به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، ثبت جهانی نگارگری در روزهای پایانی پاییز ۹۹ در جامعه هنردوست ایران، موجی از غرور و افتخار را به همراه داشت؛ ایرانیان که همواره در جهان به هنرمندی و هنرپروری شهره هستند، این بار هنری را در مجموعه آثار ناملموس جهان به ثبت رساندند که هر بیننده‌ای را مجذوب و به تحسین وامیدارد، آثاری که شأن و منزلت جهانی دارند و خالقان آن از اعصار دور تا دوران معاصر، مهر اعتباری بر هنر ایرانیان است.

هفته گذشته (۲۶ آذر ۱۳۹۹- ۲۰۲۰) هنر نگارگری (مینیاتور) در پرونده‌ای مشترک میان ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در پانزدهمین کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو در فهرست میراث جهانی ناملموس بشری قرار گرفت و به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس ایران در یونسکو ثبت شد.

در کنار این رویداد مهم اتفاق دیگری هم روی داد و پنج استاد پیشکسوت این هنر اصیل به عنوان گنجینه زنده بشری یونسکو ثبت شدند که نام و اعتبار هنری‌شان میان همه علاقه مندان به ایران و هنر ایرانی، حس احترام و افتخار را بر می‌انگیزد. در همین زمینه با مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی کشور پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی که مسئولیت پژوهش و تدوین مستندات پرونده نگارگری را بر عهده داشت درباره هر دو رویداد گفت‌وگو کردیم.

سیدعبدالمجید شریف‌زاده در این مورد گفت:آنچه به عنوان نگارگری (مینیاتور) مطرح می‌شود پایه و اساس آن در ایران است و به همین دلیل در کنار ثبت جهانی نگارگری و مینیاتور در فهرست میراث ناملموس یونسکو، استاد محمود فرشچیان، استاد مجید مهرگان، استاد مهین افشان‌پور، استاد اردشیر مجرد تاکستانی و استاد محمدباقر آقامیری به عنوان گنجینه‌های زنده بشری، ثبت شدند.

مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بر ضرورت حمایت از هنرمندان پیشکسوت به عنوان گنجینه های ارزشمند تاکید کرد و افزود:باید شرایط فعالیت این اساتید فراهم شود تا بتوانند این هنرهای ارزشمند را زنده نگه داشته و سینه به سینه  به عنوان یک میراث پاسداری کنند تا نسل به نسل به آیندگان برسد.

وی تصریح کرد: برای حفاظت از آثار فرهنگی ناملموس مانند نگارگری، در وهله اول باید پیشکسوتان و نگارگران را شناسایی کرد، ارج بگذاریم و تقدیر کنیم، با بهترین روش‌ها که فقط هم مادی و مالی نیست، آنها را مورد حمایت قرار دهیم، و مهمتر اینکه باید شرایط آموزش هنر و تخصص آنها را به صورت مستقیم «استاد– شاگردی» مهیا کنیم.

سایر پیشکسوتان نگارگری هم باید به گنجینه زنده بشری اضافه شوند

شریف‌زاده گفت: وقتی یونسکو از پیشکسوتان هنرمند به عنوان گنجینه زنده بشری یاد می‌کند یعنی آنچه از گذشته تاریخی یک هنر در سینه یک هنرمند باقیمانده و آنها حامل این گنجینه هستند باید شرایط مهیا شود تا آن را به شاگردان خود منتقل کند.

اکنون همین تعداد از استادان نگارگری به عنوان گنجینه ثبت زنده بشری شده‌اند، اما کافی نیست هنوز استادان دیگری هستند که باید به این مجمموعه اضافه شوند، پیشکسوتانی در کشور داریم که وافعا در تراز همین پنج استاد هستند، ما در مرحله اول این پنج نگارگر را ثبت کردیم و این کار ادامه دارد.

باید موزه نگارگری داشته باشیم

شریف‌زاده افزود: این اساتید اکنون در ایران هستند، البته استاد فرشچیان به خارج از کشور در رفت و آمد است اما باید شرایط آموزش برای این پیشکسوتان مهیا شود، باید شرایط معرفی خود آنها، آثارشان و حفاظت اینآثارشان که شاهکارهای مینیاتور جهان محسوب می شود باید فراهم شود. استاد فرشچیان در این هنر شاخص هستند و در مجموعه سعدآباد تهران هم برای آثار ایشان موزه دایر شده است، آثار سایر اساتید هم باید گردآوری شود.

مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی به اهمیت ثبت جهانی نگارگری اشاره کرد و گفت: اکنون زمان آن رسیده که در کشور «موزه نگارگری» داشته باشیم، باید از همین پنج استاد شروع کنیم و آثار آنها را خریداری کنیم و در یک موزه اختصاصی با عنوان نگارگری نگهداری و به نمایش بگذاریم. این مسیر باید برای سایر اساتید نگارگری ادامه داشته باشد و تا گنجینه هنری کشور به صورت پیوسته تغذیه شود.

خانه مرحوم «کلارا آبکار» مرکز آموزش نگارگری می‌شود

شریف‌زاده با بیان اینکه هنوز مکان اختصاصی برای آموزش نگارگری وجود ندارد، گفت: البته با همکاری مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران (پرهام جانفشان) مقدمات این کار انجام شده است و با حمایت و پیشنهاد وی خانه مرحوم کلارا آبکار را که از نگارگران پیشکسوت بودند، پیشتر خریده شده و قرار است به عنوان مرکز آموزش شود. قول داده اند این خانه در اختیار پژوهشکده قرار بگیرد تا به عنوان مرکز آموزش نگارگری راه اندازی شود.

وی همچنین از تبدیل شدن خانه مرحوم استاد بهزاد در تهران به مکان اداری ابراز تاسف کرد و افزود: خانه استاد بهزاد قرار بود فضایی آموزشی برای نگارگری باشد. امیدوارم اکنون که هنر نگارگری جهانی شده است خانه استاد بهزاد که از اساتید شهیر نگارگری معاصر ایران است به موزه نگارگری و مرکز آموزش تبدیل شود.

بعد از کرونا پاسداشت هنر نگارگری را برگزار می‌کنیم

شریف زاده تاکید کرد: کتاب پنج استاد نگارگری باید تدوین شود هم زندگینامه اساتید و هم آثارشان منتشر و معرفی شود و اگر از کرونا و شرایط سخت آن بگذریم باید در یک شرایط مناسب یک آیین باشکوه و شایسته هم برای ثبت جهانی نگارگری و هم تجلیل از پیشکسوتان گنجینه زنده بشری برگزار کنیم، این اقدامات الگوسازی است و البته باید حمایت‌ و پشتیبانی‌های مالی هم از نگارگری و نگارگران انجام شود.

مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی گفت: برخی از این هنرمندان درآمد ماهانه و ثابتی برای گذران زندگی ندارند و تمام زمان و زندگی خود را برای خلق اثر و حفظ این هنر گذاشته‌اند؛ و بیشترآنها محجوب و شکیبا با تعداد محدود هنرجو و یا با فروش آثار، زندگی می‌گذرانند، این هنرمند باید کاملا تحت حمایت قرار بگیرد.

وی با اشاره به ضرورت و اهمیت دیپلماسی فرهنگی و جایگاه هنر در روابط ملت‌ها و دولت‌ها گفت: دولتمردان ما به عنوان نماینده یک ملت بزرگ با فرهنگی غنی باید وقتی در مجامع و محافل بین‌المللی حضور پیدا می‌کنند و تا  حرکتی را انجام دهد و در منطقه جریان‌سازی و گفتمان‌سازی کنند باید این هنرمندان را در کنار خود داشته باشند، حضور این افراد در کنار مسئولان و مقامات، پشتوانه فرهنگی ایجاد می‌کند. این اساتید باید در هر مراسم فرهنگی در صدر باشند، احترام و تجلیل شوند همان کاری که در بیشتر کشورهای جهان برای گنجینه‌های زنده بشری خود می‌کنند به پیشکسوت خود بها می‌دهند.

مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی تصریح کرد: نسل هنرمند جوان هم وقتی می‌بیند اساتید و پیشکسوتان مورد احترام و تجلیل مقامات هستند و مردم هم آنها را با افتخار تکریم می‌کنند، روش و منش کار و مسیر زندگی آنها را با همان الگوی رفتاری و اخلاقی ادامه می‌دهند تا به همان جایگاه و چه بسا فراتر دست یابند.

وی تاکید کرد: برای پاسداری خوب از میراث ناملموس کشور باید علاوه بر آموزش و ترویج هنر سنتی، باید از آثار فاخر و شاخص هنری حفاظت و از خود هنرمندان و خالقان آثار به روش شایسته حمایت و تجلیل شود.

ستون خیمه «نگارگری» در ایران است

مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، ثبت جهانی نگارگری (مینیاتور) به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس ایران در یونسکو را یک رویداد بسیار مهم و ارزشمند نه در کشور بلکه در جغرافیای فرهنگی ایران دانست و گفت: اگر چه سابقه این هنر بسیار طولانی است و به پیش از اسلام بر می گردد، اما آنچه ما به عنوان نگارنگری می‌شناسیم بعد از دوره اسلامی شروع می شود و قدمت آن به چند صد سال قبل می‌رسد.

شریف زاده ایران را یکی از مهمترین پایه‌های شکل‌گیری نگارگری در منطقه دانست و افزود: وقتی جغرافیای فرهنگی ایران را بررسی می‌کنیم، وقتی از مکتب هرات یا بلخ و مکتب تیموری صحبت به میان می‌آید که «شاهنامه بایسنغری تیموری» در مجموعه جهانی کاخ گلستان تهران نگهداری می‌شود، همه اینها نشان می‌دهد ستون خیمه هنر نگارگری در ایران است و چتر آن باز و در این منطقه گسترده شده است.

شریف زاده به پراکندگی و گسترش نگارگری در منطقه اشاره کرد و افزود: از یک طرف در پرونده ثبت نگارگری با جمهوری آذربایجان، ترکیه و ازبکستان مشترک هستیم و از آن طرف کشورهایی مانند افغانستان،ترکمنستان و هند را درکنار خود داریم و باید کمک کنیم به این پرونده ملحق شوند و زیر این چتر فرهنگی قرار بگیرند.

هنر خوشنویسی در مسیر جهانی شدن

شریف‌زاده درباره ثبت جهانی هنر خوشنویسی در میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، گفت: بخش پژوهشی و تدوین پرونده هنر خوشنویسی با عنوان «فعالیت‌های پاسدارانه از هنر خوشنویسی ایران» در قالب یک پرونده مستقل و ملی در پژوهشکده هنرهای سنتی آماده‌سازی، نهایی و برای ثبت جهانی به عنوان میراث فرهنگی ناملموس به یونسکو ارسال شده است، تا سایر کشورها هم بتوانند از اقدامات و برنامه‌های پاسدارانه ایران برای حفظ خوشنویسی خودشان  الگوبرداری و استفاده کنند و امیدواریم در سال ۲۰۲۱ در یونسکو ثبت شود.

هنر نگارگری (مینیاتور) ایرانی

به گزارش ایرنا، نگارگری، هنری است که در آن هنرمند نگارگر آنچه را که در پرده خیال دیده به تصویر می ‌کشد و با چنگ انداختن به ریسمان معنوی و بهره‌گیری از تعالیم اسلامی، مفاهیم فرهنگی به خلق اثر هنری ایرانی اسلامی می‌پردازد.

نگارگری ایرانی به عنوان هنری برگرفته از مفاهیمی چون تعالی روح و رسیدن به عالم معنا و جاودانگی با نگرش حقیقت‌گرا و هنر قدسی در سراسر دنیا شناخته شده است. اوج شکوفایی این هنر با ظهور چهره هایی چون کمال‌الدین بهزاد و رضا عباسی در عهد صفویه شکل گرفت که بیانگر دوران طلایی آن و مایه مباهات هر ایرانی است.

نگارگری مفهوم عام دارد و روش ‌ها و سبک‌های گوناگون نقاشی ایرانی را شامل می ‌شود، چه آنها که در کتاب و نسخه ‌های خطی صورت گرفته شامل تذهیب، تشعیر، حاشیه‌سازی، جدول‌کشی، گل‌ومرغ و چه آنها که بر دیوار بناها و بوم های دیگر خلق شده است.

از سوی دیگر، نگار در ادبیات عرفانی و عاشقانه معانی متفاوت و زیادی دارد و در هنر نگارگری، خداوند، نگار حقیقی است و همه نگاه‌ها به اوست و او نیز در صورت‌های مختلف به جلوه‌گری می ‌پردازد. با این تعریف، نگارگر، تصویرکننده جلوه حق است و گاهی به مقامی می‌رسد که از حق چهره می‌کند و آن را چهره گشایی می ‌نامند.

اگر چه هنر نقاشی در آثار تصویری کهن ایران به زمان مانی و حتی گذشتگان او بر می‌گردد، اما بعد از ورود اسلام به ایران و جلوه‌گر شدن مبانی فکری و اعتقادی جدید در زندگی انسان‌ها، رویکرد تازه‌ای پیدا می‌کند و از حدود قرن سوم هجری به بعد شاهد بوجود آمدن نگاه جدیدی در هنر نقاشی ایران هستیم. این تفکر جدید زیر بنای خلق آثار ارزنده نگارگران ایرانی از گذشته دور تا امروز است.

منبع:ایرنا

مالکان برخی از این بناهای تاریخی، این عمارت‌ها را به کافه تبدیل کرده‌اند اما برای اینکه بتوانند مشتری‌ها را به این بناها از میان بسیاری از خانه‌های قدیمی که اکنون به مرکز هنری و فرهنگی و یا کافه رستوران و گالری تبدیل شده‌اند، جذب کنند، از عناوین مختلفی استفاده می‌کنند که بعضاً تعدادی از آنها واقعی نیست. یا حتی برخی از آنها بنا را به گونه‌ای بزک می‌کنند که دیگر از اصل و هویت خانه فاصله زیادی می‌گیرد.

مثل خانه پهلوان رزاز در بافت تاریخی منطقه ۱۲ تهران که هیچیک از تزئینات به کار رفته در آن بنای تاریخی متعلق به دوره‌ای نیست که پهلوان رزاز در آن زندگی می‌کرده است و یا اینکه بناهایی که اکنون به دلیل اشتباه یا حتی به عمد، خانه‌ای را به یکی از شخصیت‌های تاریخی منسوب می‌کنند تا بتوانند به آن بنا شهرت دهند و در نهایت کسب و کار خودشان را با آن نام رونق دهند. این در حالی است که برخی از اسناد تاریخی وجود دارد که با مراجعه به آنها می‌توان به هویت واقعی بناها پی برد یکی از آنها نقشه‌های دوره ناصری و قاجاری تهیه شده توسط موسیو کرشیش و عبدالغفار نجم‌الملک است که محل خانه‌های رجال تهران در آن مشخص شده است. شاید این نقشه‌ها با هم در تاریخ و سال تفاوت‌هایی داشته باشند و یا اینکه ممکن است در فاصله ترسیم دو نقشه جا به جایی‌هایی در خانه‌ها به وجود آمده باشد و در این فاصله خانه‌ای از مالکی به مالک دیگر انتقال داده شده باشد اما به راحتی می‌توان با مراجعه به مراکز اسناد تاریخچه آن را از زمان ساخت تا کنون پیدا کرد. مورد بعدی بررسی معماری آن بناست که نشان می‌دهد در برخی از این موارد اصلاً زمان حیات آن فرد با زمان ساخت این بنا متفاوت است.

در این میان گروهی از تهران شناسان، فعالان میراث فرهنگی و راهنمایان گردشگری به بررسی برخی از این تحریف‌های انجام شده در مالکیت بناهای تاریخی پرداخته‌اند تا بتوانند از جعل تاریخی با هدف کسب و کار جلوگیری کرده و افکار عمومی را روشن کنند.

یکی از این افراد محمد دروگر پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، تهران پژوه و راهنمای گردشگری فرهنگی است که در این باره به خبرنگار مهر گفت: یکی از بناهایی که مورد بررسی قرار گرفت عمارتی پشت دانشگاه تهران است که صاحب آن مدعی است ملک، متعلق به آندره گدار معمار فرانسوی بوده و قبلاً پرورشگاه بود، الان ملک در اختیار مالک خصوصی است. بعد از آنکه اعلام کرد این بنا برای آن ده گدار بوده مدعی شد تنها معماری بنا را او انجام داده است. این روایت نیز به همه مراجعه کنندگان به این بنا اعلام می‌شود و اکنون این بنا با همین عنوان مشهور شده است. ما اسناد معماری گدار را داریم هیچ نشانه‌ای از آن نیست که این بنا را آندره گدار طراحی کرده باشد.

وی گفت: طبق اسنادی که شهرداری تهران نیز در اختیار دارد می‌توان اثبات کرد که بنا در روزهای اول ساخت متعلق به سرهنگ شجاع اشرفی بود بنابراین گدار حتی برای مدت کوتاهی هم این ملک را اجاره هم نکرده است. حتی دکتر جنیدی که در همسایگی این بنا زندگی می‌کند گفته هیچ وقت آندره گدار اینجا زندگی نکرده است. آندره گدار اواسط دوره رضا شاه به ایران آمد و خیلی از معمرین او را می‌شناسند. مالک فعلی می‌گوید که سند ملکی بنا در آرشیو دانشگاه تهران است ما با اینکه برایمان سوال بود چرا باید سند در اینجا نگهداری شود اما در آرشیو چنین چیزی را پیدا نکردیم. این بنا اکنون به عنوان کافه تغییر کاربری داده است.

این تهران پژوه گفت: بنای دیگری نیز در خیابان ولیعصر پشت باغ فردوس واقع شده و کاربری فرهنگی دارد. هر چند که معلوم نیست در روزهای آینده همین کاربری را در این مکان حفظ کند اما آنچه که به مراجعه کنندگان گفته شده این است که این خانه به دکتر محمد مصدق تعلق دارد. ادعای صاحب نزدیک به واقعیت است اما واقعیت ندارد.

دروگر گفت: صاحب عمارت مدعی بود که این عمارت، ملک ییلاقی دکتر محمد مصدق هست. ما اصلاً به بررسی اسناد کاری نداریم چون معماری عمارت کاملاً مشخص هست که بنا متعلق به اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ هست. دکتر مصدق از سال ۳۲ تا ۴۵ که فوت شد، سه سال در پادگان لشکر زرهی و مابقی را در احمد آباد در حصر می‌گذراند پس چطور عمارتی خریداری کرده که در اوایل دهه ۵۰ ساخته شده است. من یک مثال می زنم اگر در خانه‌ای زندگی کنم که صد سال پیش، زمین آن متعلق به فرد مشهوری بوده و من سال ۷۲ آن را ساخته باشم آیا می‌توانم تابلو بزنم که این خانه متعلق به آن فرد مشهور است؟ زمین این بنا نیز متعلق به دکتر احمد مصدق بوده است. در واقع محمد مصدق زمین ییلاقی در باغ فردوس داشته که این زمین به پسرش احمد مصدق رسیده و بعدها او هم این زمین را به فرد دیگری فروخته است و در اوایل دهه ۵۰ ساختمان دیگری در آن ساخته شد. پس نمی‌توانیم بنای نوساز را به دکتر محمد مصدق نسبت بدهیم. حتی اگر بنایی اینجا در زمان محمد مصدق وجود داشته باشد آن بنا تخریب شده است پس این بنایی که اوایل دهه ۵۰ ساخته شده متعلق به محمد مصدق نیست.

خانه ثریا کجا بود؟

او در ادامه گفت: صاحب عمارت دیگری در خیابان ویلا در مقابل دید مراجعه کنندگان تابلویی زده با این شرح که اینجا مدتی اقامتگاه ثریا اسفندیاری در زمان حضورش در ایران بوده است یعنی اینجا خانه فخرالسلطنه، دختر اسفندیار خان سردار اسعدخان، یکی از با نفوذترین افراد ایل بختیاری است، زنی که بعدها برادرزاده‌اش ثریا اسفندیاری به عنوان ملکه چشم زمردین به همسری محمدرضا پهلوی درآمد. این عبارت نیز درست نیست خاطرات ثریا اکنون در دسترس است ثریا اطلاعاتی از حضورش در ایران را در کتاب کاخ تنهایی داده و نوشته در ویلای عمویم ساکن بوده‌ام. نام عمه ثریا فروغ ظفر بوده که سبب آشنایی شاه با ثریا می‌شود نه فخرالسلطنه. اطلاعات جلوی در این کافه نیز کاملاً با مطالب ثریا در کتاب متفاوت است. در کتاب کاخ تنهایی آمده که عمارت در دومی داشت که شاه از آنجا رفت و آمد می‌کرد اما نگفته کجا بوده است. این عمارت اصلاً شبیه به ویلا نیست و اینجا هم محل اقامت ثریا نبوده است.

او گفت: بنای دیگری متعلق به خانه امام جمعه است که در پرونده ثبتی آن فاجعه‌ای رخ داد. این خانه متعلق به میرزا یحیی امام جمعه خویی است اما به نام میرزا زین العابدین امام جمعه یعنی امام جمعه تهران ثبت کرده‌اند به آقای دکتر محمد تقی امامی خویی که از نوادگان میرزا یحیی است خواسته‌ایم که سند خانه را پیدا کند. خانه میرزا زین العابدین امام جمعه که این خانه به نام او ثبت شده در بازار تهران واقع شده است. در نقشه موسیو کرشیش هم که نگاه کنید خانه امام جمعه را تحت عنوان خانه صدراعظم ثبت کرده‌اند. این مشکل در پرونده ثبتی خانه وجود دارد اما بهره بردار اطلاعاتی که درباره آن در صفحات مجازی خود داده درست اعلام کرده است.

وی افزود: از این موارد اشتباه در ثبت خانه‌های تاریخی زیاد دیده می‌شود. ما با برخی از مالکان بناها در این باره صحبت کرده‌ایم معمولاً نمی‌پذیرند که چنین اشتباهی را به مراجعه کنندگانشان القا می‌کنند. من پژوهشگر تاریخ هستم برای یک مورخ مهم است که میراث تاریخی حفظ شود و تاریخ بدون تحریف به نسل‌های دیگر منتقل شود. میراث غیر مکتوب ما همین ابنیه تاریخی هستند بسیاری از بناها مورد مطالعه قرارگرفته اند و از آنها مطالب مهم استخراج شده است. ما اگر به بنایی مثل گنبد سلطانیه نگاه کنیم با بررسی نوع معماری و تغییراتی که در آن رخ داده می‌توانیم به بعضی وقایع دوران سلطنت محمد خدابنده پی ببریم. درباره معماری‌های معاصر هم چنین اتفاقی می‌افتد مثل خانه تیمورتاش که همیشه می‌گفتند او خودش را شاه می دانسته ما در زیرزمین خانه تیمورتاش که الان موزه جنگ شده کاشی‌هایی را دیدم که نشان می‌داد کاشی با تصویر خودش را کنار کاشی با تصویر تمام شاهان دوران کیانی و اساطیری نصب کرده است. درباره بناهای دوران معاصر نیز همین طور است پس حفظ اماکن تاریخی برای ما اهمیت دارد می‌تواند کمک کند از تحریف تاریخ جلوگیری شود. حالا اگر کوچک‌ترین تحریف اینجا شود دیگر چه چیزی برای آیندگان می‌ماند؟ به همین دلیل در حال بررسی موارد دیگر نیز هستیم.

دروگر گفت: من مشکلی با تغییر کاربری این بناهای تاریخی ندارم منتها باید طوری مرمت شوند که هویت آنها از بین نرود و اطلاعاتی به مخاطب درباره تاریخچه آن به مردم بدهند که درست باشد نه ساخته ذهن خودشان و یا دیگران.

منبع:خبرگزاری مهر