استان یزد با بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی که تاکنون یکهزار و ۷۲۰ مورد آن ثبت ملی و پنج اثر نیز در یونسکو به ثبت جهانی رسیده و همچنین با حدود ۲ هزار و ۲۷۰ هکتار بافت تاریخی در گرم و خشک ترین اقلیم در مرکز ایران، در سایه همزیستی مسالمت آمیز ادیان مختلف و سازگاری بی مانند انسان با طبیعت کم آب دریچه‌ای ارزشمند از فرهنگ ایرانیان را در مقابل روی جهانیان گشوده است.

حفر قنات‌های مختلف که ۲ رشته آن به نام‌های قنات زارچ و حسن آباد در فهرست میراث جهانی ثبت شده و در کنار آن آب انبارها و یخچال‌های خشتی متعددی همگی گویای اندیشه و همت بلندی است که منابع آب مورد نیاز برای تداوم حیات را در این خطه کویری فراهم کرده است.

یخچال‌های خشتی که در جای جای استان یزد می‌توان آثار آنها را مشاهده کرد از جمله بناهای تاریخی در استان یزد است که سازگاری با اقلیم کویر را برای مردان این دیار فراهم می ساخته است، در میان آثار و بناهای تاریخی و طبیعی متعدد شهرستان ابرکوه، تعدادی از یخچال های تاریخی خشتی در مناطق مختلف این شهر تاریخی خودنمایی می کند.

یخچال های تاریخی خشتی ابرکوه اکثرا در مناطقی پر جمعیت در این شهرستان بنا شده تا نیاز مردم را برای تامین یخ در فصل تابستان تامین کند، یکی از این یخچال ها که در ورودی شهر ابرکوه از سمت جاده فارس قراردارد، مورد توجه مسافران و گردشگران قرار گرفته و معمولا شروع بازدید از آثار تاریخی استان یزد و ابرکوه برای مسافرانی که از مسیر استان فارس به این استان سفر می کنند، دیدار از این اثر تاریخی است.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی ابرکوه در خصوص یخچالی‌های تاریخی ابرکوه به گزارشگر ایرنا گفت: سازه های مخروطی شکل مشهور به یخچال که در شهرستان ابرکوه در دوره قاجاریه ساخته شده، محل نگهداری یخ برای فصل تابستان بوده است.

عباس قدیریان افزود: یخچال ها خشتی عمدتا دارای معماری خاص و مخروطی شکل با مصالح خشت وگل هستند که به صورت پلکانی از نمای بیرونی و با ارتفاع‌های متعدد و اکثرا در حدود ۲۰ متر ساخته شده اند.

وی اضافه کرد: قدمت یخچال های موجود در ابرکوه به دوران قاجار بازمی گردد اما شواهدی از وجود این سازه ها در قبل از آن و دوران رونق جاده ابریشم نیز وجود دارد که ساخت، نگهداری و انبار یخ درگذشته به وسیله این سازه ها انجام می شده است.

قدیریان یادآورشد: ساخت و معماری منحصر بفرد یخچال ها به گونه است که امکان نگهداری بهتر و در زمان بیشتر یخ را در اقلیم گرم و خشک کویر فراهم ساخته و نحوه چیدمان خشت سازه و ایجاد دیوارهای سایه انداز و زمان شروع و چگونگی تولید یخ و عایق کاری آن، از ویژگی های معماری این سازه های خشتی محسوب می شده است.

یخچال های خشتی دارای قسمت هایی برای تولید یخ بودند

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: هر یخچال دارای قسمت هایی چون دیوارهای سایه انداز، حوضچه های تولید یخ، جوی‌های انتقال آب به چاله وسیع و گود مخروطی شکل برای انبار مقدار زیاد یخ در زیر سازه اصلی مخروطی شکل است.

وی خاطر نشان کرد: دیوارهای گردچین یخچال‌ها در پایین دارای قطر زیاد است و هر چه به رأس مخروط آن نزدیک می شود از قطر دیوار کاسته شده و گاهی در معماری برخی یخچال ها برای تقسیم و کم کردن فشار بر قسمت‌های زیرین سازه، بیرون آن را به صورت پله پله و مطبق می ساخته اند.

قدیریان اضافه کرد: ورودی یخ ریز مخازن معمولأ رو به شمال قرار داشته و در محل ورودی به داخل حوضچه یخ، سطحی شیب دار برای انتقال آسان یخ به حوضچه ها تعبیه شده است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی افزود: یخچال ها اغلب دارای ۲ در هستند که یکی در سمت شمال و دیگری در سمت جنوب قرار دارد که در زمستان از درب شمال و در تابستان از درب جنوبی استفاده می شده و یخچالدار از طریق این درها، یخ را تحویل مشتری می داده و برای حفظ دما هنگامی که از یکی از درها استفاده نمی شد، آن را با یک تیغه خشت و گل مسدود می کردند.

ابرکوه دارای چهار باب یخچال خشتی تاریخی است

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ابرکوه در گفت و گو با گزارشگر ایرنا با بیان اهمیت یخچال های خشتی در تامین یخ مورد نیاز مردم در تابستان سوزان کویر، گفت : ابرکوه  که یکی از شهرهای هدف گردشگری کشور است، دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی متعددی است که چهار باب یخچال خشتی تاریخی از جمله آثار تاریخی این شهرستان است .

حمید مشتاقیان با بیان اینکه زمان بنای یخچال های این شهرستان دوران قاجاریه است، افزود: یخچال های آقازاده با شماره ۷۷۵۲ در ۱۳۸۱/۱۲/۱۷، فتح آباد با شماره ۶۳۰۵ در ۱۳۸۱/۰۷/۰۷،

یخچال هک با شماره ۶۳۲۱ در ۱۳۸۱/۰۷/۰۷ و یخچال برزن یا (بیژزنگ) با شماره ۱۵۱۴۵ در تاریخ ۱۳۸۴/۱۲/۲۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند.

تعدادی از علاقمندان به میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی ابرکوه در گفت و گو به گزارشگر ایرنا حفظ، نگهداری و حراست از این بناهای و سازه‌های تاریخی و کم نظیر که تعدادی از آنها به ثبت ملی رسیده‌، را مورد تاکید قرار دادند .

حسین فلاح زاده یکی از علاقمندان به آثار تاریخی گفت: با اینکه بارها درخواست ایمن سازی مسیر یخچال ها ارائه شده اما هنوز اقدامی برای آن انجام نشده و در گذشته برخی از این سازه ها به محل تجمیع زباله تبدیل شده بود که با رسیدگی به این موضوع از ریختن زباله در این مکان جلوگیری شده است.

ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران

ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران محسوب می شود که از ۴۰۰ اثر تاریخی، طبیعی و فرهنگی برخوردار است و مردادماه سال ۱۳۹۵ بافت تاریخی این شهر به وسعت  ۱۶۲ هکتار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاکنون ۱۴۶ اثر تاریخی و طبیعی ابرکوه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد هفت اثر ناملموس، چهاراثر طبیعی، موزه های مردم شناسی خانه صولت و عبرت (خانه حسینیان) ، مسجد بیرون منزلگاه امام رضا (ع)، خانه آقازاده، خانه‌های قدیمی، دهکده توریستی تیرجرد، قلعه‌های تاریخی، مسجد جامع ، گنبدعالی ، سرو ۴۵۰۰ ساله ، سرو دو هزار و ۲۰۰ ساله و بافت ۱۶۲ هکتاری تاریخی از آثار ثبت شده است.

مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفر ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد و در مسیر جاده اصلی یزد  – شیراز قرار دارد و فاصله این شهر تا شیراز ۳۰۰ کیلومتر و تا اصفهان ۲۸۰ کیلومتر است.

منبع:ایرنا

به گزارش ایرنا، بررسی‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی که به تازگی در گستره شهرستان های پاسارگاد، خرم‌بید و مناطق پیرامون حوزه رود پلوار انجام شده، نشان از وجود مجموعه گسترده‌ای از آثار و ساختارهایی دارد که ارتباط مستقیمی با محدوده پاسارگاد، از مهمترین مراکز و پایتخت‌های امپراتوری هخامنشی دارند.

سد تاریخی بستانخانی در منطقه دیدگان شهرستان خرم‌بید واقع شده است. شهرستان خرم‌بید در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی پاسارگاد قرار دارد.

آنگونه که متولیان امر گفته اند، سد بستانخانی دیدگان ازجمله بزرگترین و مهمترین سد تاریخی منطقه است که از لحاظ قدمت، تکنیک ساخت و کاربری ارزشمند به شمار می‌رود و به بیان دیگر می‌توان آن را شناسنامه و الگوی سدسازی در ایران دانست.

این سد در سال های اخیر در دو مرحله مورد تجاوز و تخریب سودجویان و حفاران غیرمجاز قرار گرفته و آسیب های زیادی به آن وارد شده است.

کشف بلوک‌های چهارگوش تراش خورده در سد بستانخانی

هم‌اکنون پژوهش‌هایی برای شناخت بیشتر ساختار معماری این سد در دست اقدام است، در همین رابطه سرپرست کاوش سد بستانخانی دیدگان در جمع خبرنگاران از شناسایی ساختار جدید معماری در سد یادشده سخن گفت و افزود: در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی سد هخامنشی بستانخانی دیدگان چند ساختار معماری که در آنها بلوک‌های چهارگوش تراش خورده به کار رفته، شناسایی شده و مطالعات در ارتباط با نقشه معماری و کارکرد آنها در حال انجام است.

حمید رضا کرمی با تاکید بر ویژگی های منحصر به فرد این سد ابراز داشت: سد بستانخانی دیدگان با بلندای تاج ۲۱ متر، درازای ۱۷۰ متر و پهنای ۷۰ متر در کف دره بزرگترین سد دوران هخامنشی در سرزمین ایران به شمار می آید که گسترده دریاچه آن نزدیک به ۲۰۰ هکتار می رسیده است.

او بر این باور است که نیاز اساسی هخامنشیان در تامین آب مورد نیاز برای بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی، باغبانی، مصارف عمومی و مسکونی و همچنین تامین آب محوطه و پردیس پاسارگاد، باعث ساخت و ساز سدهای بسیاری شده است.

کرمی ابراز داشت: افزون بر این، کانال‌های آبرسانی گسترده‌ای نیز برای رساندن آب سدها به مکان‌های مورد نظر ایجاد شده است.

وی با اشاره به نتایج بررسی‌ها و کاوش‌های مناطق مختلف ایران درباره اجرای طرح‌های تامین آب در دوران باستان، گفت: بیشترین طرح‌های ساخت و ساز مربوط به تامین آب، در دوره هخامنشی در دشت پاسارگاد و مناطق پیرامون آن صورت گرفته است.

کارشناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد جایگاه سامانه‌های آبی یادشده را دشت پاسارگاد، دشت خرمبید، دشت مرغاب و دشت کمین دانست و ابراز داشت: هدف از ساخت سدها با توجه به طغیانهای رودخانه پلوار، کنترل سیلابهای فصلی در سرشاخه های رود و همچنین ذخیره سازی آب به‌منظور استفاده در ماه‌های گرم و خشک سال در بخشهای گوناگون بوده است.

سدهای هخامنشی با مهندسی دقیق اجرا شده‌اند

او با تاکید بر روش هوشمندانه ساخت سدها و کانال ها، گفت: این نوع معماری نشان می‌دهد که ساخت و سازها در چارچوب برنامه ریزی علمی و با مهندسی دقیق اجرا شده است.

کرمی درباره جزئیات ساخت این سدها بیان کرد: به‌کارگیری روش هایی همانند آنچه در ساخت بناهای پاسارگاد استفاده شده در برخی از این سدها دیده می‌شود، مثلاً در سازه‌های سنگی سد چمبیان (شهیدآباد) و بستانخانی دیدگان از بلوک‌های سنگی تراشخورده چهار گوش به صورت خشکه چین و بستهای فلزی دم چلچله ای استفاده شده است یا انسجام پیکره اصلی سدها از هسته خاک رس ایجاد شده و برای استحکام و پایداری آنها از لاشه سنگ‌های طبیعی برای پوشش تمامی سطح هسته استفاده کرده‌اند؛ روشی که امروزه نیز در ساخت بسیاری از سدهای خاکی به کار گرفته می‌شود.

سرپرست کاوش سد هخامنشی بستانخانی دیدگان، عنوان کرد: آب‌راه‌ها و شبکه‌های انتقال آب بخش دیگری از مهندسی مدیریت آب در منطقه به شمار می آیند و به گونه ای طراحی و اجرا شده اند که بتوانند آب را به دور افتاده ترین بخش های مورد نظر برسانند، در این راه حجم عظیمی از تپه‌ماهوری ها برداشته شده، بخش‌های مختلفی از صخره ها در مسیرهای کوهستانی برش خورده و در زمین های هموار خاکبرداری صورت گرفته است تا نتیجه این کار بزرگ همانی باشد که در اندیشه طراحان و مجریان آن بوده است؛ یعنی بهره مندی همه مناطق مرتبط با پایتخت هخامنشی پاسارگاد از آب.

کرمی در رابطه با اجرایی شدن عملیات حفاظت، مرمت و ساماندهی سد بستانخانی دیدگان پس از کاوش گفت: با توجه به اهمیت و اعتبار این اثر تاریخی و لزوم شناخت و مطالعه آن، کاوش‌های باستان شناسی در قسمت هایی از این سد آغاز شده است در ادامه نیز امیدواریم بتوانیم پس از کاوش عملیات حفاظت و مرمت و ساماندهی این سد را اجرایی و زمینه حضور علاقه‌مندان، پژوهشگران و گردشگران را از این مجموعه ارزشمند فراهم کنیم.

کاوش در سد بستانخانی دیدگان با مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی از ۲۵شهریور ۹۹ آغاز شده است.

تهیه نقشه معماری سازه سد، شناخت روش‌ها و شگردهای ساخت سد، بررسی و مطالعه دقیق جزییات سازه معماری و همچنین مطالعه هسته خاکی و پوسته لاشه‌سنگی سد برای شناسایی تاریخ دقیق ساخت سد از اهداف این کاوش عنوان شده است.

مجموعه پاسارگاد در شانزدهم تیرماه سال ۱۳۸۳ به عنوان پنجمین اثر ایران در فهرست آثار جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با شماره ۱۱۰۶ به ثبت رسید.

سلسله هخامنشی یا هخامنشیان که بنیانگذار آن کوروش بود از ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد به مدت ۲۲۰ سال بر ایران حکومت کردند.

شهرستان پاسارگاد به مرکزیت سعادت شهر در فاصله ۱۱۰ کیلومتری و شهرستان خرم‌بید به مرکزیت صفا شهر در ۱۷۸ کیلومتری شمال شیراز واقع شده‌اند.

منبع:ایرنا