به گزارش ایرنا، خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی یکی از چهره‌های برجسته ادبیات ایران در سده هشتم هجری بود که نگاه دقیقی به وضعیت زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم داشت؛ او با قلم انتقادی، تیز و طنزآمیز خود مسایل و مشکلات مردم را به گوش سیاستمداران می‌رساند.
قصاید، غزلیات و رباعیات، مثنوی عشاق‌نامه، اخلاق‌الاشراف، ریش‌نامه، صدپند، لطایف و ظرایف، رساله دلگشا و منظومه موش و گربه از جمله آثار زاکانی هستند که با توجه به زبان طنز اغلب آنها مورد توجه قرار گرفتند.
بنا به نوشته تقی‌الدین کاشی در کتاب تذکره، این طنزپرداز در ۷۷۲ قمری دیده از جهان فروبست؛ محل دفن وی را گروهی، اصفهان و برخی بغداد نوشته‌اند؛ تعدادی نیز محل دفن وی را دزفول دانسته‌اند.
اکنون ساخت سازه‌ای گنبدی شکل به عنوان مقبره یا یادمان این چهره ادبی در محل یکی از خانه‌های تاریخی دزفول واکنش‌هایی به همراه داشته است چراکه قرار بوده این محل به سفره خانه سنتی تبدیل شود.
با توجه به نصب یک بنر بر این سازه به نظر می‌رسد مجوز میراث فرهنگی نیز برای ساخت آن اخذ شده است.
از اعتراضاتی که دوستداران میراث فرهنگی به ساخت این یادمان گنبدی شکل وارد کرده‌اند، این است که چرا باید یک خانه تاریخی تخریب و به جای آن با مصالح امروزی یک یادمان گنبد دار ساخته شود که از اصالت آن نیز اطلاع دقیقی در دست نیست.
تصویر خانه تاریخی که برای ساخت یادمان عبیدزاکانی در دزفول تخریب شده در زیر قابل مشاهده است.
مجتبی گهستونی یکی از فعالان میراث فرهنگی از جمله افرادی بود که به ساخت یادمان عبید زاکانی در بافت قدیم دزفول واکنش نشان داد؛ یادمانی که در محله لوریان حوالی پله بچیلون و ساباط صبیون در حال ساخت است.
او این پرسش را مطرح کرد که با کدام استدلال و دلایلی گفته می‌شود مقبره خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی در دزفول واقع شده که مالک یک بنا اقدام به ایجاد یادمان در محل مورد نظر کرده است.
این فعال میراث فرهنگی عنوان کرد: برخی معتقدند به جز یادمان فعلی ۲ مکان دیگر هم در دزفول به مقبره احتمالی عبیدزاکانی تعلق دارد؛ با این استدلال آیا روزی دیگر شاهد ساخت گنبد در ۲ مکان دیگر هم خواهیم بود؟
گهستونی ادامه داد: عبیدزاکانی حدود سال ۷۱۰ در قزوین متولد شده، بین سال‌های ۷۶۷-۷۷۲ فوت کرده و در زمان جلایریان در شیراز اقامت داشته و معلوم نیست چه زمانی به دزفول آمده و اقامت کرده و چه سندهای تاریخی برای وجود مقبره او در این شهر وجود دارد.
او همچنین ساخت گنبد بر روی یادمان عبید زاکانی در دزفول را نوعی بدعت سازی دانست و بیان کرد: معلوم نیست براساس کدام مجوز شرعی، عرفی و قانونی برای ایجاد یادمان، گنبدسازی صورت گرفته است.
طرح بدعت‌گذار در بافت قدیم دزفول اجرا نشود
رئیس مؤسسه فرهنگی دزفول‌شناسی نیز با طرح این پرسش که چه کسانی منافع خود را در جعل تاریخ جغرافیایی دزفول دنبال می‌کنند، عنوان کرد: اگر قرار است بنایی بر مقبره عبید زاکانی ساخته شود که در بعضی پژوهش‌ها مکان آن را دزفول می‌دانند باید پژوهشِ جامع علمی با فراخوان مقاله از گوشه‌وکنار کشور صورت گیرد.
مرتضی بدخشان افزود: درصورت اثبات و قطعیت وجود مقبره عبید زاکانی در دزفول در چارچوب ضوابط و قوانین و با استفاده از توانمندی‌های هنرمندان باید برای ساخت بنا اقداماتی صورت گیرد اما نکته مهم اینجا است که ساختمان و گنبد در حال ساخت، در مکانی نیست که ادعا می‌شود قبر عبید آنجا است.
وی ادامه داد: مؤسسه فرهنگی دزفول‌شناسی از همه فرهنگ‌دوستان انتظار دارد هشیار باشند و مانع جعل تاریخ جغرافیایی در دزفول شوند ضمن اینکه از مسئولان مربوطه انتظار می‌رود به موضوع ورود کرده و متخلفین را پیگرد قانونی نمایند.
یکی از اعضای موسسه دزفول شناسی نیز در این باره بیان کرد: هر طرح و نقشه‌ای که جنبه بدعت داشته و گمراه کننده باشد، نباید عملی شود.
محمدحسین حکمت‌فر ساخت مقبره گنبدی شکل برای عبید زاکانی در بافت قدیم را استفاده ابزاری از این بافت تاریخی دانست و ادامه داد: افرادی که اقدام به ساخت چنین سازه‌ای کرده‌اند فقط به فکر منافع و سوء استفاده شخصی بوده و به دنبال ترویج فرهنگ در چنین بافتی نیستند.
محل مزار عبید زاکانی بنا به گفته او در محلی که گنبد موردنظر ساخته شده، نیست و طبق گفته‌ها در فاصله ۵۰ متری از بنای ساخته شده در یک شبستان است.
البته اختلاف نظرهایی درخصوص محل دفن عبید زاکانی وجود دارد که در گزارش ما نمی‌گنجد.
استاد حکمت‌فر با بیان اینکه برای تکریم این هنرمند طنزپرداز و یادمان وی نیازی به ساخت گنبد نیست، افزود: بزرگان دیگری چون مرحوم ضیایی، باباتقی، آشیخ محمدرضا معزی و سایر بزرگان نیز یادمان گنبدی شکل نداشتند.
وی ادامه داد: این خانه برای راه اندازی سفره خانه سنتی و توسعه گردشگری خریداری شده ولی در عمل اقدام به جعل تاریخ شده که بازخوردهای بدی نیز داشته است؛ باید یادمانی در خور شان نخستین طنزپرداز ادبیات ایران ساخته شود نه اینکه به خاطر منافع اقتصادی بدعت گذاری کرد.
یادمان عبید با بافت کهن دزفول تضاد ندارد
برخی از دوستداران میراث فرهنگی نیز نظری غیر از موارد مطرح شده در بالا دارند؛ عبدالامیر مقدم‌نیا موافق احداث چنین یادمانی است، او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد که یادمان عبیدزاکانی تضادی با بافت قدیم ندارد و ساخت آن با توجه به ساختار معماری بافت قدیم کاری زیبا و ستودنی است.
او که مدرس دانشگاه اصول دین هم هست، عنوان کرد: یادمان در حال ساخت عبیدزاکانی به‌هیچ‌وجه نه ادعای امام‌زاده‌بودن او را متصور می‌شود و نه عبید از امام‌زادگان بوده است.
مقدم‌نیا درخصوص المان گنبد مضرس یا پلکانی احداث شده برای عبید زاکانی اظهارداشت: این سبک معماری بر فراز شخصیت‌های فرزانه در منطقه دزفول به‌وضوح قابل مشاهده و اجرا شده است و این المان مختص امام‌زادگان، علما و عرفا نیست چراکه مزار یعقوب لیث صفاری به هیچ‌کدام از این شخصیت‌ها مربوط نمی‌شود.
این دوستدار میراث فرهنگی ادامه داد: ابعاد کوچک‌تر این نوع اجرا(مضرس) در بعضی اماکن نظیر قدمگاه امام‌رضا دیمی، قدمگاه شاخراسون، مقام پیر اکبر زرین کلاه، بقعه پیر حبش، بارگاه پیر زنگی، بقاع ابوالفضل و امیر حاضر کهنک، بقعه شاخراسون، زین‌العابدین، بارگاه سیّد محمود و پیر اسحاق نیز اجرا شده است که بعضی از این شخصیت‌ها نه امام‌زاده هستند و نه سند محکمی دارند.
علت کاربرد این نوع سبک معماری گنبدِ مضرس در المان‌سازی از دید مقدم نیا صرفا جلب‌نظر و توجه اندیشمندان به مکان و جلب اذهان نسبت به شخصیت مدفون در آن محل است.
به گفته او برای عبید سه مکان در فواصل نزدیک به‌هم ذکر شده که یک مکان شبستان خانه میرزایی است علاوه بر آن باغی به فاصله حدود ۷۰ متری این خانه وجود داشته که طبق گفته برخی افراد، جسم عبید کنار دیوار این باغ دفن شده و ۱۵۰ سال پیش بر اثر باران شدید در دزفول سنگ مزار غلطان در مسیر سطح شیبداری قرار گرفته و شکسته شده است.
این دوستدار میراث فرهنگی بیان کرد: طبق گفته برخی افراد آن مکان به عنوان سنگ مزار عبید شناخته شده که اکنون قرار است سفره خانه یا بنای فرهنگی چند منظوره شود.
وی ادامه داد: قرار است در این مکان موزه مشاهیر و محلی برای نشست‌های فرهنگی در نظر گرفته شود؛ قرار است زیر این گنبد سنگ شکسته مزار عبید جانمایی شود که کار قشنگی است.
این مدرس دانشگاه، احداث چنین المان یا یابودهایی برای ادبا و مشاهیر را پسندیده دانست و گفت: دعبل خزائی یادمان‌های زیادی در کشورها و شهرهای مختلف دارد که نشانه ارج نهادن به این شخصیت برجسته و بزرگترین شاعر تشیع است.
توقف ساخت یادمان عبید زاکانی در دزفول
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه خواستار مصاحبه با مهدی چناری رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول شدیم که او به این جمله بسنده کرد که عملیات ساخت این یادمان متوقف شده و قرار است به زودی نشستی در اداره کل میراث فرهنگی خوزستان برگزار و در این باره تصمیم گیری شود؛ شهرداری دزفول نیز اظهارنظری در این خصوص نکرد.
بنا به گفته کارشناسان اداره میراث فرهنگی دزفول، برای نصب یادمان یا مزار باید تحقیق و بررسی‌های لازم در پژوهشکده انجام می‌شد تا به شواهد لازم دستیابی شود ولی درخصوص این سازه چنین پروسه‌ای طی نشده است.
به گفته این کارشناسان، هرگونه دخل و تصرف و ساخت سازه سه طبقه در محدوده‌ای که همه خانه‌ها تاریخی و ثبت ملی هستند و اضافه کردن عنصر یا هر نمادی در این مکان تاریخی رایج نیست چراکه باید در بافت قدیم از نمادسازی پرهیز کرد تا ارزش‌های تاریخی حفظ شوند.
امام جمعه دزفول نیز در واکنش به موضوع ساخت یادمان گنبددار در نشست شورای فرهنگ عمومی از ادارات اوقاف و امور خیریه، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و شهرداری و شورای شهر دزفول خواست جلوی ساخت و ساز غیرمجاز را بگیرند تا گنبدسازی بدعت نشود.
انتظار می‌رود هرگونه ساخت و ساز در بافت قدیم دزفول که هویت تاریخی و اصالت این شهر به شمار می‌رود با حساسیت و نظارت بیشتر میراث فرهنگی همراه باشد و قبل از هر اقدامی پژوهش و بررسی‌های لازم صورت گیرد تا هم اصالت این بافت حفظ شود و هم برنامه‌های فرهنگی به بهترین وجه ممکن عملیاتی شوند.
افزون بر ۲۴۴ هکتار بافت قدیم دزفول با بناها و آثار معماری منحصر بفرد، این شهر را به شهر آجر معروف کرده است.
شهر دزفول از جمله مراکز مهم شهری و تاریخی استان خوزستان است که با پیشینه تاریخی چندهزار ساله از قدیمی ترین شهرهای کشور محسوب می‌شود.
بافت آجری دزفول به عنوان یک سرمایه ملی دارای بیش از ۳۰۰ اثر تاریخی است که برخی از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.
منبع:ایرنا
