنوانسیونی را تعریف کرد که بر اساس آن مصادیق میراث ناملموس عبارتند از:
الف– سنت‌ها و اصطلاحات شفاهی از جمله زبان که محملی برای میراث فرهنگی ناملموس به شمار می‌رود
ب- هنرهای نمایشی
ج- رسوم اجتماعی، آئین‌ها و جشنواره‌ها
د- دانش و رسوم مربوط به طبیعت و کیهان
ه- مهارت در هنرهای دستی سنتی
که ذیل هر کدام از این گروه‌ها مفاهیم گسترده‌تری جای گرفته‌اند.
ایران سرزمینی است با فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های گوناگون و گیلان نیز بی‌هیچ گزافه‌ای به عنوان یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های تمدن بشری دارای منابع ارزشمند هویتی و فرهنگی می‌باشد. حال پرسش این است که آگاهی ما نسبت به منابع فرهنگی تا چه اندازه است و به چه میزان از آن‌ها در زندگی روزمره خود بهره‌مند می‌شویم؟ آیا بازشناسی مناسبی در خصوص آن‌ها صورت پذیرفته است؟
فرهنگ پدیده‌ای پویا و سیال است و جهانی شدن همراه با پیشرفت تکنولوژی، واقعیتی است که در قرن اخیر تأثیر آن افزایش یافته و در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بشر تاثیرگذار است. واضح است که فرهنگ در مواجهه با پدیده جهانی شدن و مدرنیته در حال تغییر است. لذا نه می‌توان نسبت به این حقیقت بی‌تفاوت بود و نه می‌توان دائماً نگران آن بود. آنچه مهم است نحوه رویارویی با این موضوع است. اگر جهانی شدن را نوعی انطباق در نظر بگیریم، هویت‌سازی و توجه به فرهنگ بومی یکی از راهکارهای انطباق است تا بر اساس بازسازیِ هویت به نوسازی مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن در عصر مدرنیته نائل آییم. بنابراین موفقیت در این عرصه به توان انطباق کشورها بستگی دارد.
با توجه به تغییر ذائقه گردشگران امروزی، یکی از انگیزه‌های سفر، کسب تجارب جدید، مشاهده، لمس و درک تفاوت‌های فرهنگی توسط گردشگران است و این مؤلفه می‌تواند به عنوان یک مهم، انگیزه سفر و عامل جذب گردشگر در مقصد گردشگری باشد. بنابراین از آنجایی که میراث معنوی در هر سرزمین متفاوت است، جاذبه فرهنگ به عنوان یک حس نوستالژیک در خاطر گردشگر، خود به عنوان یک جاذبه گردشگری عمل کرده و منجر به توسعه گردشگری فرهنگی و به عنوان منبع کارآفرینِ هویت بخش، توسعه‌زا و افزایش کیفیت زندگی جامعه محلی باشد. بنابراین ضروری است آداب و رسوم و فرهنگ بومی‌محلی در مقاصد گردشگری حفظ گردد و این مهم مستلزم آن است که میراث ناملموس منطقه ابتدا شناسایی، مستندسازی، آگاه‌سازی، آموزش، ترویج و حمایت از جامعه محلی صورت پذیرفته و فرهنگ صیانت در جامعه محلی نهادینه شود.
حفاظت از میراث‌فرهنگی هر کشور از پایه‌های اساسی سیاست فرهنگی است و دولت‌ها برای حفظ آن باید به اقدامات لازم مبادرت ورزیده و این مهم مستلزم سیاست‌گذاری همه جانبه، همکاری متولیان و دستگاه‌های اثرگذار و آحاد مردم است. یکی از سیاست‌های در حال اجراء، تدوین پرونده‌های ثبتی و مستندنگاری است که برای حفاظت، نگهداری و انتقال آن‌ها به آیندگان باید به شکل دقیق انجام گیرد. شایان ذکر است که توجه و مشارکت جامعه محلی در کلیه فرایند برنامه‌ریزی توسعه یک مقصد نباید نادیده گرفته شود زیرا در واقع نقش‌آفرینان اصلی حفاظت و حراست از میراث ناملموس جامعه محلی هستند.
یکی دیگر از راهکارهای ایجاد آگاهی و اهمیت، برگزاری برنامه‌های فرهنگی بزرگداشت اعم از جشنواره‌های بومی‌محلی، منطقه‌ای و ملی، کارگاه‌ها و نمایشگاه‌ها می‌باشد. راهکار بعدی، فراهم کردن پایه‌های اقتصادی و ایجاد بازار کسب و کار از طریق برندسازی و تجارت مبتنی بر میراث ناملموس است. یکی از جنبه‌های اقتصادی میراث ناملموس گردشگری است. لذا دست‌اندکاران حوزه گردشگری نیازمند خلق و ایجاد جاذبه‌های جدید در مقاصد گردشگری می‌باشند. در نتیجه طراحی یک تقویم گردشگری میراث فرهنگی ناملموس ضروری به نظر می‌رسد.
استان گیلان تاکنون ۸۱ اثر میراث فرهنگی ناملموس را در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسانیده است. نخستین اثر میراث ناملموس از استان گیلان با نام «تعزیه در گیلان» با شماره ثبت ۲۵ در تاریخ ۱۳۸۷/۱۱/۲۶ به ثبت ملی رسیده است. امید است در سایه تلاش و همدلی کلیه دغدغه‌مندان این حوزه، شاهد تداوم این روند و کسب موفقیت‌های بیشتر در ادامه مسیر فعالیت‌های ثبتی استان در سال‌های آتی باشیم.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.