معرفی

باغ دولت آباد یزد یکی از 9 باغ ایرانی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و همچون واحه ای سرسبز و با طراوت در میان شهر بادگیرها پذیرای گردشگران از اقصی نقاط جهان می باشد. این باغ در زمینی به مساحت 70 هزار متر مربع به دستور حاکم یزد در اواخر حکومت افشاریان ساخته شد و به عنوان محل حکومت و زندگی حاکم و خانواده اش مورد استفاده قرار می گرفت. این باغ از بخش های مختلفی تشکیل شده است، اما مهمترین جاذبه ی آن بادگیر خشتی به ارتفاع 8/33 متر است که عنوان بلندترین بادگیر خشتی در دنیا را به خود اختصاص داده است و بر فراز عمارت اصلی این باغ  خود نمایی می کند.

باغ دولت آباد در اسفندماه سال 1346 به شماره ی 774 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.

تاریخچه ی باغ دولت آباد

 در اواخر حکومت افشاریان فردی به نام محمد تقی خان بافقی ملقب به خان بزرگ به حکم شاهرخ شاه، آخرین شاه افشاریان، به عنوان حاکم و والی شهر یزد انتخاب شد. محمد تقی خان سر سلسله ی خاندان خوانین یزد بود و دستور داد تا باغی به عنوان سکونتگاه و مرکز حکومتِ وی احداث گردد. اما از آنجا که یزد شهری کویری و کم آب بود، نخست لازم بود تا منبعی دائمی برای آبیاری باغ فراهم شود؛ از این رو ابتدا قناتی به طول تقریبی 65 کیلومتر از مهریز به سمت شهر یزد و محل باغ دولت آباد حفاری شد. قنات دولت آباد از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفت و پس از سیراب کردن بخشی از زمین های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی به  شهر یزد و به باغ دولت آباد می رسید و آن را سیراب می کرد. سرانجام پس از تامین آب مورد نیاز، باغ دولت آباد در سال 1125 شمسی (1160 قمری) به دستور محمد تقی خان احداث گردید. باغ دولت آباد از زمان احداث تا دوران قاجاریان بیرون از دروازه های شهر یزد قرار داشت، اما با گذشت زمان و افزایش جمعیت، بافت شهری پیرامون باغ شکل گرفت و این باغ در نهایت با روی کار آمدن حکومت پهلوی و تسریع ساخت و سازها در مرکز شهر یزد جای گرفت.

باغ دولت آباد در دوران حکومت زندیان و قاجاریان همچنان شکوه و عظمت پیشین خود را حفظ کرده بود، اما پس از قاجاریان مدتی بدون استفاده باقی ماند. پس از آن طی دو دوره باغ و عمارت های درون آن تحت بازسازی و مرمت قرار گرفتند و نهایتا باغ دولت آباد در اسفندماه سال 1346 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.

قسمت های مختلف باغ دولت آباد

باغ دولت آباد یزد یکی از نمونه های برجسته ی باغ ایرانی است که در زمره ی باغ های سکونتگاهی-حکومتی قرار می گیرد. این باغ از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده است:

 بخش اندرونی باغ دولت آباد

بخش اندرونی باغ در گذشته محل زندگی حاکم و خانواده اش بوده است. در میان بخش اندرونیِ باغ گذرگاهی قرار دارد که یک سر آن به عمارت سردر یا بهشت آیین و سرِ دیگر به عمارت هشتی یا عمارت بادگیر می رسد؛ به عبارت بهتر می توان گفت دو عمارت اصلی باغ در ابتدا و انتهای این گذرگاه واقع شده اند. حوضی بزرگ به طول 194 و عرض 12 متر در میان این گذرگاه به چشم می خورد که دو طرف آن با درختان کاج و سرو احاطه شده است. وجود این حوض و درختان رفیع در دو طرف آن باعث شده است تا باغ طولانی تر جلوه کند و تمرکز بیننده به سمت عمارت سردر و عمارت هشتی متمرکز شود. در ادامه شما را با مهمترین بخش های اندرونی آشنا می سازیم.

1. عمارت سردر یا بهشت آیین

عمارت بهشت آیین به عنوان اقامتگاه زمستانی حاکم و خانواده اش مورد استفاده قرار می گرفت. این عمارتِ دو طبقه روبروی عمارت هشتی (بادگیر) قرار دارد و بین باغ اندرونی و بیرونی ساخته شده است.

2. عمارت هشتی یا عمارت بادگیر

عمارت هشتی مهمترین بنای موجود در باغ است که به لطف وجود بادگیری رفیع بر فراز آن به راحتی قابل تشخیص می باشد. طبقه ی اول این عمارت از سه اتاق بزرگ یا شاه نشین، حوضی مرمرین در مرکز، اتاقک بادگیر و دو اتاق کوچک تشکیل شده است.

جریان هوای ورودی از بادگیر در تماس با حوض آبی که زیر آن قرار دارد، خنکی و طراوت را به شاه نشین و دیگر قسمت های عمارت ارزانی می دارد و از این رو به عنوان اقامتگاه تابستانی مورد استفاده قرار می گرفته است. طبقه ی فوقانی عمارت هم از یک تالار و ایوان تشکیل شده است.

بادگیر باغ دولت آباد

بادگیر باغ دولت آباد به ارتفاع 8/33 متر به عنوان بلندترین بادگیر خشتی در دنیا شناخته می شود و به همراه عمارت زیرین آن تبدیل به یکی از نماد های شهر یزد شده است. این بادگیر به شکل هشت ضلعی ساخته شده است و از این رو جریان باد از هر طرفی که بوزد، وارد بادگیر می شود و پس از تماس با حوضِ آب واقع در زیرِ بادگیر، باعث خنک شدن محیط می شود.

3. عمارت طنبی

واژه ی طنبی به معنی تالار و شاه نشین می باشد. این عمارت بزرگ و مجلل در غرب عمارت بادگیر قرار دارد. بادگیری مربع شکل بر روی این عمارت دیده می شود و از این رو می توان گفت همچون عمارت هشتی، در فصول گرم سال مورد استفاده قرار می گرفته است.

بخش بیرونی باغ دولت آباد

بخش بیرونی که به آن بهشت آیین نیز می گویند، در گذشته برای اداره ی امور شهر، تشریفات حکومتی، استقرار کاروان ها و برگزاری مراسم های مردمی مورد استفاده قرار می گرفته است. همچون بخش اندرونی حوضی مستطیل شکل در میان این بخش قرار دارد و بهشت آیین را به دو قسمت تقسیم کرده است. عمارت سردر شمالی(4)، عمارت طهرانی (5)، تالار آیینه (6)، بازارچه، دو برج دیدبانی و آب انبار عمومی از دیگر قسمت های واقع در بخش بیرونی می باشند.

آدرس: یزد، بلوار دولت آباد

زمان بازدید : بهار و تابستان از 8:00 تا 21:00 – پاییز و زمستان از 07:00 تا 22:00

ورودیه: شهروندان ایرانی 3000 تومان- گردشگران خارجی 20000

آتشکده زرتشتیان یزد؛ خانه ی آتش 1500 ساله

احترام به سایر ادیان و باورهای مذهبی آنان از دیرباز یکی از ویژگی های مردم ایران زمین بوده است؛ این خصیصه ی اخلاقی باعث شده است تا مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان در ایران، آموزه های دینی و مراسم های مذهبی خود را در اماکن مقدسشان -کلیسا ها، کنیسه ها و آتشکده ها- به راحتی و با آسودگی خاطر برگزار کنند. یکی از این اماکن مقدس که به پیروان دین زرتشت تعلق دارد و از گذشته های دور تا به امروز به بخشی از هویت فرهنگی شهر یزد تبدیل گشته است، آتشکده زرتشتیان نام دارد. این آتشکده گواهی است بر همزیستی مسالمت آمیز بین پیروان ادیان مختلف و بازدید از آن ما را تا حدودی با آموزه های دین زرتشت (مَزدَیَسنا) آشنا می سازد.

معرفی آتشکده زرتشتیان در شهر یزد

آتشکده زرتشتیان یزد که به آتشکده بهرام (وَهرام) نیز شهرت دارد، یکی از مهمترین نیایشگاه های زرتشتیانِ ایران است که در سال 1313 شمسی ساخته شد. این آتشکده با سرمایه ی یک زرتشتی پارسی به نام “هما بائی” و بودجه‌ی اهدایی از طرف انجمن پارسیان هند، تحت نظارت و سرپرستی فردی به نام “جمشید امانت” بنا شد. عمده ی شهرت این آتشکده به خاطر آتشی است که گفته می شود 1500 سال عمر دارد و در این مدت خاموش نشده است. این آتش، بهرام (وهرام) نام دارد و والاترین آتشِ آیینی در دین زرتشتی می باشد. این آتشکده در شهریور ماه 1378 با شماره ی 2431 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آتشکده چیست؟

مهمترین نیایشگاه زرتشتیان، آتشکده یا آتشگاه نام دارد و همانطور که از اسمش پیداست محلی برای نگهداری از آتش می باشد. آتش در دین زرتشت از قداست ویژه ای برخوردار است و آن را بهترین داده ی “اهورامزدا” می دانند. از این رو زرتشتیان نیز ارزش بسیاری برای آتش قائل هستند و مهمترین نیایش های خود شامل خواندن “اَوِستا” و “گات ها” (دو کتاب مقدس زرتشتیان) را در آتشکده ها و برابر آتش مقدس انجام می دهند.

مروری بر جایگاه آتش در دین زرتشت و معرفی آتش های مقدس

به باور ایرانیان باستان، آتش در هفتمین مرحله از آفرینش پس از آسمان، آب، زمین، گیاه، گوسپند و مرد پرهیزگار، آفریده شده است. این عنصر حیات بخش علاوه بر نقش مذهبی خود در ایران باستان در آیین‌ها، نیایش‌ها و جشن‌ها نیز برپا می شده است و حتی در دوران هخامنشی به عنوان وسیله ای ارتباطی مورد استفاده قرار می گرفته است. آتش همواره مورد احترام و تکریم ایرانیان باستان بوده است و حتی یکی از ایزدان در ایران باستان، “آذر” (آتش) نامیده می شده است.

  آتش های مقدس در دین زرتشت به چند نوع آتشِ آیینی گفته می شوند که هرکدام جایگاهی مشخص در  این دین دارند و به شیوه ای متفاوت تهیه می شوند.  مهمترین این آتش ها عبارتند از:

1. آتش بهرام (وَهرام)

آتش بهرام که به آن آتش مقدس نیز می گویند، با ارزش ترین و والاترین آتش در دین زرتشتی است که از آن به عنوان نگهبان همه ی آتش‌های جهان نیز یاد می شود. برای تهیه ی این آتش، شانزده آتش از شانزده منبع مختلف همچون آتش‌های خانگی و صنعتی گردآوری می‌شود. آتش بهرام به دلیل وقت گیر و پرهزینه بودن کمتر برپا می شود. هر فردی اجازه ندارد به آتش بهرام خدمت کند و سوخت آن را فراهم آورد، تنها موبدانی که دارای شرایط و درجات خاص دینی باشند، اجازه دارند برای خدمتگزاری وارد اتاق محل نگه داری آتش شوند. آتش درون آتشدانِ آتشکده زرتشتیان یزد از نوع آتش بهرام می باشد.

2. آتش آدوران(آدران، آدریان)

از نظر رتبه بعد از آتش بهرام قرار می گیرد و تهیه ی آن ساده تر از آتش بهرام است و از این رو بیشتر برپا می شده است.

3. آتش دادگاه

آتش دادگاه یا آدروگ ساده ترین نوع آتش در آیین زرتشتی می باشد. آتش دادگاه تنها یک آتش خانگی است که به وسیله ی یک روحانی زرتشتی تقدیس شده است و افراد عادی زرتشتی نیز  اجازه داشتند به آن خدمت کنند و هیزم آتش را فراهم آورند.

سرگذشت آتش بهرام و ماجرای انتقال آن به آتشکده شهر یزد

همانطور که پیشتر گفته شد آتش درونِ آتشکده یِ شهر یزد بیش از 1500 سال است که قدمت دارد و در طول این زمان همواره روشن مانده است. اما ممکن است این سوال برای بسیاری از افراد پیش می آید، در حالی که آتشکده ی شهر یزد در سال 1313 شمسی تاسیس شد، چگونه می تواند میزبان آتشی به قدمت 1500 سال باشد؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم که در زمان ساسانیان سه آتشکده اصلی وجود داشت که شعله های آتش بهرام در آنها فروزان بود. این سه آتشکده عبارت انداز:

• آتشکده آذرگشسپ: واقع در استان آذربایجان غربی، شهرستان تکاب، بخش تخت سلیمان. این آتشکده مخصوص پادشاهان و خاندان سلطنتی بوده است و نام آن نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

• آتشکده آذربُرزین مهر: این آتشکده بر روی کوه ریوند در استان خراسان رضوی قرار دارد و ویژه ی کشاورزان بوده است.

• آتشکده آذرفرنبغ(آتشکده کاریان): این آتشکده در استان فارس، شهرستان لارستان، روستای کاریان قرار دارد و در زمان ساسانیان آتشکده مخصوص موبدان بوده است.

آتش بهرام (وَهرام) درون آتشکده زرتشتیان یزد، در واقع همان آتش بهرام درون آتشکده آذرفرنبغ است که به منظور حفاظت از آن در جریان حمله ی بیگانگان به شهر یزد منتقل شد.

این آتش نخست به شهر “عقدا” در یزد منتقل شد و در حدود هفتصد سال در آنجا روشن ماند. سپس در سال 522 شمسی از عقدا به “روستای ترک آباد(اردکان)” انتقال یافت و درحدود سیصد سال دیگر نیز در این روستا برپا بود. پس از روستای ترک آباد به شهر یزد برده شد و سال ها در خانه ی یکی ازموبدان بزرگ شهر نگه داری می شد. سرانجام پس از ساخته شدن آتشکده ی شهر یزد، سفر چند صد ساله ی آتش بهرام به پایان رسید و این آتش درون آتشدان آتشکده ی شهر یزد مامن یافت.

معماری آتشکده زرتشت و دیدنی های آن

ساختمان اصلی آتشکده در زمینی به مساحت تقریبی پنج هزار متر مربع واقع شده است. حوضی گرد روبروی این بنا قرار دارد و دورتادور عمارت نیز با درختان سرو و کاج احاطه شده است. بنای آتشکده ی یزد متاثر از آتشکده ی پارسیان هند، ساده و بدون تزئینات خاصی ساخته شده است. تنها تزئین بکار رفته در این بنا، نماد “فر کیانی” (فرَوَهر) است که در بالای آتشکده خود نمایی می کند و بازدیدکنندگان را به اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک دعوت می کند.

آتش مقدس

آتش 1500 ساله ی  بهرام (وَهرام) جاذبه ی اصلی این آتشکده است که هرسال گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جذب می کند. این آتش مقدس در اتاقی بزرگ، درون یک مجمر (آتشدان) از جنس برنز نگهداری می شود. دین زرتشت قوانینی خاص در مواجه با آتشِ مقدس مقرر کرده است؛ به عنوان مثال دمیدن بر آتش و آلوده کردن آن مجاز نیست و حتی نگهبان آتش که او را “آذربان” نیز می نامند، موظف است در برابر آتشِ مقدس دهان و بینی خود را با نقابی مخصوص بپوشاند. از این رو بازدیدکنندگان اجازه ندارند به این آتش نزدیک شوند و مشاهده ی آتش تنها از پشت شیشه امکان پذیر است.

تالار ورجاوند

از دیگر قسمت های آتشکده زرتشتیان یزد می توان به تالار و آب انبار اشاره کرد. تالار قدیمی و بدون استفاده آتشکده در سال 1387 توسط مهندس پرویز ورجاوند بازسازی شد و به افتخار وی تالار ورجاوند نامیده شد.

این تالار در حال حاضر نمایشگاهی برای معرفی آداب و رسوم و  پوشش سنتی زرتشتیان می باشد.

آب انبارِ آتشکده زرتشتیان یزد

آب انبار قدیمی آتشکده در زیر تالار قرار دارد و در حال حاضر به یک نمایشگاه عکاسی با موضوعات مرتبط با زرتشتیان تبدیل شده است.

آدرس:  استان یزد، شهر یزد، خیابان آیت الله کاشانی

ساعات بازدید: هر روز از ساعت 7:30 الی 21

ورودیه: شهروندان ایرانی 5000 تومان، گردشگران خارجی 20000 تومان

توجه داشته باشید ساعات بازدید و بهای بلیت ممکن است تغییر کند.

پل طبیعت در مهرماه سال 1393 با هدف ایجاد یک فضای تفریحی متمایز و محلی برای پیاده روی افتتاح شد و به سرعت توانست جایگاه خود را در کنار دیگر جاذبه های گردشگری پایتخت پیدا کند. این پل که از آن به عنوان سومین نماد پایتخت، بعد از برج آزادی و برج میلاد، یاد می شود، نماد تهران پویا و طبیعت دوست می باشد و به محلی برای مشتاقان طبیعت و عکاسی بدل گشته است.

این پل سه طبقه  بر فراز بزرگراه مدرس ساخته شده است و بوستان‌ های طالقانی در شرق و آب و آتش در غرب را به یکدیگر متصل می سازد. پل طبیعت همچون سی و سه پل و پل خواجو، پلی پیاده رو می باشد و قدم زدن بر روی آن و مشاهده ی چشم انداز سرسبز بوستان های اطراف، کوه دماوند و حتی غروب خورشید تجربه ای دلنشین و به یاد ماندنی خواهد بود.

پل طبیعت با 300 متر طول در ارتفاع 40 متری از سطح زمین احداث شده است و مساحت کل آن 7680 متر مربع می باشد.

عرض پل در نقاط مختلف بین 6 تا 13 متر متغیر است. وجود مسیر های شیب دار(رمپ)، نیمکت های متعدد و فضاسازی های زیبا این پل را به مقصد  محبوب افراد سالمند، کم توان حرکتی و ویلچرسواران تبدیل کرده است و این امکان را برای خانواده ها فراهم ساخته است تا همراه با کودکان خود با خیالی آسوده، به گشت و گذار بپردازند، چرا که اینجا خبری از موتور و ماشین نیست. در واقع می توان گفت پل طبیعت تنها پلی برای عبور و مرور و رسیدن از نقطه ای به نقطه ی دیگر نمی باشد، بلکه به عنوان فضایی برای ماندن و نشستن طراحی شده است و ارائه ی خدماتی نظیر فودکورت، کافه و رستوران در طبقه ی اول پل، در راستای نیل به این هدف بوده است.

جالب است بدانید پل طبیعت توسط دو معمار جوان، خانم لیلا عراقیان و آقای علیرضا بهزادی، طراحی و به لطف معماری خاص و متمایزش بارها موفق به کسب جوایز ملی و بین المللی شده است

آدرس: تهران، میدان ونک، بزرگراه حقانی، بعد از چهار راه جهان کودک، پارک آب و آتش

ساعات بازدید: 6 الی 30 بامداد

منطقه ی جنگلی ناژوان واقع در غرب شهر اصفهان با وسعت 1200 هکتار، مجموعه ای از جذاب ترین جاذبه های طبیعی و گردشگری اصفهان همچون بزرگترین تونل آکواریوم ایران، تله سیژ، باغ خزندگان، باغ پروانه ها و بسیاری موارد دیگر را در خود جای داده است و تبدیل به یکی از محبوب ترین جاذبه های گردشگری در شهر زیبای اصفهان شده است. امروز قصد داریم تا در گردشی کوتاه و مجازی به این پارک جنگلی برویم و یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری در این پارک را به شما معرفی کنیم: باغ پرندگان اصفهان.

از آنجاکه باغ پرندگان اصفهان در پارک جنگلی ناژوان و در حاشیه ی زاینده رود واقع شده است، مکانی ایده آل و بسیار مناسب برای نگه داری از انواع پرندگان محسوب می شود؛ چرا که بسیاری از پرندگانی که در این باغ نگهداری می شوند، در شرایط عادی توانایی زندگی در محیط گرم و خشک و نسبتا آلوده ی شهر اصفهان را ندارند، اما محیط سرسبز و درختان سر به فلک کشیده ی پارک ناژوان در کنار طراوت زاینده رود، فضایی ایده آل و طبیعی را برای زندگی این پرندگان  فراهم آورده است.

باغ پرندگان اصفهان در دهه ی هفتاد خورشیدی با هدف ایجاد فضایی فرح بخش برای خانواده ها، معرفی پرندگان مختلف و بعضاً کمیاب و همچنین تحقیق و پژوهش بر روی این پرندگان در زمینی به مساحت 17 هزار متر مربع تاسیس شد. امروزه باغ پرندگان اصفهان سکونتگاه پنج هزار قطعه پرنده از 130 گونه ی مختلف است و بازدید کنندگان می توانند در این باغ، با انواع پرندگانِ بومی ایران و دیگر کشورهای جهان همچون اندونزی، استرالیا، چین، تانزانیا و … آشنا شوند.

اولین چیزی که در هنگام ورود به باغ پرندگان، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند، سقف توری بسیار گسترده ای است که بخش اعظم باغ را در بر گرفته است و این امکان را برای بسیاری از پرندگان فراهم آورده تا آزادانه در محوطه ی باغ پرواز کنند.

باغ پرندگان اصفهان از بخش های مختلفی تشکیل شده است و در هر بخش تلاش شده تا حد امکان، محیط طبیعی پرندگان شبیه سازی شود. در ادامه شما را با این بخش ها آشنا می کنیم.

• فضای سبز باغ: فضای سرسبز و پردرخت باغ پرندگان شهر اصفهان محل زندگی پرندگانی همچون قرقاول و طاووس است و این پرندگان زیبا در محیطی شبیه به جنگل آزادانه به گشت و گذار مشغول اند.
• صخره: در این قسمت از باغ بر خلاف فضای سبز، پوشش گیاهی کمتری به چشم می خورد و همانطور که از نامش پیداست محل زندگی پرندگان مناطق بیابانی و سنگلاخی همچون کبک، تیهو و بلدرچین است.
• قفس های فلزی محل زندگی برخی پرندگان شکاری مثل شاهین، عقاب، کرکس و جغد است. البته که مشاهده ی این پرندگان بسیار باشکوه و با عظمت در پشت حصارهای فلزی ناراحت کننده است، اما به دلیل ذات تهاجمی و شکارچی بودن این پرندگان و برای محافظت از سایر پرندگان باغ و حتی بازدیدکنندگان، لازم است این پرندگان پر ابهت در قفس های فلزی نگه داری شوند.
• قفس های شیشه ای محل نگهداری پرندگان غیر بومی است که توانایی زندگی در آب و هوای شهر اصفهان را ندارند. در این قفس های شیشه ای با کمک وسایلی همچون دستگاه های تهویه و وسایل سرمایشی و گرمایشی محیط مناسب برای زندگی پرندگان فراهم شده است. برخی از مهمترین پرندگان حاضر در قفس های شیشه ای عبارتند از: طوطی، مرغ عشق و توکان.
• برکه ها در این باغ محل زندگی پرندگان آبچر همچون فلامینگو، پلیکان، قو و اردک می باشد.

همانطور که پیشتر گفته شد یکی از اهداف احداث باغ پرندگان اصفهان، تحقیق و پژوهش بر روی پرندگان مختلف است. از این رو باغ پرندگان بخش های تخصصی و آموزشی همچون واحد کلینیک و بهداشت، واحد تکثیر پرندگان، واحد تغذیه و تاکسیدرمی را در بر دارد و محیطی مناسب برای محققان فراهم آورده است.

در سفر به شهر زیبای اصفهان، بازدید از باغ پرندگان و لذت شنیدن آواز دلنشین پرندگان در محیط جنگلی و سرسبز پارک ناژوان را از دست ندهید.

آدرس باغ پرندگان اصفهان: اصفهان، میدان سهروردی، خیابان الفت

شماره تماس: 37713500-031

ساعات بازدید از باغ پرندگان اصفهان: شش ماه نخست سال از ساعت 8:30 الی 18 – شش ماه دوم سال از ساعت 8:30 الی 16

هزینه ی بازدید: 15 هزار تومان (سال 98)

• سایر مکان های دیدنی اصفهان

پل خواجو را می توان خواهر زیباتر و کوچکتر سی و سه پل دانست که همچون خواهر بزرگترش، زینت بخش زاینده رود می باشد. این خواهر کوچک و دلربا، اسرار و رازهای های بسیاری را در خود نهفته دارد و همچون صندوقچه ای ارزشمند، لبریز از شگفتی های معماری و تاریخی می باشد. ما را همراهی کنید تا رازهای این دخترِ زیبای زاینده رود را برای شما فاش کنیم.

معرفی پل خواجو

پل خواجو که روزگاری در عهد صفوی یکی از زیباترین پل های دنیا به حساب می آمد، در شرق سی و سه پل و در فاصله ی1900 متری از آن قرار گرفته است. طول پل خواجو کوتاه تر از سی و سه پل است و پنجاه سال بعد از خواهر بزرگترش سی و سه پل-به دستور شاه عباس دوم احداث گردید. پل خواجو همچون سی وسه پل محلی برای تفریح و استراحت مردم می باشد و خانواده های اصفهانی از گذشته های دور تا به امروز بر روی پل خواجو و اطراف آن جمع می شوند تا از فضای دلنشین و آب و هوای مطبوع این منطقه بهره مند گردند.

 این پل تاریخی یکی دیگر از شگفتی های معماری در عصر صفوی است و در تاریخ ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

وجه تسمیه و نام های دیگر پل خواجو

همانند بسیاری دیگر از اماکن تاریخی، پل خواجو نیز در طول سالیان متمادی به اسامی مختلفی خوانده شده است. برخی از این اسامی عبارتند از:

پل شاه یا پل شاهی: از آنجا که این پل به دستور شاه عباس دوم احداث گردید، به پل شاهی شهرت یافت.

پل بابا رکن الدین: بابا‌رکن‌الدین شیرازی یکی از عرفای قرن هشتم هجری قمری بود که در مجموعه ی تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شده است. پل خواجو مسیر رفتن به خانقاه و مقبره ی بابا رکن الدین بود و از این رو به آن پل رکن الدین می گفته اند.

پل حسن بیگ: پل خواجو در زمان شاه عباس دوم بر روی ویرانه های یک پل به جا مانده از دوره ی تیموری به نام پل حسن بیگ، ساخته شده است و از این رو مردم آن را با نام پل حسن بیگ نیز می شناختند.

پل گبر ها: پس از ساخت این پل، گبرها (زرتشتیان) مسیر کوتاه تری را برای رسیدن به محله ی خود طی می کردند و به همین دلیل به پل گبرها شهرت یافت.

پل خواجو: این پل در نزدیکی محله ی خواجوی  اصفهان ساخته شده بود و از این رو به پل خواجو شهرت یافت.

پل حسن آباد: حسن آباد نام قدیمی محله ی خواجو می باشد.

پل شیراز: هدف شاه عباس دوم از احداث این پل ارتباط محله ی خواجو و دروازه حسن آباد به تخت فولاد و راه شیراز بود که به پل شیراز نیز شهرت یافت.

تاریخچه پل خواجو 

پل خواجو در سال 1060 هجری قمری (1028 شمسی/1650 میلادی) به دستور شاه عباس دوم صفوی بر روی ویرانه هایِ یک پل باقی مانده از دوره ی تیموری به نام پل حسن بیگ، ساخته شد. بر طبق برخی دیگر از روایات تاریخی این پل بعد از تعطيلات نوروزي سال ۱۰۶۰ هجری قمری به دستور شاه عباس دوم به همراه گلریزان، آذین بندی، چراغانی و با حضور امرا و بزرگان کشوری و لشگری افتتاح گردید.

در ابتدا هدف شاه عباس دوم از احداث این پل برقراری ارتباط میان محله ی خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و مسیر شیراز بود، اما بعدا تصمیم گرفته شد تا از این پل به عنوان سد و آب بند نیز استفاده شود. لذا هشت سال بعد در سال 1068 هجری قمری، آب بند هایی به پل افزوده شدند. بسته شدن این آب بند ها باعث می شد تا آب زاینده رود پشت پل جمع شود و دریاچه ای کوچک ایجاد شود. از این دریاچه برای برگزاری مسابقات شنا و قایق سواری استفاده می شد و مردم علاقه مند از روی پل به تماشای مسابقات می پرداختند. همچنین در میان هریک از دو ضلع شرقی و غربی پل خواجو عمارتی موسوم به شاه نشین ساخته شده است که در گذشته اقامتگاه موقت شاه و خانواده اش بوده است و آنها به این عمارت می آمده اند تا از مناظر زیبا و آب و هوای مطبوع زاینده رود لذت ببرند. پل خواجو در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در سال 1290 هجری قمری مرمت و بازسازی شد.

معماری پل خواجو  

پل زیبای خواجو یکی دیگر از شاهکارهای معماری و هنر در عصر صفوی است که با تزئینات نقاشی و کاشی کاری زینت یافته است و همین تزئینات باعث شده است تا از این پل به عنوان یکی از زیباترین پل های ایران و زیبا ترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود یاد شود. در حقیقت کمتر پلی را در دنیا می توان یافت که تا این حد به تزئیناتش اهمیت داده باشند.

  پل خواجو 24 دهانه، 133 متر طول و12 متر عرض دارد و اندازه ی معبر آن نیز 7.5 متر می باشد. در ساخت این پل از آجر، سنگ، ملات مقاوم در برابر آب (ساروج)  استفاده شده است و کاشی خشتی هفت رنگ نیز برای تزئین آن بکار رفته است.

اگر از طرفین به پل خواجو نگاه کنیم، متوجه می شویم که در ساخت این پل از شیوه ی معماریِ طاق آهنگ (طاق گهواره) استفاده شده است. طاق آهنگ یکی از کهنترین شیوه های طاق سازی در ایران است که از ساخت یک قوس بر روی دو دیوار هم راستا ایجاد می شود.

عمارت شاه نشین (بیگلربیگی)

علاوه بر معماری و تزئینات به کار رفته در پل خواجو، آنچه که این پل را از سایر پل ها متمایز می سازد، وجود یک عمارت مسکونی در وسط پل می باشد؛ پل خواجو از دو ضلع شرقی و غربی تشکیل شده است و در وسط هر ضلع عمارتی قرار دارد که به آن شاه نشین یا بیگلربیگی می گویند. همانگونه که از اسم این عمارت مشخص است، اقامتگاهی موقت برای شاه و خانواده اش بوده است. عمارت شاه نشین همچنین جایگاه افراد عالی رتبه و امیرانی بوده است که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی در زاینده رود، به این پل می آمده اند. عمارت شاه نشین از اتاق هایی تشکیل شده است که با نقاشی های زیبا و کاشی کاری تزئین شده اند و هنر عصر صفوی را به بازدیدکنندگان یادآور می شوند.

کاربری های پل خواجو

همانطور که پیشتر گفته شد، پل خواجو تنها گذرگاهی برای اتصال دو طرفِ زاینده رود نبوده است، بلکه به عنوان محلی برای تفریح و استراحت مردم اصفهان نیز استفاده می شده است. درواقع کاربری پل خواجو که در حدود چهار قرن پیش ساخته شده است را می توان امروزه با پل طبیعت در تهران (1393) مقایسه کرد. همچنین وجود آب بند ها در بین پایه های پل این امکان را فراهم می آورده است تا در زمان های کم آبی، آبِ زاینده رود را پشت پل جمع کنند و دریاچه ای موقتی ایجاد کنند. در واقع پل خواجو دارای 16 دریچه ی تخلیه ی آب می باشد و در صورت بسته شدن این دریچه ها، آب تا ارتفاع شش متری بالا می آید. از این آب به منظور آبیاری زمین های کشاورزی و یا باغات اطراف استفاده می شده است و حتی گفته می شود از این آب برای پرورش ماهی نیز استفاده می کرده اند. علاوه بر آن وجود این دریاچه باعث می شده است تا هوای این ناحیه مطبوع تر شود و مأمنی برای مردم کلافه از گرمای تابستان باشد.

اسرار و شگفتی های پل خواجو

پل خواجو همچون صندوقچه ای قدیمی و ارزشمند، اسرار و رازهای بسیاری را در خود نهفته دارد؛ رازهایی که گواهی بر نبوغِ طراح و سازنده ی این پل می باشند و هوش و ذکاوت معماران عصر صفوی را بار دیگر به ما یادآور می شوند. در این قسمت نیز ما را همراهی کنید تا این صندوقچه ی اسرار آمیز را با یکدیگر بگشاییم و از حقایق آن آگاه شویم.

• راز شمع خواجو

اگر فردی در طبقه ی پایین پل در منتها الیه عرشه پل بایستید و با زاویه 39 درجه نسبت به افق به تركیب طاق ها، نشیمنگاه ها و دیواره ها بنگرد، ناگهان از تركیب این فضای سه بعدی و از محل برخورد دیواره های پیشین و پسین شمعی پدیدار می شود. مشاهده ی این شمع به ویژه در زمان غروب آفتاب دیدنی و جالب می باشد، چرا که تصویر شعله ی آن همچون آتشی واقعی می درخشد. به نظر می رسد که طراح پل در ایده ی پیدایش این شمع از مكتب فلسفي اشراق الهام گرفته است، چرا که یکی از مفاهیم این فلسفه تشبیه هستی به نور می باشد. از این رو طراح پل تصویر شمع را به عنوان سمبل نور در نمای پل طراحی کرده است. شایان ذکر است این شمع که در واقع وجود خارجی ندارد، در چهار زاويه هم در ضلع غربي و هم در ضلع شرقي قابل رويت می باشد.

• عقابی با بال های گشوده بر فراز زاینده رود

اگر از نمای بالا به پل خواجو بنگریم، این پل را همچون عقابی با بال های گشوده خواهیم یافت. عمارت شاه نشین یا همان بیگلر بیگی به مثابه سر عقاب می باشد و فرو رفتگی ها و برآمدگی های پل نیز بال های این عقاب را برای ما تداعی می کنند.

• شیرهای سنگی پل خواجو

در دو سوی پل خواجو دو شیر سنگی رو بروی یکدیگر قرار گرفته اند و گفته می شود اگر از سمت یکی از شیرها به چشم شیر مقابل نگاه کنید، چشم آن شیر را درخشان خواهید یافت. شیر سمبل شجاعت و مردانگی است و برخی عقیده دارند که این شیرهای سنگی نمادی از عشایر بختیاری می باشند که وظیفه ی حراست و پاسبانی از پل خواجو و زاینده رود را بر عهده دارند.

• قبله نما

در نزدیکی مجسمه ی شیر و در تخت سنگی که در سمت شمال پل قرار دارد، قبله نمایی به شکل آفتاب قرار دارد.

• گنبد زرین حرم امام رضا در پل خواجو

اگر پس از غروب آفتاب و تاریک شدن هوا از پل خواجو دیدن کنید، این پل را مملو از افرادی خواهید یافت که برای تفریح و استراحت به این منطقه آمده اند. اما اگر با نگاه دقیق تری به پل و نورپردازی آن بنگرید، طاق های پل را همچون گنبد طلایی حرم امام رضا خواهید یافت که به زیبایی تمام می درخشند و تصویرشان بر روی زاینده رود منعکس شده است.

• سقف های طاق چشمه‌ای (منحنی)

 اگرفردی درون دهانه های زیر پل قرار بگیرد و از کناره های  سقف‌های طاق چشمه‌ای به آرامی صحبت کند و فرد دیگری نیز مقابل او قرار گیرد، می تواند به راحتی صدای آرام طرف مقابل را بشنود. به عبارت بهتر اگردر ستون اول شمالي سمت چپ حرف بزنيد و فردي نزديك ستون اول جنوبي در سمت راست ایستاده باشد، صداي شما را به وضوح مي شنود و براي همين است كه افرادي براي آواز خواندن به آنجا مي روند.

• علامت های خاص بر روی سنگ های دیواره

تخته سنگ هایی در اندازه های مختلف روی دیواره های قسمت پایینی پل قرار دارند که نقوش و علامت های خاصی روی آن ها حک شده است. گفته می شود به احتمال زیاد این علامت ها، امضای سنگتراشان بوده است تا بتوانند در پایان کار تعداد سنگ های تراشیده شده را تعیین کنند و بر اساس آن مزد خود را دریافت کنند.

این موارد را می توان مهمترین شگفتی های معماری در پل خواجو دانست که آگاهی از آنها باعث می شود در بازدیدهای بعدی از این پل، با نگاهی دقیق تر و موشکافانه تر از آن دیدن کنیم و به نبوغ طراح و سازنده ی آن آفرین بگوییم.

• سایر جاذبه های گردشگری و اماکن دیدنی اصفهان