قلعه به مجموعه‌ای از بناهای دفاعی گفته می‌شود که بر فراز کوه‌های بلند، تپه‌های طبیعی و خاکریزهای دستی برای دفاع بهتر در برابر مهاجمان ساخته شده است. فعالیت‌های باستان‌شناسی در گیلان از سال ۱۹۰۱ میلادی آغاز شده اما کاوش درباره قلعه‌های گیلان بسیار ناچیز است. هنر قلعه‌سازی در گیلان همانند سایر نقاط ایران پیوسته تکامل یافته است. نمونه این پیشرفت را در ساخت برج‌های مدور بزرگتر با فاصله کمتر در قلعه گردن تول لات می‌توان دید.

تشکیلات اولیه اسماعیلیه در ایران از حوزه جغرافیایی قهستان و پیرامون آن سر برآورده‌اند و در سال‌های ۴۸۳ تا ۶۵۴ هجری قمری بر شمال ایران مستولی بوده‌اند. اسماعیلیه مستحکم‌ترین و تسخیرناپذیرترین قلعه‌ها را بر روی کوه‌های مرتفع گیلان بنا کردند. قلعه کلیشم، کافر قلعه عین شیخ و قلعه اسپهدان نمونه‌هایی از این قلعه‌ها هستند.

با استناد به مدارک موجود، ساخت قلعه تا دوره قاجار در گیلان متداول بود ولی بعد از ساخت و کاربرد سلاح‌های پیشرفته نظامی، نقش قلعه‌ها کم‌رنگ و از گردونه معماری ایران برای همیشه به فراموشی سپرده شد.

قلعه‌های گیلان از لحاظ نحوه استقرار و وضع دفاعی سه دسته‌اند؛ ۱- جلگه‌ای، ۲- کوهپایه‌ای و ۳- کوهستانی.

قلعه‌های جلگه‌ای بر سطح تپه‌های طبیعی و کوه‌های منفرد که ارتفاع آن‌ها با سطح زمین اطراف حداقل ۱۰ و حداکثر ۱۶۰ متر بود ساخته می‌شد، قلعه کول فومن نسبت به زمین‌های هم‌جوار ۱۰ متر و قلعه اگری بوجاق لیسار تالش نسبت به زمین‌های اطراف خود ۱۶۰ متر بلندتر است.

نقشه‌ی اغلب قلعه‌های جلگه‌ای، بسته به وضع طبیعی کوه یا تپه به صورت دایره‌ای، مربع و یا مستطیل است. محیط این قلعه‌ها را برج و باروهای مدور می‌ساختند و عمده مصالح به کار رفته در آن‌ها، آجر با ملاط گچ و ساروج است. برخی از این قلعه‌ها مانند قلعه صلصال لیسار دارای بخش‌های مسکونی نیز بوده‌اند. این قلعه‌ها در مسیر راه‌های ارتباطی و رودخانه‌های مهم بنا شده‌اند.

قلعه‌های کوهپایه‌ای نسبت به قلعه‌های دیگر محدودتر و کم‌ترند. این قلعه‌ها را اغلب در مناطق جنگلی و در کنار راه‌های دشوارگذر می‌ساختند. رسیدن به این قلعه‌ها بدون راهنمای محلی امکان‌پذیر نیست؛ مانند قلعه امیراعلم در داخل جنگل‌های روستای لیارود لنگرود.

این قلعه‌ها را مانند قلعه‌های جلگه‌ای و کوهستانی، بر بلندای کوه‌ها، سخره‌ها و یا تپه‌های طبیعی ساخته‌اند. قبل از هرگونه ساخت و ساز برای احداث قلعه، سطح زمین را پاکسازی و هموار می‌کردند. در پیرامون این قلعه‌ها هیچ روستای آباد، گورستان باستانی، راه تاریخی و مزرعه کشاورزی مشاهده نشده است و نزدیکترین آبادی، کیلومترها با آن‌ها فاصله دارد.

قلعه‌های کوهپایه‌ای اغلب حالت مخفی‌گاه و پناه‌گاه داشتند. برای این که نگهبانان بتوانند اطراف قلعه را تا فرسنگ‌ها ببینند درختان جنگلی پیرامون آن را تا شعاع ۵۰۰ متری قطع می‌کردند.

قلعه‌های کوهستانی را نیز با استفاده از شیب طبیعی و عوارض جغرافیایی کوه ساخته‌اند. طرح کلی قلعه‌ها و تعداد برج‌های کوچک و بزرگ آن‌ها، بیشتر با وضع طبیعی صخره و یا کوه ارتباط دارد و هیچ نوع طرح معین و یک‌نواختی در آن‌ها دیده نمی‌شود.

در ساخت این دژها از سنگ‌های تراشیده و لاشه، گچ و ساروج و در مواردی برای دروازه‌ها و برخی از اتاق‌ها از سنگ‌های چهارگوش تراشیده استفاده کرده‌اند. هیچ‌گونه تزئیناتی در داخل این دژها مشاهده نشده است.

دشمن مهاجم باید در زیر باران تیرها و سنگ‌ها و از میان موانعی که با سنگ‌ها و صخره‌های طبیعی استتار شده بود بالا بیاید. منوچهر ستوده نوشته است: «هنگامی که پای اغلب دژهای کوهستانی برسیم ابتدا به پرتگاه‌های عمیقی برمیخوریم. بالای این پرتگاه‌ها آنجا که قلعه هموار می‌شود، باروی حصار به چشم می‌خورد و بالای کنگره سنگ‌اندازها بنا شده‌اند. در امتداد بارو و در فواصل غیرمعین، برج‌های جنگلی و نگهبانی برپاست. اگر دروازه قلعه دیده می‌شود، در دو طرف آن دو برج عظیم است که دربانان و نگهبانان دروازه در آنجا مشغول پاس دادن هستند. این نمای خارج اغلب دژهاست.»

قلعه‌های کوهستانی در گیلان به دو دسته تقسیم می‌شوند: قلعه‌های نظامی و مسکونی، قلعه‌های راهداری و ارتباطی.

قلعه‌های کوهستانی نظامی و مسکونی در نزدیکی شهرها و روستاها و بر فراز ارتفاعات بنا شده‌اند. برخی از این قلعه‌ها در تمام در تمام سال محل سکونت بوده‌اند و برای برخی دیگر تنها نگهبانانی برای حفاظت و نگهداری گمارده می‌شد.

همواره در این قلعه‌ها آب و آذوقه و سایر ملزومات بود تا در مواقع حملات دشمن، ساکنان شهرها و روستاهای اطراف به خصوص تجار، پیشه‌وران و فرمانروایان، به همراه خانواده و اموال و دارایی منقول‌شان به آنجا پناه ببرند. پیلاقلعه در روستای نصفی، شمیران در غرب منجیل و لیما در اشکور رودسر از قلعه‌های نظامی و مسکونی‌اند.

قلعه‌های کوهستانی راهداری و ارتباطی با توجه به کاربردی که داشته‌اند، در مسیر رفت و آمد کاروانیان و راه‌های ارتباطی مهم و در امتداد گذرگاه‌های مواصلاتی، بر فراز کوه‌ها و تپه‌های نسبتا بلند، که بر همدیگر اشراف داشته‌اند، بنا گردیده‌اند. ساکنان این قلعه‌ها نگهبانانی بودند که وظیفه اصلی آن‌ها رساندن اخبار و تأمین امنیت راه‌ها و حفاظت جانی و مالی مسافران از خطر حمله راهزنان و مهاجمان بوده است.

قلعه، نه جای سکونت بلکه محل انجام وظیفه به شمار می‌آمد. آنان در مواقع لزوم با علائم مخصوص برای یکدیگر پیغام می‌فرستادند. از ویژگی‌های این سلسله قلعه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در امتداد یکدیگر و در معرض دید هم قرار داشتند
• مانند سایر قلعه‌ها گستردگی، بزرگی و وسعت زیاد نداشتند و برخی از آن‌ها به شکل برج بودند، مانند برج یا میل امام املش، برج دزن رودسر و برج لشکرگاه رودبار
• در دامنه کوه‌هایی که این قلعه‌ها بر فراز آن‌ها قرار گرفته‌اند، گورستان‌های باستانی مهم، محل اتراق کاروانیان و یا زمین‌های کشاورزی زیادی واقع شده است.

در مناطق مختلف استان گیلان قلعه‌های راهداری و ارتباطی بسیاری شناسایی شده‌اند که مهمترین آن‌ها در مسیرهای دیلمان به قزوین، اشکور به دیلمان، رضوان‌شهر به خلخال، آستارا به اردبیل، عمارلو به قزوین و ماسوله به زنجان قرار دارند، قلعه لمیرمحله در مسیر آستارا به اردبیل، کافرقلعه عین‌شیخ در مسیر دیلمان به قزوین و قلعه کلیشم در مسیر دیلمان به عمارلو قرار گرفته است.

منبع:میراث آریا

شهرستان تاریخی نطنز با پهنه‌ای در حدود ۳هزار کیلومترمربع در محور تاریخی و گردشگری شمال استان اصفهان و در امتداد محور مواصلاتی شمال به جنوب کشور که بیش از ۴هزار سال قدمت دارد واقع شده، روی همین اصل، کاوش‌های باستان‌شناسی و بررسی‌های تاریخی به‌ویژه در محدوده محوطه باستانی اریسمان، حاکی است، پیشینه تاریخی و حیات متمدنانه نیاکان در این شهر به بیش از ۶هزار سال قبل می‌رسد.

شهرستان نطنز دارای تنوع اقلیمی و آب و هوائی است به‌گونه‌ای که قرارگیری این شهر در دامنه‌های کوه‌های کرکس به‌عنوان بلندترین کوه‌های فلات مرکزی ایران از یکسو و همچنین قرار گرفتن این شهر در حاشیه کویر بزرگ مرکزی ایران باعث شده تا در این شهرستان سه گونه آب و هوائی سرد و کوهستانی، معتدل و گرم و خشک قابل لمس باشد، لذا از گذشته‌های دور تاکنون در دشت‌های بزرگی که در مناطق سرد و کوهستانی و معتدل در محدوده این شهرستان واقع شده مزارع و بیشه‌های گسترده‌ای وجود دارد که تاکنون محل رشد و نمو انواع میوه‌های درختی و محصولات کشاورزی از جمله درخت توت بوده است.

نوغان‌داری، پرورش کرم ابریشم و تولید پیله ابریشم از دیرباز در نطنز به لحاظ شرایط آب و هوایی وجود داشته و این شهرستان یکی از مراکز مهم تولید و پرورش کرم ابریشم و تولید پیله بوده است. از سوی دیگر نزدیکی به شهرستان کاشان که مهم‌ترین مرکز نساجی ایران و بزرگ‌ترین مصرف کننده‌ی ابریشم طبیعی در صنعت نساجی است، باعث توسعه و رونق تولید پیله‌ ابریشم در این شهرستان شده است.

مصداق سابقه‌ صنعت نوغان‌داری در نطنز، تأسیس اداره نوغان‌داری این شهرستان است که در سال ۱۳۲۸ تأسیس شد، و زیر نظر اداره کل نوغان‌داری شمال کشور فعالیت می‌کند.

به‌طورکلی فعالیت پرورش کرم ابریشم و تولید پیله تقریباً چهل روز زمان می‌برد. از اول فروردین تا اردیبهشت جعبه‌های تخم کرم را بین متقاضیان توزیع و تا اواخر خرداد جمع می‌کنند. در واقع فعالیت نوغان‌داری یا پروش کرم ابریشم و تولید پیله، طی چهار مرحله، تفریخ تخم نوغان، پرورش لارو، تنیدن پیله و برداشت پیله در چارچوب دور تسلسل انجام می‌شود که تمام مراحل با ترتیب و نظامی به هم پیوسته با ظرافت و فن‌آوری خاص در پی یکدیگر انجام می‌شوند.

کرم برای تنیدن پیله به ابزار و وسیله‌ای حفره‌دار نیاز دارد تا بتواند با حرکت، فضای مناسبی برای تنیدن انتخاب کند. در واقع در شروع کار باید در فضایی به اصطلاح چهار دیواری قرار گیرد تا نخ تنیده‌شده را به دیواره‌های فضا بچسباند و محدوده پیله تنی را برای خودش مشخص کند.

به‌طورکلی روند تنیدن پیله بدین صورت است که کرم پس از ۳۵ روز تغذیه، تار ابریشمی بسیار نازک و باریک ترشح می‌کند و به دور خودش می‌تند و با کمک ترشحاتی که چسبناک است پیله را به‌صورت سطح صافی به هم می‌چسباند.

تنها مرکز نوغان‌داری در مرکز و جنوب ایران که بیش از ۷۰ سال است در حال فعالیت هست، شهرستان نطنز است، که حتی ساختمانی با معماری خاص و الگو گرفته شده از بناها و ساختمان‌های استان‌های شمالی کشور به دلیل ارتباط کاری، در دوره پهلوی اول در این منطقه بنا شده است که هم‌اکنون این بنا نیز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

خوشبختانه با توجه به این‌که این دانش در بین مردم شهرستان نطنز فراگیر بوده و یکی از مهارت‌های آن‌ها از گذشته تاکنون محسوب می‌شود، پرورش کرم ابریشم و دانش نوغان‌داری این شهرستان در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسید.

با توجه به این‌که استان اصفهان به‌عنوان چهارمین استان پیشرو در حوزه صنعت نوغان‌داری بعد از استان‌های گیلان، مازندران و خراسان رضوی محسوب می‌شود، از طرف دستگاه‌های مرتب تاکنون تسهیلات مناسبی به‌منظور تأمین مواد اولین واحدهای نوغان‌داری در این شهرستان ارائه شده است.

همان‌طور که گفته شد، یکی از مهم‌ترین نیازهای اساسی واحدهای نوغان‌داری، برگ توت است که خوشبختانه با تدابیر اندیشیده شده توسط جهاد کشاورزی شهرستان، نهال‌های درخت توت بین کشاورزان و افراد شاغل در این صنعت توزیع شده تا با پرورش آن بتوانند تأثیر به سزایی در کاهش کمبودها و مشکلات در این حوزه داشته باشند.

شهرستان نطنز علاوه بر جاذبه‌های گردشگری، تاریخی، مذهبی و فرهنگی که گردشگران فراوانی را به خود جذب می‌کند، می‌تواند یکی از مقاصد اصلی گردشگران در حوزه گردشگری طبیعی و کشاورزی باشد، چراکه صنعت نوغان‌داری به تنهائی می‌تواند جاذبه‌ای قابل قبول در شهرستان باشد.

منبع:میراث آریا

مردمان خراسان جنوبی که بافرهنگ و تاریخ غنی خود شناخته می‌شوند، آیین‌های خاص و ویژه‌ای برای استقبال از نوروز دارند که بیشتر این آیین‌ها ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی این خطه کویری دارد.

خراسان جنوبی‌ها اسفندماه را مقدمه‌ی بهار می‌شناسند و برای استقبال از نوروز آیین‌هایی ازجمله کاشت سرسوزی، سمنوپزان، رسم شاه مولایی، حنابندان، کوزه شکنی، نان‌پزان، ریگ و کوزه، شیرینی‌پزان، پرداخت دین، فاتحه‌خوانی خانه‌تکانی سال نو و آماده کردن آجیل شب عید مانند کشمش، عناب، نقل، پخته و… و تفت دادن یا شور کردن تخمه و پسته، راه‌اندازی نمایش‌های حاجی‌فیروز را انجام می‌دهند و اما مردم استان رسم‌های نوروزی دیگری هم دارند. مثلاً سفره هفت‌سین باید سفید باشد و آن را روبه‌قبله پهن و هنگام سال‌تحویل نیز اسفند و کندر دود می‌کنند.

کاشتن سرسَوزی

کاشتن سرسبزی یا به قول بیرجندی‌ها سرسوزی یکی از آیین‌های پابرجا در ایام عید است که حدود دوسه هفته مانده به عید در ظرف‌های کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش می‌کارند تا روز عید سرسبز باشد.

برخی نیز روی جداره‌های کوزه‌های سفالی تخم گیاهی به نام «مندو» را می‌کارند در بعضی از خانواده‌ها هم به نیت سلامتی افراد خانواده برای هر یک از آن‌ها یک سرسبزی می‌کارند.

سمنوپزان

سمنوپزان یکی دیگر از مراسم‌های پررنج و زحمت، پرطرفدار و تشریفاتی نوروز است که برای انجام آن ۴۰ تا ۵۰ روز مانده به نوروز خانم‌ها ظرف‌هایی وسط حیاط یا پشت‌بام می‌گذاشتند تا از آب باران پر شود هم‌زمان نیز مقداری گندم در پارچه‌های سفید و نازک به نام صافی می‌ریختند تا در آب خیس شود یا اینکه روی تگیجه (تشت مانندی پهن و بافته شده از ساقه‌های گز) می‌گذاشتند و پیوسته آن را با آب نگه می‌داشتند تا گندم‌ها جوانه بزنند.

پس‌ازاین کار آن‌ها را درجایی پهن می‌کردند تا خشک شود و برای آسیاب کردن یا (دستاس) آماده شود پس از الک کردن آردها آن را با مقداری آرد معمولی مخلوط می‌کردند.

نزدیکی‌های عید آردها را خمیر و با انواع ادویه مثل زردچوبه، دارچین و سیاه‌دانه و کراویه مخلوط می‌کردند. با آماده شدن آرد آن را به‌صورت گرده‌های کوچک یا بزرگ درآورده، در دیگچه‌های مسی به نام (قلیف) گذاشته روی اجاق پر از آتش می‌گذاشتند و روی قلیف‌ها را نیز با آتش می‌پوشاندند و پس از آماده شدن آن‌ها را به تکه‌های مناسب تقسیم و به همراه آجیل از میهمانان نوروزی پذیرایی می‌کردند.

حنابندان

حنابندان از رسم‌های فراموش‌شده مردم استان در استقبال از نوروز است.

البته هنوز هم‌گروهی از مردم به‌ویژه بزرگسالان با آمدن عید نوروز با رنگ کردن موهای سر و انگشتان خود با حنا به استقبال نوروز می‌روند. پاکیزه بودن در هنگام ورود سال نو از آدابی است که اهالی بیرجند مقید به انجام آن هستند و اعتقاد دارند که سال نو را باید با تنی پاک آغاز کرد. مردم خراسان جنوبی بر این باورند که حنا بستن سنت دینی است و مایه شادابی و احساس جوانی وزنده دلی می‌شود و چون در روز نوروز باید شاد و سرحال بود، حنا می‌بندند.

رسم شاه‌مولایی

یکی دیگر از مراسم استان خراسان جنوبی رسم شاه‌مولایی است که در مناطق شهری و روستایی خراسان‌جنوبی مرسوم است و بدین ترتیب که چند روز مانده به نوروز افراد خیر و معتمدان محل با مراجعه به ثروتمندان اجناس مورد نیاز نیازمندان را تهیه می‌کنند و آن‌ها رابین افراد نیازمند تقسیم می‌کنند.

کوزه‌شکنی

مراسم کوزه‌شکنی یکی از آداب‌ورسوم پایان سال مردم شهرستان قاین است که از دیرباز در این شهرستان اجرا می‌شود.

این رسم در چهارشنبه آخر سال انجام می‌شود. برای اجرای این مراسم کوزه‌های کهنه و قدیمی را که آب از آن تراوش نمی‌کند و سرد نمی‌شود و یا به‌مرورزمان و استفاده طولانی از آن، داخلش را جلبک گرفته و دیواره‌ی آن سبزرنگ شده است، چندتکه زغال به نشانه سیاه‌بختی، کمی نمک به نشانه شور چشمی و یک سکه به نشانه تنگدستی می‌اندازند و سپس کوزه را به دور سرخود و افراد خانواده می‌چرخانند و از سردر حیاط خانه به داخل کوچه می‌انداختند و هم‌زمان این شعر را هم می‌خوانند:

غم برو شادی بیا مهنت برو روزی بیا

آن‌ها براین باور بودند که با شکسته شدن این کوزه بلا و بیماری از این خانواده دور خواهد شد.

در پایان هم کوزه‌ای نو و تمیز از چشمه آب کرده و به داخل خانه می‌آورند. کوزه‌شکنی همراه با شور و شعف و شادمانی اجرا می‌شود و به شماره ۸۱۷ -۴/۱۱/۹۱ در فهرست میراث ناملموس کشور (معنوی) به ثبت رسیده است.

در برخی روستاها ازجمله مناطق خضری مردم کارهای جالبی در کنار مراسم چهارشنبه‌سوری اجرا می‌کنند. اگر چهارشنبه آخر سال مصادف با شب چهارده ماه باشد، پیش از آن‌ها هر خانواده، به تعداد افراد خانوار، سنگ‌های کوچکی را داخل یک کوزه می‌ریزند، آنگاه کوزه را داخل تنور و روبه‌قبله قرار می‌دهند. در شب چهارشنبه‌سوری، ریگ‌ها را از کوزه خارج می‌کنند و هم‌زمان با خارج کردن سنگ‌ها، یکی از اعضای خانواده شعری دوبیتی یا تک‌بیتی‌ای را به نیّت دیگران می‌خواند و به‌این‌ترتیب فال هرکدام را در سال آینده پیش‌بینی می‌کند. این مراسم به نام «ریگ وَ کوزه» معروف است.

مراسم شام نوروزی

یکی از رسم‌هایی که برخی مردم خراسان‌جنوبی برای برگزاری آن تلاش می‌کنند و هنوز هم مرسوم است، مراسم شام نوروزی است. در این مراسم خانواده‌ای که تازه‌عروس گرفته‌اند، به مبارکی سال جدید برای نوعروس هدایایی مثل لباس، کفش و کیف و البته مواد خوراکی مانند برنج و گوشت تهیه می‌کنند و به خانه پدر عروس می‌برند. البته در بسیاری از موارد خانواده عروس با مواد خوراکی که خانواده داماد به خانه آن‌ها آورده‌اند در ایام نوروز شام یا نهاری تهیه و خانواده شوهر را به خانه خود دعوت می‌کنند.

دوخت و دوزِِسرْسالی

تهیه لباس نو در آغاز سال جدید برای مردم آن‌قدر مهم است که دربرخی آبادی‌ها، مردم نوروز را به «عید لباس نو» می‌شناسند.

مردم خراسان جنوبی مقیدند که صبح نوروز را با پوشیدن یکدست لباس تازه دوخته یا تمیز آغاز کنند. هر کس به هراندازه فقیر یا گرفتار باشند، برای این روز یک دست لباس نو آماده می‌کند تا بپوشد، به همین دلیل در برخی مناطق به «عید لباس نو» معروف است.

مردم لباس نو را مایه خوش‌یمنی می‌دانند و معتقدند: اگر سرِ سال و ماه نو، لباس نو بپوشند، غم‌ها و غصه‌ها، به سال بعد منتقل می‌شود، به همین دلیل بعضی نوروز را در عید لباس نو، می‌نامند و می‌کوشند به هر شرایطی شده، لحظات اول سال را لباس تازه بپوشند.

خانه‌تکانی

هم‌زمان با فرارسیدن ماه نوروز، زنان و مردان خانه‌های خود را تمیز می‌کنند، مردان بیشتر به رفع نواقص ساختمانی و زنان و دختران بیشتر به گردگیری، شستن فرش‌ها، ملافه‌ها و تمام اشیای شستنی می‌پردازند و غبار را از همه چیز می‌گیرند، چون معتقدند که اگر گردوغبار سال گذشته را از خانه‌های خود پاک نکنند و سال نو فرابرسد، اندوه و غم سال گذشته، خود را به سال نو هم منتقل خواهد کرد.

روز علفه

مردم بیرجند و برخی از شهرستان‌های خراسان جنوبی برای اینکه صبح نوروز را با شادی و سلامتی آغاز کنند، عصر آخرین روز اسفندماه، گروه‌گروه به مزارع و یا کشمان‌ها و باغستان‌های اطرافشان می‌روند تا به‌اصطلاح مردم با پاوَرسبزه گذاشتن» به پیشواز بهاری بروند که دارد می‌آید، به همین منظور روی سبزه‌ها می‌نشینند و ساعاتی را با خوردن تنقلات دورهم می‌گذرانند.

اصرار بر پختن پلو در شب عید

اهالی بیرجند قدیم اعتقاد داشتند که شام شب عید باید پلو باشد و بر این کار اصرار می‌ورزیدند. اگر نوروز به ظهر ختم بشود اعضای فامیل در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و نهار عید که ماهی‌پلو، صابری‌پلو و قورمه‌پلو (گوشت داغ با پلو بوده) را صرف می‌کنند و سپس به‌صورت خانوادگی به دیدوبازدید می‌روند.

بی‌بی گردی مراسم نوروزی متفاوت در خضری دشت بیاض شهرستان قاینات

بی‌بی گردی ازجمله آئین‌ها و مراسم نوروز است که هنوز هم در برخی مناطق شهرستان قاینات مانند خضری دشت بیاض، کارشک و بسکاباد برگزار می‌شود.

این مراسم که در روز ۱۲ فروردین و بر اساس یکی از داستان‌های قدیمی انجام می‌شود زنان سالخورده (بی‌بی) را برای گردش به خارج از روستا می‌برند. در این مراسم یکی از زنان سالخورده روستا خشت خامی را برداشته و سطح خشت را گل می‌پوشاند زنان و دختران جوان هم با یک قطعه چوب و پنبه فتیله‌ای شمع درست کرده و آن را روی خشت روشن می‌کنند.

سپس یکی از زنان سالخورده خشت را بالای سرش گرفته و در جلو و زنان و دختران همراه با شادی و دایره‌زنان پشت سر او از روستا خارج می‌شوند و در محلی که قبلاً قنات و چاه آبی بوده است و فعلاً متروکه شده جمع می‌شوند و این خشت را داخل چاه انداخته و براین اعتقاد و باور هستند که غم و غصه‌ها را در چاه می‌ریزند و آن سال را همراه با شادی، خوشی و سلامتی شروع خواهند نمود.

این آیین و مراسم به شماره ۱۴۵۷ مورخ ۲۱/۸/۹۶ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.

سیزده‌بدر

مردم استان خراسان جنوبی مانند سایر مردمان و اقوام ایرانی در سیزده‌بدر به‌صورت گروهی و یکپارچه به کنار آب و نواحی سرسبز اطراف شهرهای‌شان می‌روند و تا نزدیک غروب در آنجا می‌مانند.

منبع:میراث آریا

زنان شیرازی پخت سمنو را برای برآورده شدن حاجاتشان می‌پزند و آن را منسوب به فاطمه الزهرا (س) می‌دانند در ضمن آن‌ها به خاطر ارادتی که به بی‌بی فاطمه زهرا (س) دارند به سمنو سمنی نیز می‌گویند.

برای این کار ابتدا گندم را پاک می‌کنند و به روی آن آب می‌ریزند و تا سه روز گندم را در درون آب قرار می‌دهند و هرروز آب آن را تعویض می‌کنند.

پس از سه روز گندم‌ها را از آب درآورده درترش باله می‌ریزند و منتظر می‌مانند تا تنجه بزند زمانی که گندم تنجه زد و به حدود یک سانتیمتر رسید آن را داخل جوغن سنگی ریخته و خوب می‌کوبند تا کاملاً نرم شود و شیره آن بیرون بیاید، پس شیره به‌دست‌آمده را با مقداری آب داخل دیگ مسی می‌ریزند و روی اجاق قرار می‌دهند پس‌ازاینکه دیگ به جوش آمد به‌اندازه شیره گندم، آرد به آن می‌افزایند.

آرد باید آرام‌آرام اضافه شود و دیگ بایست بی‌وقفه هم بخورد، برای اینکه یک نفر خسته نشود سعی می‌کنند به یکدیگر کمک کنند هنگام پخت سمنو با قاشق یا کاردک لبه‌های دیگر را به داخل دیگ می‌ریزند تا سمنو تلخ نشود پخت سمنو حدود ۱۲ تا ۱۵ ساعت به طول می‌انجامد.

هنگام پخت سمنو دعا خوانده می‌شود و در کنار دیگ شمع روشن می‌کنند حوائج خود را طلب می‌کنند. گاهی مقداری تربت امام حسین (ع) داخل آن می‌ریزند و آن را متبرک می‌کنند. بعضی از افراد هنگام بارندگی آب نیسان باران که در اواخر اردیبهشت‌ماه لغایت اوایل خردادماه می‌بارد را داخل شیشه نگهداری می‌کنند؛ و هنگام خیس کردن گندم روی آن می‌ریزند و معتقدند خداوند به آن برکت خواهد داد.

وقتی سمنو کاملاً جا افتاد مقداری مغز پسته گردو درون آن می‌ریزند گاهی نیز بادام و گردو را باپوست درون دیگ می‌ریزند و بعد از مدتی درب دیگ را برمی‌دارند و با پارچه سفیدرنگی روی آن می‌کشند و مقداری گلاب را با صلوات دورتادور دیگ می‌پاشند و به‌اصطلاح آن را تطهیر می‌کنند.

آنگاه حاجتمندان دو رکعت نماز فاطمه الزهرا (س) را در کنار دیگ می‌خواندند. پس چراغ‌ها را خاموش می‌کنند مردم بر این باورند که حضرت فاطمه الزهرا (س) بر سر دیگ حاضرشده و پنجه مبارک را روی سمنو قرار می‌دهند. پس از پایان پخت سمنوها را داخل ظرف ریخته و بین مردم تقسیم می‌کنند.

این آیین سنتی در تاریخ ۸۹/۱۱/۱۹ به شماره ۱۸۱ به ثبت ملی رسیده است.

منبع:میراث آریا