به واسطه وجود همین آثار تاریخی متعدد عصر ساسانی این مسیر به محور ساسانی نیز معروف است. همچنین این مسیر به صورت تاریخی دروازه‌ی عتبات عالیات بوده است و اهمیت ترانزیتی و زیارتی آن با توجه به مرز مشترک با کشور عراق مشهود است. به علاوه یادمان‌های متعدد در حوزه دفاع مقدس این بخش را مستعد گردشگری جنگ کرده است. در کنار همه این موارد طبیعت متنوع این بخش از استان کرمانشاه به حد فوق العاده‌ای زیبا است، به نحوی که فاصله‌ی آب هوای سرد کوهستانی تا گرمسیری در این بخش از استان در برخی نقاط کمتر از ۲۰ کیلومتر است.

مسیر غربی – محور ساسانی

شهرستان‌های غربی استان کرمانشاه شامل اسلام آباد غرب، دالاهو، سرپل‌ذهاب، قصرشیرین و گیلان‌غرب هستند که بخش مهمی از هویت گردشگری استان را تشکیل می‌دهند. همانند بسیاری از نقاط استان تنوع فرهنگی، آیینی و آب و هوایی بخش غربی استان بسیار بالاست.

در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری شهر کرمانشاه در گردنه چهارزبر یکی از یادمان‌های دفاع مقدس قرار دارد که محل وقوع عملیات مرصاد بوده است. درست از همین منطقه پوشش جنگلی و انبوه بلوط زاگرس آغاز می‌شود و بخش زیادی از مسیر را شامل می‌شود.

شهرستان اسلام آباد غرب علاوه بر وجود سراب‌های چندگانه، سد شیان، آبشار صندوقه و غیره طبیعت بسیار زیبایی دارد. این شهرستان به واسطه‌ی وجود غار وزمه، تپه چیاگاوانه و آتشکده‌های چندگانه ساسانی دارای اهمیت تاریخی است. با گذر از شهرستان اسلام آباد غرب به منطقه دالاهو خواهیم رسید.

دالاهو یکی از پر پتانسیل‌ترین مناطق گردشگری غرب ایران است. این منطقه از نظر تاریخی، طبیعی، فرهنگی و آیینی ارزش بارها دیدن را دارد. شهر زیبای کرند غرب که پیشه مردمانش از گذشته‌های دور تا امروز آهنگری بوده است و بخش گهواره که پاییتخت تنبور ایران است دو بخش اصلی شهرستان دالاهو هستند. در مسیر خروجی کرندغرب به سمت سرپل‌ذهاب درست جایی که تاق زیبا و تاریخی گرا (تاق شیرین) رخ می‌نماید منطقه تاریخی- طبیعی ریجاب (ریژاو) به عنوان یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری استان کرمانشاه قرار دارد. ریجاب به واسطه‌ی باغات انبوه، طبیعت جنگلی، سراب شالان، دور نمای آبشار پیران، چشمه مقدس غسلان، آثار متعدد تاریخی همانند شهر تاریخی زرده، قلعه یزدگرد، مسجد عبداله بن عمر، مقبره بابایادگار، قبرستان ایمام دوجانه (ابودوجانه) و… بسته گردشگری منحصر به فردی را پیش روی گردشگران قرار می‌دهد.

گردشگرانی که از دیدن ریجاب فارغ می‌شوند در ادامه مسیر خود تا سرپل‌ذهاب با گذر از منطقه کوهستان بالا تاق با شیب ملایم جاده ناگهان آب و هوای گرمسیری را تجربه می‌کنند. اختلاف دما منطقه گاهی در لحظه به بیش از ۲۰ درجه سانتیگراد نیز می‌رسد.

در مسیر شهرستان سرپل‌ذهاب می‌توان آثار تاریخی منحصر به فردی را همچون بنای ساسانی فوق العاده زیبای زیجکه منیژه و گور دخمه باستانی دکان داوود را مشاهده کرد. اما یکی از مهمترین سنگ نگاره‌های جهان باستان کتیبه آنوبانی‌نی است و در مجموع به ۳ سنگ نگاره ۴۵۰۰ساله پادشاه لولوبی گفته می‌شود که در شهر سرپل‌ذهاب قرار دارد. نکته جالب که ۲هزار سال پس از نقر سنگ نگاره لولوبی، داریوش هخامنشی به تقلید از این اثر تاریخی کتیبه خود در بیستون را بر دل کوه نگاشته است. از کنار این کتیبه‌های تاریخی می‌توان مسیر یکی از زیباترین آبشارهای ایران یعنی آبشار طبقاتی پیران را پیمود. این آبشار با ۱۸۰ متر ارتفاع آبریز یکی از بلندترین آبشارهای کشور است. علاوه بر این آبشار، سرپل‌ذهاب دارای یک آبشار فصلی به نام آبشار ماراب است که راه دسترسی زیبای آن از روستای پاتاق در حاشیه بنای تاریخی زیجکه منیژه می‌گذرد. دیدن این آبشار به ویژه در فروردین و اردیبهشت یک پیشنهاد جذاب محسوب می‌شود. همچنین در بازدید از سرپ‌ذهاب نباید یادمان شهدای بازی‌دراز را فراموش کرد. اگر در سفر به این شهرستان با برنامه عمل کنید می‌توانید بخت دیدن آهوهای ایرانی دشت قراویز را هم داشته باشید. البته میسر شدن این تجربه منحصر به فرد تنها با کسب مجوز امکان‌پذیر است.

هر چه از سرپل‌ذهاب به سمت مرز برویم آب و هوا بیشتر به کشور عراق شباهت پیدا می‌کند، درست آنجا که درختان نخل سر بر می‌آورند و سپس خروش رودخانه الوند آغاز می‌شود. این نشانه‌ها یعنی حضور در شهرستان تاریخی قصر شیرین!

قصر شیرین شهری است که در زمان جنگ بطور کامل ویران شد و دوباره از خاک برخاست. این شهر به واسطه‌ی نخلستان‌های انبوه در میان تمام شهرهای غربی ایران منحصر به فرد است. تجربه دیدن نخلستان مثمر در این منطقه تا حد بسیاری عجیب اما ارزشمند است. عمارت خسرو و آتشکده چارقاپی دو اثر شاخص تاریخی شهر قصر شیرین هستند که از زمان ساسانیان بر جای مانده است. در حوزه یادمان‌های دفاع مقدس بیمارستان ویران شده شهر و مسجد المهدی در خروجی شهر به سوی مرز خسروی قرار دارند. این مرز قدیمی‌ترین مرز رسمی گمرکی ایران و عراق و نزدیک‌ترین نقطه در خاک ایران به کربلای معلی است. همچنین قصر شیرین یک مرز ترانزیتی مهم با اقلیم کردستان عراق به نام پرویز خان دارد که با ایستادن در کنار آن می‌توان روستاهای کشور عراق را با چشم غیر مسلح دید. قصر شیرین در حوزه گردشگری خوراک حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که شاخص‌ترین آن قاپلی گوشت است.

یکی دیگر از مناطق گردشگری غرب کرمانشاه شهرستان گیلان‌غرب است که هم به لحاظ تاریخی دارای اهمیت است و هم اینکه طبیعت بسیار زیبایی دارد. این منطقه خاستگاه ایل بزرگ کلهر یکی از با نفوذترین خاندان‌های غرب ایران است که یکی از نامورترین مشاهیر ایشان میرزا محمدرضا کلهر خوشنویس بزرگ معاصر است. وجود آتشکده‌های تاریخی بسیار، کاخ اربابی، سراب مورت، تنگ گولم، منطقه طبیعی ناودار، منطقه نمونه گردشگری گلین، رودخانه کنگاکوش و غیره بخشی از جاذبه‌های این شهرستان زیبا محسوب می‌شود. این شهر که دومین شهر مقاوم کشور در زمان جنگ تحمیلی محسوب می‌شود دارای یادمان‌های متعدد از آن زمان است که در جای خود قابل تأمل است.

منبع:میراث آریا

همان‌طور که می‌دانیم هر صنایع‌دستی نشان از آداب، رسوم و فرهنگ آن منطقه را می‌دهد. در استان اردبیل انواع مختلفی از صنایع‌دستی بین مردم رواج دارد که دست‌بافته‌های آن معمول‌ترند به‌طوری که هر منطقه دست‌بافته مخصوص به خود را دارد. هنرهایی که بر اعتقادات و باورهای مردم منطقه اشاره دارد و می‌توان در نقش و نگارهای آن حقایقی از زندگی ساکنان بومی منطقه را مشاهده کرد، در این میان منطقه مغان و به‌ویژه شهر اصلاندوز استان اردبیل با دست‌بافته‌ای به نام ورنی شناخته می‌شود.

ورنی دست‌بافته‌ای فرش مانند است که به گلیم شباهت بسیاری دارد. در واقع ورنی نوعی گلیم یک‌رو یا گلیم فرش‌نما بدون پرز است و به سبک پودپیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچیدن نخ خامه به دور نخ‌های تار شکل گرفته و نقش می‌پذیرد. ورنی به صورت ذهنی بافته می‌شود و نقشه‌ای برای بافتن آن وجود ندارد.

مغان، مهد ورنی‌بافی

منطقه مغان در استان اردبیل یکی از اصلی‌ترین مناطق بافت ورنی است، زنان در این منطقه با آموزش سینه به سینه و انتقال تجربه از مادر به دختر ورنی‌بافی را یاد می‌گیرند، و رمز و راز حیات را با رنگ و بوی طبیعت می‌آرایند تا دست بافته‌ای بسازند. زنان عشایر در منطقه مغان با استفاده از پشم گوسفندان نخ‌ریسی می‌کنند، نخ‌ها را با استفاده از مواد طبیعی رنگزا که رنگ‌های شادی دارند رنگرزی می‌کنند و سپس با نخ‌های حاصل دست خودشان که آن‌ها را از طبیعت وام گرفته‌اند ورنی می‌بافند.

ورنی الهام گرفته از هویت عشایر منطقه مغان در سال ۱۳۹۸ نشان جغرافیایی بین‌المللی کسب کرد و در ادامه این روند در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۹ شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی معرفی شد. اکنون ورنی مغان در سراسر کشور بیش از پیش شناخته شده و بازار ورنی در اصلاندوز و سایر شهرهای مغان از جمله پارس‌آباد رونق گرفته است.

ورنی مغان نمادی از فرهنگ کهن مردم منطقه

نمادها و اشکال روی ورنی نشان‌دهنده اعتقادات و فرهنگ مردم منطقه است. فریده سرودی رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اصلاندوز در این مورد می‌گوید: «روی ورنی‌ها از اشکال، نماد و حروف استفاده می‌شود که باورهای زنان و مردان ایل را نشان می‌دهد، حاشیه یا زنجیره در طرح ورنی‌ها نیز که شامل اشکال معکوس است از تفکر عرفانی شکل گرفته است. نمادهای ورنی مغان شامل «قره قیناخ»، «قوچ کله‌سی»، «یلان یلان» و طرح «خانه خانه» است. فرهنگ یکتاپرستی در اکثر طرح‌های ورنی مغان به وضوح مشخص است. »

سرودی همچنین درمورد رنگ‌های استفاده شده در ورنی‌ها می‌گوید: «ترکیب رنگ استفاده شده در ورنی مغان اکثرا الهام گرفته از طبیعت و رنگ‌های شاد است، زنان ایل نخ‌های حاصل از پشم گوسفندان را با استفاده از مواد رنگزای طبیعی به رنگ‌های شادی که در طبیعت می‌بینند درمی‌آورند و ورنی‌هایی الهام گرفته از طبیعت می‌بافند.»

بافنده‌های ورنی در منطقه مغان معتقدند که ورنی‌بافی یک آموزه سینه به سینه است و نسل به نسل به آن‌ها رسیده است، آن‌ها اکثرا از نوجوانی این هنر را یاد گرفته‌اند و در همه سال‌های زندگی کمابیش به آن مشغول بوده‌اند. نکته دیگر در ورنی‌بافی، ذهنی بودن نقشه آن است. زنان مغان ورنی‌ها را بدون نقشه و با طرح‌هایی که در ذهن خود دارند می‌بافند.

صغری حسین‌زاده یکی از بافنده‌ها در شهر اصلاندوز می‌گوید: «۴۰ سال است که کار ورنی بافی انجام می‌دهم و این کار را از مادرم یاد گرفته‌ام. در بهار پشم گوسفندان را می‌چینیم و آن‌ها را پس از شستن شانه می‌کنیم، سپس با «جهره» این پشم‌ها را به نخ تبدیل می‌کنیم. بعضی از این نخ‌ها را خودمان با مواد طبیعی رنگ می‌کنیم و بعضی را نیز برای رنگ کردن به رنگرز می‌دهیم و با نخ‌هایی که خودمان آماده کرده‌ایم ورنی می‌بافیم.»

شهر ملی و رونق بازار ورنی

ورنی‌بافی یکی از شغل‌های اصلی زنان در منطقه مغان به ویژه در شهر اصلاندوز به شمار می‌رود. برخی از بافنده‌ها برای تولیدکننده کار می‌کنند و برخی نیز به‌طور شخصی در کار ورنی‌بافی هستند.

نجف‌زاده که تولیدکننده ورنی در شهر اصلاندوز است، بیان کرد: «سه تولیدکننده در شهر اصلاندوز داریم که هر تولیدکننده حدود دو هزار مترمربع در سال ورنی تولید می‌کند. تولیدکننده‌ها ورنی‌ها را بعد از تولید می‌فرستند به مرکز استان و از آنجا به شهرهای مختلف کشور مثل اصفهان، تهران، قم و شیراز خریدار ورنی مغان فروخته می‌شود، . بعضی از تجار فرش هم در زمینه صادرات ورنی فعال هستند و ورنی‌های تولیدی ما را به کشورهای دیگر از جمله آذربایجان و ترکیه صادر می‌کنند.»

رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اصلاندوز نیز در این مورد اظهار کرد: «در شهر اصلاندوز حدود هزار نفر بافنده داریم و سالانه حدود شش هزار مترمربع ورنی تولید می‌شود. سه تولیدکننده در شهر اصلاندوز فعال هستند و علاوه بر این تولیدکنندگان شخصی هم برای استفاده شخصی یا فروش خرده تولیدات ورنی دارند.»

سرودی معتقد است که از زمان معرفی شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی این دست‌بافته در کشور شناخته شده و در رونق اقتصادی منطقه هم موثر بوده است.

نجف‌زاده نیز درمورد رونق بازار ورنی در شهر اصلاندوز گفت: «از زمانی که اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی معرفی شده است این صنعت رونق گرفته و بافنده‌ها بیشتر شده‌اند، و با توجه به اینکه این دست‌بافته در سطح کشور معرفی و شناخته شده، فروش ورنی هم رونق گرفته است.»

سخن آخر اینکه ورنی مغان هنری برخواسته از دل طبیعت است که با دست زنان ایل نقش می‌پذیرد و قدمتی تاریخی دارد. این هنر دست، حالا بیشتر از پیش قدر دیده می‌شود و ثبت شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی بهانه‌ای است تا بار دیگر ورنی‌های خوش رنگ و نگار این منطقه به منازل ایرانیان راه پیدا کنند.

منبع:میراث آریا

در آغاز زندگی بشری، انسان با وحشت از نیروهای ناشناخته طبیعی به دنبال مأمن و پناهگاهی بود تا بر ترس خویشتن فائق آید. پس به خدایان روی کرد و غم و شادی، شکست و پیروزی و امید و آرزویش را با راز و رمز و کنایه و استعاره به آنان گفت.

رازها و رمزها، استعاره‌ها و تمثیل‌ها، همه و همه نوعی پل ارتباطی بین انسان و خدایان بود. انسان از این‌ها در آیین‌های مختلف استفاده می‌کرد و خویشتن را از تنهایی می‌رهانید و با قرار گرفتن در کنار خدایان و قهرمانان اسطوره‌ای و یکی شدن با آن‌ها، احساس امنیت می‌کرد.

انسان عصر کهن با بازسازی و تکرار بعضی از اعمال اسطوره‌ای خدایان در آغاز خلقت یا اعمال قهرمانان در آغاز شکل‌گیری قوم و قبیله، خود را با خدایان و قهرمانان افسانه‌ای یگانه می‌ساخت و به اصل و منشأ خویشتن باز میگشت. در این موارد به طور معمول، نمایش‌های آیینی و مذهبی برگزار می‌شد.

«عروسه گولی» یکی از مراسم‌های نمایشی پیش‌نوروزی است. عروسه گولی به فارسی همان عروس گل است. شاید این ترکیب کنایه از طبیعت زیبای بهاری باشد. سال‌ها است که این آیین نمایشی شاد به لحاظ توسعه و نفوذ رسانه‌های جمعی و نبود هماهنگی عناصر و اجزای بنمایش با فرهنگ روز، حتی در دورترین‌آبادی‌ها هم اجرا نمی‌شود.

زمان برگزاری نمایش عروسه گولی در روستاها مختلف بود. این نمایش به طور تقریبی بین یک هفته تا بیست و پنج روز و گاه نزدیک به یک ماه طول می‌کشید و حدود نیمه دوم اسفندماه شروع می‌شد.

گروه نمایش، پس از غروب آفتاب از خانه‌ای به خانه دیگر می‌رفتند و در حیاط و فضای باز جلوی خانه، برنامه خود را اجرا می‌کردند و در واقع گروه نمایشی سیار و اجرای آن میدانی بود.

این نمایش را در شرق گیلان همانند غرب مازندران «پیربابو» و در غرب گیلان عروسه گولی می‌نامند. شخصیت‌های اصلی این مراسم نمایشی را چهار نفر تشکیل می‌داد: پیربابو یا کوسه، غول، ناز خانَم و کاس خانَم. افراد گروه بین پنج یا شش تا چهارده نفر بود. در شرق گیلان یکی از نقش‌ها پیربابو است، ولی در غرب گیلان به جای او کوسه وجود دارد که در اشعار عروسه گولی او را پیرمرد می‌نامند. افراد یک گروه بزرگ که در نمایش عروسه گولی حضور داشتند عبارتند از:

سرخوان: خواننده شعر، راوی و کارگردان نمایش

ساززَن: نوازنده سرنا

واگیرکونان: هم‌سرایان شعر عروسه گولی بودند که بندهایی از شعر را تکرار می‌کردند. هم‌سرایان اغلب تماشاگرانی بودند که به دنبال گروه حرکت می‌کردند و همواره به تعدادشان افزوده می‌شد.

کترازَنان: چند نفری که هماهنگ با ساز و آواز، دو کف‌گیر چوبی یا دو قطعه چوب را بر هم می‌کوبیدند و گاه وظیفه واگیرکونان را هم انجام می‌دادند.

غول: موجودی افسانه‌ای، تناور و درشت پیکر است که به باور مردم گیلان در غارها و بیابان‌ها زندگی می‌کند. غول موجودی ساده‌لوح است که گاه اسیر انسان می‌شود و از او در کارهای کشاورزی بیگاری می‌کشند.
برای اجرای این نقش، چهره جوان تنومندی را با پودر زغال یا دوده سیاه می‌کردند، کلاه مقوایی یا کاغذی عجیب و غریبی بر سرش می‌گذاشتند. در بعضی از آبادی‌ها و روستاها نیز دو شاخ گاو بر سرش و ریش انبوه سیاهی بر چهره‌اش می‌بستند. چند جارو به عنوان دُم بر پشت شلوارش و دسته‌های بزرگ ساقه خشک شده‌ی شالی (کولوش) بر پشت و شکم و سینه او و چندین زنگ بزرگ آفتابه‌ای و زنگوله بر کمر، پا و لباسش می‌آویختند و او را به شکل و هیأت وحشتناکی در می‌آوردند. بعضی از گروه‌ها غول را ساده‌تر می‌آراستند.

پیربابو: همان بابای پیر در زبان فارسی است. لباسی کهنه و مندرس بر تن داشت و ریش سفیدی از پوست بز یا دُم اسب. گاه صورت او را نیز سیاه می‌کردند و بر سرش کلاه قیفی مقوایی می‌گذاشتند و مانند غول با کولوش، زنگ آفتابه‌ای و زنگوله او را می‌آراستند. در بعضی از نمایش‌ها، چماقی نیز در دست می‌گرفت و با آن از از عروس مواظبت می‌کرد.
کوسه؛ در اغلب مناطق غرب، مرکز و شمال گیلان به جای پیربابو از شخصیتی به نام کوسه استفاده می‌شد.

ناز خانَم: همان عروسه گولی است. از تن‌پوش و آرایش محلی استفاده می‌کرد. دو دستمال و زنگ‌هایی در دست می‌گرفت که به هنگام رقص برای افشاندن و نواختن به کار می‌برد. گاه نازخانم سوزنی را برای متواری کردن افراد مزاحم در دست می‌گرفت و گاهی هم با آن حالتی از دوخت و دوز را به نمایش می‌گذاشت.

کاس خانَم: در روایت نمایشی بعضی از روستاها، ینگه و مراقب نازخانم بود و در بعضی از روستاها، مانند نازخانم عروس بود. در برنامه‌هایی که عروس بود، لباس و آرایشی شبیه به ناز خانم داشت، در نمایشی که ینگه بود، با لباس و آرایشی متفاوت با نازخانم به صحنه بازی می‌آمد. دو نقش نازخانم و کاس خانم را دو پسر جوان و یا نوجوان بازی می‌کردند.

محافظ عروس: در برخی از روستاهای گیلان، در نمایش عروسه گولی مرد جوانی با پوشش و لباس محلی و چوب یا چماقی در دست از عروس محافظت می‌کرد.

کول بارکش (کول وارکش یا کیسه‌کش): یک یا دو نفر کیسه‌ای بر پشت می‌گرفتند و همه جا گروه را همراهی می‌کردند. پس از پایان نمایش، کول‌بارکش تخم مرغ، برنج، گندم، عدس و سایر مواد غذایی و هدایایی را که خانخا (صاحب‌خانه) می‌داد، درون کیسه‌اش می‌گذاشت و به دنبال گروه از خانه‌ای به خانه دیگر حرکت می‌کرد. در بعضی از آبادی‌ها و روستاها، گروه نمایشی تأکید زیادی داشتند که از خانه‌ها تخم‌مرغ بگیرند و حتی قبل از اجرای برنامه از صاحب خانه درباره موجودی تخم‌مرغ می‌پرسیدند و اگر پاسخ منفی بود آن خانه را ترک می‌کردند و به خانه دیگر می‌رفتند.

نمایش عروسه گولی در سراسر گیلان به جز تعداد بازیگران و جابه‌جایی بعضی از شخصیت‌ها و نقش‌های آنان، تفاوت چندانی با هم نداشت و همه این نمایش‌ها دارای منشأ و کارکردهای واحد و یکسانی بودند.

در این آیین نمایشی، نازخانم نقش کلیدی و محوری دارد. خلاصه این نمایش، مبارزه غول و پیربابو یا غول و کوسه، برای به دست آوردن عروس (نازخانم) است. در بعضی اجراها، غول و در برخی دیگر پیربابو یا کوسه پیروز میدان است. گاه نیز مبارزه بدون نتیجه قطعی پایان می‌یابد.

در روستای جوپشت لشت‌نشا، غول عاشق نازخانم و کوسه رقیب اوست. این دو برای هم مدتی رجز و کُرکُری می‌خوانند و نازخانم آنان را به مبارزه کشتی دعوت می‌کند تا با برنده و پیروز میدان، نامزد شود. این دو شرایطی برای مبارزه می‌گذارند و هربار یکی از آن دو طفره می‌رود.

سرانجام کوسه فرار را بر قرار ترجیح می‌دهد و غول با خوشحالی فریاد شادمانه سر می‌دهد و می‌گوید: نازخانم مال من است. در این روایت کاس‌خانم یکی از بستگان نازخانم است.

مردم سیاهکل درباره این آیین افسانه‌ای دارند: در جنگلی، مردی به نام پیربابو زندگی می‌کرد و هر روز دام‌هایش را در اطراف جنگل به چرا می‌برد. در سالی، بیست روز مانده به عید نوروز، غولی از غار خود بیرون آمد و به تماشای کلبه چوبی پیربابو ایستاد و چشمش به عروس‌گولی افتاد. غول بی‌معطلی پیش رفت و عروس را کول کرد و به غار برد. پیربابو هنگامی متوجه عروس‌گولی شد که غول گریخته بود. از آن زمان رقابت عشقی بین این دو آغاز شد و به همین علت در این مراسم پیربابو دقیقه‌ای از عروس غافل نمی‌شود و مرتب دور عروس پرسه می‌زند.

در زیکسار صومعه‌سرا، غول از میدان بیرون می‌رفت، یک کنده هیزم پیدا می‌کرد و به نشانه نیرومندی، آن را به کول می‌کشید و در کنار کوسه بر زمین می‌انداخت. کوسه در این فرصت نازخانم را می‌گرفت، فرار می‌کرد و او را در گوشه‌ای پنهان می‌ساخت. غول از پیدا کردن عروس عاجز می‌ماند و از شدت غم و اندوه بی‌هوش می‌شد و عروس رقص‌کنان از مخفی‌گاه بیرون می‌آمد و دامن شلیته را به صورت او می‌مالید. غول از بوی دامن عروس به هوش می‌آمد و عروس دوباره خود را پنهان می‌کرد. غول از استاد نوازنده سرنا که رهبر گروه بود، سراغ نازخانم را می‌گرفت. استاد می‌گفت: اگر از صاحب‌خانه (خانخا) مژدگانی بگیری، من نازخانم تو را پیدا می‌کنم. صاحب‌خانه مقداری برنج و چند تا تخم‌مرغ و مبلغی پول به غول می‌داد و او هم آن‌ها را برای استاد می‌برد و عروس را تحویل می‌گرفت.

در روستای رودپیش فومن بر خلاف روستای کمسار شفت، غول پیروز میدان مبارزه بود و کسی حریف او نمی‌شد. در رودپیش پس از این که غول، پیرمرد را بر زمین، نازخانم و کاس‌خانم با گوشه‌های دامن‌شان، با آهنگی موزون، او را باد می‌زدند.

در روایت عروس‌گولی روستای کمسار، پیرمرد دو زن دارد که نامشان نازخانم و گردخانم است. در این روایت گردخانم همان کاس‌خانم است.

از نظر تاریخی و جامعه‌شناختی، غول قدرتمند و ساده‌لوح، پیربابوی باتجربه، کوسه‌ی به باور مردم حیله‌گر و زیرک، ناز خانم به باور مردانه عشوه‌گر و فتنه‌انگیز و خانه‌دار، و کشتی بین غول و پیربابو یا غول و کوسه، که مبارزه قدرت و تجربه یا قدرت و زیرکی برای به دست‌آوردن نازخانم- عروس- است، همه بازتاب شخصیت‌ها و مناسبات اجتماعی جامعه‌ای بود که این نمایش در آن برگزار می‌شد و به این ترتیب مخاطبان، خود را با گروه نمایشی یگانه می‌دیدند و در آن، جامعه و زندگی‌شان را به تماشا می‌نشستند.

زبان محاوره‌ای و منظوم نمایش، بسیار ساده است. استفاده از عبارت‌ها و ترکیب واژه‌های غیرمتعارف، توصیف‌های اغراق‌آمیز، طنز و هجو بی‌پرده همراه با ساز و آواز سبب خنداندن و شادی مردم می‌شد.

سادات اشکوری درباره ارتباط این آیین با بهار و طبیعت نوشته است که با توجه به شعر نمایش، عروسِگل و زیبا، نماد طراوت و نوشدگی طبیعت و بهار، پیربابو، نشانی از تجربه و دانایی؛ و غول، مظهر سختی و مشکلات است. او سپس این پرسش را طرح کرده است که آیا چهره سیاه غول، با ضرب‌المثل «زمستان رفت و روسیاهی برای زغال ماند» ارتباطی ندارد؟

پیربابو سال کهنه است که از تجربه آن می‌توان در سال نو بهره جست؛ غول، زمستانِ سختِ سال کهنه و مشکلات آن، و عروس، طبیعت زیبا در بهار است که دست‌افشان و پای‌کوبان به استقبالش می‌روند و مقدمش را گرامی می‌دارند.

عروس‌گولی آمیزه‌ای از چند اسطوره است که مردم برای آن خویشکاری‌های به هم‌پیوسته قائل بودند. به باور مردم روستاهای گیلان، این آیین نمایشی، پرشگون و مبارک بود. با برگزاری این آیین نمایشی به نیت سلامتی، بهروزی، بارآوری محصولات دامی و کشاورزی و نابودی همه مشکلات و گرفتاری‌ها به استقبال عید نوروز باستانی می‌رفتند.

منبع:میراث آریا

همه ایرانیان از دوران باستان نو شدن سال و عید نوروز را جشن می‌گیرند اما هرکدام از مناطق مختلف ایران آداب‌ورسوم خاص خود را برای این عید به‌جای می‌آورند.

آداب‌ورسوم نوروز در مناطق مختلفی از ایران با یکدیگر متفاوت است زیرا در کشور عزیزمان قوم‌های مختلفی بافرهنگ‌های متفاوت وجود دارد، در روستای شاه‌رستم از توابع شهرستان سرچهان در استان فارس نیز همانند سایر نقاط ایران رسم‌های جالبی از گذشتگان به یادگار مانده است که یادآور سنت گذشتگان و نیاکانمان است.

در امتداد شرقی زاگرس سربلند در مسیر شهرستان سرچهان به سمت بوانات، بعد از بخش باغ‌صفا از گردنه‌ای عبور می‌کنیم. جلو‌تر که می‌رویم کم‌کم زیر جاده، درون دره، این نگین سبز رخ می‌نماید، شاه‌رستم روستایی با قدمت چندهزارساله است، نام این روستا از مقبره شیخ زین الدین علی بن رستم که در این مکان واقع است وام گرفته شده است.

در این روستا مردم بسیار علاقه‌مند و پایبند به آداب‌ورسوم نوروز هستند، آنان قبل از تحویل سال نو به پاک‌سازی منزل و سفید کردن خانه‌ها می‌پردازند، لباس‌های نو می‌خرند و فرش‌ها را می‌تکانند، سپس گندم، جو، عدس، لوبیا و انواع و اقسام حبوباتی را که خود به عمل‌آورده‌اند را خیس کرده و با عنوان سبزه سبز می‌کنند، سپس سفره هفت‌سین را پهن می‌کنند، این سفره هفت‌سین علاوه بر هفت‌سین اصلی تمام محصولات خود را در سال گذشته تولید کرده‌اند بر سر سفره می‌گذارند.

این اقلام عبارت‌اند از آلوبخارا، فلفل قرمز، عسل، کره، بنه، عدس، لوبیا، تخم‌مرغ، کشمش، ترشی، کله‌قند، انجیر، خیار شور، نبات، گندم، شربت به‌لیمو، رب انار، حلواارده، حلوای سی ین، کاهو، گل‌گاوزبان، پیازوک، سیرموک، گندم برشته، کنجد، شاهدانه، مسقطی، نان، پنیر. سپس در صبح اول عید همه افراد یکجا جمع شده ابتدا به خانه شخصی می‌روند که عزیزی از دست‌ داده باشد و سپس به خانه بزرگ‌ترهای روستا می‌روند. این کار به شکل دسته‌جمعی انجام می‌گیرد این کار از صبح تا عصر انجام می‌گیرد.

در روز اول عید درِ همه خانه‌ها باز است، اگر در آن زمان کسی در خانه نباشد همه به خانه آن شخص می‌روند بر سر سفره می‌نشینند و از خود پذیرایی می‌کنند و سپس از خانه خارج می‌شوند. گاهی برای بزرگ‌ترها کله‌قند می‌برند. بزرگ‌ترها نیز به بچه‌ها تخم‌مرغ رنگی و تنقلات عیدی می‌دهند.

این آیین سنتی مربوط به سال شمسی است در تاریخ ۹۷/۶/۱۸ با شماره ۱۶۴۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا